بخشی از مقاله
مقدمه
گوجه فرنگی زراعـی بـا نـام علمـی Lycopersicon esculentum Mill یکـی از اعـضاي خـانواده بادنجانیـان
(Solanaceae) میباشد. کشت گوجهفرنگی با بسیاري از محیطها سازگار اسـت، بـهطـوري کـه تولیـد آن از منـاطق مرتفع نزدیک خط استوا تا مناطق معتدل دور از آن صورت میگیرد. این گیاه بهطـور موفقیـتآمیـزي بـر روي انـواع
خاکهاي شنی تا بافت رسی خوب و نیز خاكهایی با محتواي مواد آلی بالا پرورش مـییابـد. محـدوده pH خـاك از 5/5-7معمولاً براي بیشتر کشتها مناسب است. گوجه فرنگی را میتوان در مناطقی با متوسـط دمـاي بـالاتر از 16 درجه سانتیگراد که داراي حداقل 3-4 ماه شرایط آب و هوائی گرم و عاري از یخبندان است، پرورش داد .(3)
نماتود مولد گره ریشه در بیشتر مناطق دنیا وجود دارد، اما غالبا به تعداد زیادتر در مناطق بـا آب و هـواي گـرم و زمستانهاي کوتاه و ملایم یافـت مـیشـود (4)ایـن. نمـاتود در ایـران تقریبـاً در همـه جـاي کـشور و بـالاخص در شهرستا نهاي مرکزي و حاشیه کویر به حد وفور وجود دارد .(2) نمـاتود.Meloidogyne spp داراي دامنـه میزبـانی وسیعی است و میتواند بیش از 2000 گونه گیاهی را مورد حمله قرار دهد .(17)
19
علائم این نماتود روي اندامهاي هوائی شامل علائم ناشی از کمبود مواد معدنی، کاهش یـا توقـف رشـد، ریـزش
زودهنگام برگها، پژمردگی، پیري زودرس و کاهش تولید محصول مـیباشـد .(7) مـشخصتـرین علائـم زیرزمینـی تشکیل گره است. گرههاي ایجاد شده با این نماتود شامل سلولهاي هیپرتروفی شده احاطه کننده نماتودها میباشند و همچنین نماتود باعث تشکیل سلولهاي غولآسا در بافت آوندي میشود. این سـلولها چنـد هـستهاي بـا سیتوپلاسـم متراکم هستند که در اثر تکرار میتوز در یک هسته منفرد در درون همان سلول تشکیل می شوند.
واکنش ژرم پلاسمهاي گوجهفرنگی در برابر نماتود مولد گره ریشه M. incognita ارزیابی گردیـده اسـت .(13)
گیاهان F2 گوجهفرنگی داراي ژن مقاوم به نماتود مولد گره ریشه، M. incognita غربال شـده اسـت .(10) واکـنش
ارقام گوجه فرنگی به نژاد یک نماتود M. incognita مورد بررسی قرار گرفته است .(18) ویرولانس نماتود مولد گره ریشه روي ارقام گوجه فرنگی داراي ژن مقاوم Mi بررسی گردیده است .(14) واریتههاي نخود سبز مقـاوم در برابـر M. incognita غربال شـدهانـد .(5) طـی آزمایـشات گلخانـهاي و مزرعـهاي ارقـام گوجـهفرنگـی در برابـر نمـاتود M. javanica مورد ارزیابی قرار گرفتهاند .(1)
هدف از انجام این تحقیق بررسی واکنش رقم Ch-Falat گوجه فرنگی کـشت شـده در اسـتان گلـستان در برابـر
نماتود مولد گره ریشه، M. javanica بوده است.
مواد و روشها
بذر رقم Ch-Falat گوجه فرنگی از فروشگاههـاي عرضـه بـذر گیـاهی تهیـه گردیـد. ایـن بـذور داراي پوشـش ضدعفونی کننده نیز بودند. براي کاشت بذور گوجهفرنگی خاکی مناسب به نسبت مساوي از خاك برگ، لوم و ماسـه (1:1:1) ازمزرعه دانشکده کشاورزي گرگان تهیـه و کـاملاً مخلـوط شـده و مخلـوط حاصـل در دمـاي 121 درجـه سانتیگراد بهمدت 20 دقیقه سترون گردید، سپس در جعبههاي کائوچویی مخـصوص کـه بـا اسـتفاده از هیپوکلریـت سدیم یک درصد سترون شده بود، ریخته شده و بذور ارقام مختلف گوجهفرنگی در آنها کاشته شدند. بعد از رسـیدن به مرحله چهار تا شش برگی، در گلدانهاي سفالی با قطر دهانه و ارتفاع ده سانتیمتر که با هیپوکلریـت سـدیم یـک درصد (محلول بیست درصد از وایتکس تجارتی) سترون شده و با خاك سترون مذکور در بـالا پـر شـده بـود، نـشاء
گردیده و یک هفته بعد از نشاء (براي جاي گزینی بوتههاي احتمالی از بین رفته) آماده مایه زنی شدند.
براي تکثیر مایه تلقیح ابتدا از یک گلدان پلاستیکی با قطر دهانه 10 سانتیمتر استفاده گردیـد. بـدینصـورت کـه گلدان فوق با خاك سترون داراي مخلوطی از خاك و ماسه (1:1) پر شده و سپس بذور رقم ردکلود (رقمـی حـساس در برابر نماتود مولد گره ریشه) در آن کاشته شد و بعد از رسیدن به مرحله 2-4 برگی از تک توده تخم استخراج شده
از گونه M. javanica براي مایهزنی آن استفاده شد. مایه زنی بدین صورت انجام گرفت که با اسـتفاده از یـک میلـه
شیشهاي سترون شده خاك اطراف ریشه گیاه به عمق یک سانتیمتر به آرامی کنار زده شده، مقـداري از سوسپانـسیون تهیه شده در مجاورت ریشهها قرار گرفت و بعد از دو ماه ریشههاي گیاه که حاوي گالهـاي متعـددي بـود، در آورده
شده و بعد از خرد خرد کردن با خاك سترون مخلوط گردیده و بذور گوجه فرنگی رقم ردکلود در آنها کاشته شـد و در نهایت بعد از چهارماه جمعیت زیادي از نماتود مولد گره ریشه بدست آمد.
20
براي استخراج مایه تلقیح از روش هوسی و بارکر (1973) استفاده گردید. براي تهیـه لاروهـاي سـن دوم نمـاتود
روش بارکر و همکاران (1985) بکار گرفته شد و سوسپانسیون حاوي تخم در پتريدیشهایی ریخته شده و در دماي 27 درجه سانتیگراد بهمدت پنج روز نگهداري شدند.
براي شمارش لاروهاي سن دوم محتویات پتريدیش هادر یک بشر ریخته شده و حجـم سوسپانـسیون یادداشـت گردید. سپس در سه نوبت بعد از بهم زدن محتویات بـشر جهـت یکنواخـت شـدن سوسپانـسیون یـک میلـیلیتـر از
سوسپانسیون برداشته شده و در یک ظرف شمارش ریخته شد و در زیر بینوکلر تعـداد تخـمهـا و لاروهـاي سـن دو
شمارش گردید. سپس تعداد کل تخمها و لاروهاي سن دوم از معادله (1) بدست آمد:
معادله :(1 ) تعداد کل لاروهاي سن دوم = میانگین لاروهاي سن دو در یک × ml حجم کل سوسپانسیون در نهایت حجم سوسپانسیون لازم براي آزمایش ارزیابی ارقام مشخص گردید.
ارزیابی ارقام
با استفاده از یک میله فلزي سترون دو سوراخ به عمق 1-2 سانتیمتري به فاصله یک سانتیمتري در اطراف طوقه
گیاه ایجاد گردیده و نصف سوسپانسیون لازم در هر یک از سوراخها وارد گردید و دهانه سوراخها با خاك پر شـدند. این آزمایش در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با چهار تیمار نماتودي (شامل صفر یک، دو و سه عدد لارو سـن دوم به ازاي هر گرم خاك) و در پنج تکرار انجام گرفت و در نهایت گلدانهـا در گلخانـهاي بـا دمـاي 25-5 درجـه سانتیگراد بهمدت هفت هفته قرار داده شدند. تجزیه و تحلیل آماري توسط نرمافزارهاي SAS انجام شد.
شمارش گالها و کیسههاي تخم با رنگآمیزي ریشهها با استفاده از روش بریج و همکاران (1982) انجام گردیـد.
براي محاسبه جمعیت نماتود داخل ریشه از روش هوسی و بارکر (1973) استفاده گردید. به منظور محاسبه جمعیـت نماتود داخل خاك از روش کاوانس و جپسون (1955) کمک گرفته شد.
با استفاده از معادله (2) فاکتور تولید مثل براي هر یک از تیمارها بر اساس فرمول زیر تعیین گردید. معادله R=PF/PI :(2)
که در آن R1 فـاکتور تولیـد مثـل، PI2 (جمعیـت اولیـه) و ] PF 3جمعیـت نهـایی (جمعیـت اسـتخراج شـده از خاك+جمعیت استخراج شده از ریشه)[ میباشد.
1- Reproduction Rate 2- Initial Population 3- Final Population
21
نتایج و بحث
نتایج حاصل در جدولهاي 1و 2 و شکلهاي 1 و 2 نشان میدهد که تمامی فاکتورهاي مرتبط با نمـاتود بـه جـز
جمعیت نماتود در ریشه، بین بلوكها اختلاف آماري معنیداري وجود ندارد، در حالی که در بین جمعیتهاي مختلف
نماتود در تمامی فاکتورها، اختلاف آماري معنیدار (P<0/01) است (جدول .(1 با افزایش جمعیت نماتود از یـک بـه
دو و از دو به سه لارو سن دوم در گرم خاك، تمامی فاکتورهاي مربوط به نماتود با افزایش همراه بودهاند (شـکل 1 و (2، بهطوري که در مورد فاکتور تعداد گال در هر گرم از ریشه با افزایش جمعیت از یک به دو و از دو به سه لارو سن
دوم در گرم خاك، تعداد گال بهترتیب از 19/4 به 25/4 و 52/3 عدد افـزایش یافتـه اسـت. در ارزیـابی واکـنش ژرم
پلاسمهاي گوجه فرنگی در مقابل نماتود مولد گره ریشه M. incognita، ژرم پلاسمهاي با شاخص گال دو، مقاوم و
ژرم پلاسمهاي با شاخص گال سه، داراي مقاومت متوسط وژرم پلاسمهاي با شاخص گال 4-5، حـساس تـا خیلـی
حساس گزارش گردیدهاند(.(13 در بررسی واکنش ارقام گوجه فرنگی به نژاد یک نماتود M.incognita، ارقام/ لایـن هاي با شاخص گال بین یک و 1/16 داراي مقاومت متوسط و ارقام/ لاینهاي با شاخص گال 2/5 حـساس گـزارش
شدهاند(.(18 در غربال گیاهان F2 گوجه فرنگی براي ژن مقاوم به نماتود مولد گره ریشه، M. incognita گیاهـان بـا شاخص گال بیشتر از دو و گیاهان با شاخص گال برابر دو یا کمتر بهترتیب حساس و مقـاوم و گیاهـان بـا ضـریب
تکثیر صفر و بیشتر از یک بهترتیب مقاوم و حساس معرفی شدهاند .(10) در انتخاب واریتههاي نخود سـبز مقـاوم در
برابر M. incognita ژنوتیپهاي با شاخص گال 3/1-4، حساس معرفی شدند .(5) در بررسی واریتههاي نخود سیاه و نخود فرنگی به M. incognita، واریتههاي با شاخص گال 3/1-4، حساس، واریتههاي بـا شـاخص گـال 4/1-5، خیلی حساس و ارقام با شاخص گـال 2/1-3، بـا مقاومـت متوسـط ارزیـابی گردیـدهانـد .(15) در بـرآورد واکـنش کولتیوارهاي سویا به نماتود M. paranaensis، کولتیوارهاي با شاخص گال 3-5 حساس معرفی شدهاند .(16)
