بخشی از مقاله
چکیده:
پیامبر اکرم - ص - برترین مخلوقات و پیامبران الهی است، ازاینرو خداوند متعال ویژگیهایی را تنها به او اختصاص داده است که از این ویژگیها به »خصائص النبی« یاد میشود. قرآن کریم بهترین کتاب در معرفی و شناساندن پیامبر اعظم - ص - است؛ زیرا این کتاب کلام وحی و سخن خداوند متعال است و از جهت حقانیت و درستی مطالب، معتبرترین کتاب به شمار میرود. خداوند متعال، در قرآن کریم، در آیات متعددی درباره پیامبر اکرم - ص - سخن گفته است. در این آیات، گاهی بهطور مستقیم و گاهی به شکل غیرمستقیم، پیامبر اکرم - ص - معرفیشده است. این معرفی در قالبهایی همچون ، ستایش و تمجید از پیامبر اکرم - ص - بیان اوصاف و شئونات، ذکر مقامات و مناقب و بیان عظمت روحی آن حضرت صورت گرفته؛ و جلوههای مختلف شخصیتی و رفتاری آن حضرت، تبیین شده است . آنچه ما در این مقاله میآوریم ذکر فهرستوار این جلوهها در آیات کریمه است که در سه بخش کلی »نامها و اوصاف«، »مقامات« و »مناقب« پیامبر اعظم - ص - تنظیمشده است.
واژگان کلیدی: قرآن، پیامبر، نبی، مقام، فضائل
مقدمه
قرآن کتاب هدایت و مشعل فروزان الهی در میان تمام انسانها است ولی برای تحققبخشی به هدف خود، گاهی به برخی از شئون و خصوصیات پیامبر خود اشاره مینماید و درنتیجه از این رهگذر، صحیحترین مایههای داوری را در اختیار علاقهمندان سیره نبوی میگذارد. شکی نیست ترسیم نیمرخی از زندگی آخرین سفیر الهی با استناد به آیات قرآن، کار یک لجنه تحقیقی است، که از طریق احاطه بر قرآن و درک اشارات و رموز دقیق آن، بتواند کار شایستهای انجام هد و طبعاً کار فردی دارای آن مزیت نخواهد بود ولی این مطلب مانع از کوشش ما در حد توان نخواهد بود : پیامبران پیشین و ایمان به نبوت او شریعتهای آسمانی که وسیله سفرای الهی برای هدایت بشر فرو فرستادهشده است، ازنظر اصول و هدف یکسان بوده و پیوسته هر پیامبر پیشین نویددهنده پیامبر پسین، و هر پیامآور بعدی تصدیقکننده، پیامبر آور قبلی بوده است و اختلاف و دو گونی برنامهها مربوط به فروع بوده که دگرگونی شرایط آن را ایجاب میکرد و آیات قرآن در پارهای از موارد بر آن گواهی میدهد. اگر قرآن با ندای استوار میگوید:
"ان الدین عنداالله الاسلام"1 یگانه آئین نزد خدا همان آئین اسلام است و اگر ابراهیم را یک فرد مسلم معرفی میکند، و او را از اتهام به یهودیت و نصرانیت پیراسته میداند و میفرماید: ما" کان ابراهیم یهودیّا و لانصرانیّا و لکن کان حنیفا مسلما پیامبر - ص - بندهای پاک و خالص و از عبودیتی کامل بهرهمنداست؛ بنابراین، همواره در مقام بندگی در مقابل خدای خویش خاشع و دور از خودبینی و خودخواهی، فرمانبردار اراده حضرت حق است. این انفعال در مقام بندگی، سبب شده است تا خداوند او را مرتبه فاعلیت بخشیده و بدینوسیله در عالم نفسها و روحها تأثیر بخشید. وی به اقتضای مقام تام و کامل بندگی، هیچگاه سر به برتریجوییبرنداشت و این سﱢرِ اصلی مدیریت و رهبری ایشان بر قلبها است؛ زیرا اصل و ریشه مدیریت بر قلبها بر اصلاح رابطه انسان باخدای خویش است. پیامبر اکرم - ص - فرمودند:
»من احسن فیما بینه و بین االله کفاه االله ما بینه و بین الناس.« »هر کس میان خود و خدا را اصلاح و نیکو گرداند، خداوند میان او و مردم را اصلاح کند.« در برخی روایات، به نامهای پیامبر اکرم - ص - در قرآن کریم اشارهشده است که ما در ضمن دو حدیث، آنها را بیان میکنیم. در روایتی از امام باقر - ع - آمده است که فرمودند: »إن لرسول االله - ص - عشره أسماء خمسه فی القرآن و خمسه لیست فی القرآن فاما التی فی القرآن، فمحمد و احمد و عبداالله و یس و ن.« »برای رسول خدا - ص - ده نام است که پنج نام در قرآن و پنج نام در غیر قرآن است؛ آن نامهایی که در قرآن است عبارتاند از: "محمد" ، " احمد"، "عبداالله"، "یس"، "ن".« در روایتی از امام صادق - ع - نقلشده است که »طه« از اسامی پیامبر اکرم - ص - است و معنی آن »یا طالب الحق الهادی الیه«، » ای کسی که طالب حقی و هدایتکننده بهسوی آنی« است. نامهای پیامبر رحمت - ص - در قرآن 1آل عمران11/
با توجه به این دو روایت، پیامبر اکرم - ص - ، در قرآن کریم به شش نام معرفیشده که آیههای آن بدین شرح است: 1 محمد - ص - حاتْ وَ آمَنواْ بِما نُزﱢل» عَلی مُحَمﱠدٍ وَ هُوَ اْلْحَقﱡ مِنْ رَبﱢهِمْیْئاتِهِمْکَفﱠ رَعَنْهُمْوَ سَاَصْلَحَ بالَهُمْ« در آیات دیگری نیز این نام ذکرشده است که عبارتاند از: سوره آلعمران - 2 - آیه 144، سوره احزاب - 33 - آیه 40، سوره فتح - 48 - آیه 29, 2 احمد نُ مَرْیَمَ یا بَنی» اِسْرائیلَمُصَد ﱢقاًاِنّیلِما ربَیْنَسوُلُیَدَیﱠاْللّهِ ماِلَیْکُمْنَاْلتَوْراتِ وَ مُبَشﱢراً بِرسُولٍ یَأْتی مِنْ بَعْدی اِسْمُهُ اَحْمَدْ فَلَمّا جاءَهُمْ بِالْبَیﱢناتْ قالوُا هذا سِحْرٌ مُبینْ« 3 عبداالله وَ اِنﱠهُ لَمّا قامَ عَبْدُاْللّهِ یَدْعُوهُ» کادُواْ یَکوُنُونَ عَلَیهِ لِبَداً« 4 »یس » :«یس« نْ وَ اْلْقَلَمِ5»ن»:«وَ ما یَسْطُرُونْ« 6 »طه» :«طه« اوصاف پیامبر - ص - در قرآن در قرآن کریم، اوصاف فراوانی برای پیامبر اکرم - ص - ذکرشده است که به بخشی از آنها با ذکر آیهها اشاره میکنیم:
.1 شاهد، مبشر، نذیر، داعی الی االله، سراج منیر این اوصاف والا و پرمنزلت در قرآن آمده است: َرْسَلْناکَ شاهِداً وَ مُبَشﱢراً» وَ نَذیراً* وَ داعیاً اِلَی اللّهِ بِاِذْنِهِ وَ سِراجاً وَ مُنیراً« .2 رئوف و رحیم این دو صفت به همراه دو ویژگی از ویژگیهای اخلاقی پیامبر رحمت حضرت محمد - ص - در چنین بیانشده است: ِنْ اَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ» ما عَنِتﱡم حَریصٌ عَلیْکُمْ بِاْلْمُؤمِنینْ رَئوفٌ رَحیمٌ« »رسولی از خود شما به سویتان آمد که رنج های شما بر او سخت است و اصرار به هدایت شما دارد و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است.« در این آیه کریمه، علاوه بر دو صفت »رئوف« و »رحیم« به دو ویژگی اخلاقی پیامبر - ص - اشارهشده است. ویژگی نخست این است که پیامبر اکرم - ص - آنقدر خیرخواه و همدرد و دوستدار مردم بود که از رنجهایی که به مردم میرسید آزردهخاطر میشد، بهطوریکه برای او سخت بود که ببیند به کسی رنج و سختی برسد. ویژگی دوم، دلسوزی آن حضرت است. حضرت دوست نمیدارد که حتی یک نفر از مسلمانان در مسیر هدایت نباشد. ازاینرو، این دلسوزی آنچنان است که خداوند، از اصرار حضرت در هدایت مردم، به »حریص علیکم« تعبیر کرده است. چنانکه خداوند در سوره مبارکه کهف دراینباره خطاب به پیامبر اکرم - ص - میفرماید: لَعَلﱠکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلی ءاثرِهِمْ» اِنْ لَمْ تُؤْمِنواْ بِهذا اْلْحَدیثْ أَسِفا« »گویی اگر آنها به این گفتار ایمان نیاورند میخواهی خود را از غم و اندوه به جهت اعمال آنها، هلاک کنی.« در قرآن کریم، اوصاف دیگری نیز برای آن حضرت آمده است که به جهت رعایت اختصار، تنها به اوصاف مشترک قرآنی خداوند با پیامبر اکرم - ص - اشاره میکنیم. اوصاف مشترک خدا و رسول در قرآن
