بخشی از مقاله
چکیده
غزالی که در بیشتر زمینه های علوم اسلامی صاحب اثر ونظر است، در مسایل تعلیم وتربیت دارای آراء ارزشمندی است.وی اثر مهم خود»احیاءالعلوم «رابا صحبت ازعلم آغاز ودر چندین فصل به بیان ارزش علم، وجوب یادگیری آن، آداب معلم ومتعلم ونیز آفات موجود در راه کسب دانش، میپردازد؛که درآنها علاوه بر نکات مهم تربیتی واخلاقی، بر مطالب قابل توجهی در باب تربیت به معنای امروزی آن، از جمله:اهداف تعلیم وتربیت، روشهای مهم آن چون محبت، دوری از توبیخ، تنبیه ودر نظر گرفتن تفاوتهای فردی، تاکید میورزد. آثار دیگر غزالی چون»أیها الولد«، »المنقذ من الضلال«و»بدایه الهدایه«نیز حاوی نکات ارزندهی تربیتی چون دوری ازتقلید ورسیدن به یقین ازراه تحقیق، میباشند.
مقالهی حاضر به روش توصیفی تحلیلی، به بیان برخی ازمهمترین دیدگاههای غزالی در باب تعلیم وتربیت پرداخته وروشن ساخته است که از نظر غزالی فطرت مبنای هر تربیتی است ومجاهدهی با نفس اساس تربیت اسلامی است. دیدگاه غزالی در مورد مسایلی چون تشویق، تنبیه ودرنظر گرفتن تفاوتهای فردی، با آخرین دیدگاههای علمی روز منطبق میباشد. وی همانطور که بخش مهمی از کتاب »احیاءالعلوم «را به بحث مهلکات، اختصاص داده است، درموضوع تعلیم وتربیت نیز علاوه بر راهکارها وروشها، به بیان آفات احتمالی نیز پرداخته است.
-1مقدمه
تزکیه وتعلیم سرلوحهی تعالیم همهی انبیا واعطای حیات معنوی به روح وروان بشر، چون چشمه ای زلال دربرنامهی آنان، روان بوده است.یکی ازساقیان این کوثر، غزالی است که از آن گوهرها سفته وچون واصفی متصف، خود را به آن آراسته وبا خوشه چینی ازکیمیای احیاگر دین، پس ازرهایی ازجدال شک ویقین، دربرههای از زمان جامعهی اسلامی راکه با آغاز جنگهای صلیبی وسقوط قدس، رو به خموشی و رکود می رفت، بیدار کرد و با فریادهای علمی واستدلالی که پس از سالها تحصیل، تدریس وریاضت، بر آورده بود، هم خواب خفتگان قیل وقال فلسفهی صرفا ذهنی رابرهم زد وهم خواب عزلت گزیدگان در دنیای زهد وعرفان را آشفته ترساخت وبا نشان دادن راهی میانه میان فلسفه وتصوف، معاصرانش را هم ازغوغای بی تعمق وغور فلسفیان وهم ازسماع ورقص بی تحقیق وفحص صوفیان، رهانید و با روشن ساختن منهاج عارفان و بر افراشتن معراج سالکان، اهل خانقاه ومدرسه را با هم آشتی داد و عارفی وارسته »سید المصنفین«شد وندای»أیها الولد«ش سرمشق مربیان و معلمان گشت.
مقالهی حاضر تلاشی است محدود در مورد تعلیم و تربیت از دیدگاه غزالی که پس از معرفی اجمالی غزالی و عصر او، به اختصار به اهمیت تعلیم و تربیت به ویژه تربیت اخلاقی از منظر دین و جایگاه غزالی در این زمینه اشاره میکند. سپس به بیان برخی از مهمترین دیدگاههای غزالی در مورد موضوعات مرتبط با تعلیم و تربیت میپردازد.هدف این وجیزه یافتن پاسخی است در خور برای سؤالات مهمی چون سؤالات زیر:
الف - غزالی چه جایگاهی در مقوله تعلیم وتربیت دارد؟
ب - مهمترین دیدگاههای تربیتی غزالی کدامند؟
ج - دیدگاههای تربیتی غزالی با نظریههای جدید در باب تعلیم وتربیت، چه شباهتهای دارند؟
در مورد پیشینه موضوع، باید متذکر شد که بحث در مورد غزالی به عنوان احیاگر علوم دینی ومجدد قرن پنجم وعارفی که سید المصنفین است، بسی وسیع و گسترده است و هم در دنیای اسلام وهم در میان مستشرقان، شخصیت، آثار و اندیشههایش از جوانب مختلف مورد بحث وفحص قرار گرفتهاست، بویژه در موضوع تعلیم وتربیت که غزالی بحق در آن چون واصفی متصف صاحب اثر و نظر است، کارهای فراوانی انجام شده است ودیدگاههای وی در این زمینه با دیگر صاحبنظران مقایسهشدهاست؛ از جمله دیدگاههای اخلاقی وتربیتی وی را با دیدگاه کسانی چون:ابن سینا، خواجه نصیرالدین، جان دیوی و ویلیام جیمز مقایسه نمودهاند.
مراجعه به آثاری چون »فراراز مدرسه«مرحوم زرین کوب، »سیمای غزالی«قرضاوی وآثار دیگرانی چون ادوارد توماس و.. ما را از ذکر این پیشینهی وسیع بی نیاز میکند واز طرفی مطالب این نوشتار بیشتر حاصل انس با آثار گرانسنگ خود غزالی چون إحیاء العلوم،یّأها الولد، المنقذ من الضلال میباشد وبه دلیل وضوح شان چندان نیاز به مراجعه به آثار مشابه نبوده است.
