بخشی از مقاله
چکیده
سبک زندگی، برگرفته از آیین و شریعت اسلامی است و هر جامعه مطابق آموزه ها، باورها و اعتقادات افراد آن، نوعی شیوه زیست را در پیش میگیرد، در جامعه اسلامی نیز مطابق آموزههای دین اسلام، یک نوع شیوه زندگی، عمومیت دارد که سبک زندگی اسلامی نام دارد. محمد نقشبندی، ازجمله نویسندگان عارفمعاصر است که با تمسّک به همین آیین رهاییبخش با تألیف کتاب طب القلوب، بیشترین جنبه حیات بشری را نشانه رفته است. شناخت خداوند، دوری و عدم متابعت از هوای نفس، پرهیز از آز، بصیرت، عشق به مبدأ هستی، اتحاد، دوری از عیب جویی دیگران به عنوان رذیله اخلاقی و چندین و چند سفارش دیگر در راه اعتلای انسان، باعث گردیده است محتوای اثرش سبکی از زندگی را به مخاطبان خویش ارائه دهد. آنچه کتاب طب القلوب را درباره سبک زندگی ایرانی اسلامی متمایز میسازد، این است که او با بهرهگیری از آیات نورانی قران، احادیث بزرگان و اقوال عرفا، بر شکوه و حشمت کتابش افزوده است. وی با طبع بلند خویش، مضامین قرانی را با هنر ذاتیش درهمآمیخته است. نگارنده برآن است با کنکاش در کتاب طب القلوب، نمودهای سبک زندگی اسلامی را فرا روی پویندگان قرار دهد.
کلمات کلیدی: سبک زندگی، ایرانی، اسلامی، محمد نقشبندی، طب القلوب.
مقدمه
دین مبین اسلام به شکلهای گوناگون، بر ادبیات تعلیمی اثرگذار بوده است. علاوه بر برجسته بودن جنبههای اخلاقی قران و حدیث، گاهی آثار زهد و تصوف را در ادب تعلیمی مشاهده می کنیم و گاه با آثار برگرفته از افکار و اندیشههای اخلاقی فیلسوفان روبرو میشویم . بخش ستایشی و توصیفی شعر فارسی هم با آن بهکلی بیگانه نیست. حتی درونمایههای ادبیات غنائی و حماسی ما، بهنوعی با آموزههای اخلاقی مرتبط هست. هر یک از گروههای متفاوت اجتماعی، پرورش روحیه اخلاقی انسان را، راه رستگاری او میدانند؛ اما رویکردهای متفاوتی دارند. رهبران دینی، معلمان، فیلسوفان، زاهدان و اندرزگویان اجتماعی هریک از منظری خاص در ایجاد این ادبیات سهم دارند اما مجموعه آنها شاخهای مهم از ادبیات فارسیرا که اصطلاحاً ادبیات تعلیمی ایران نامیده می شود، تشکیل می دهند.
ادبیات تعلیمی »ادبیاتی است که نیکبختی انسان را در بهبود منش اخلاقی او میداند و تلاش و کوشش خود را متوجه پرورش قوای روحی و تعلیم اخلاقی انسان می کند. - «مشرف، - 9 :1389سبک های زندگی مجموعه ای از ارزشها، طرز تلقیها، شیوههای رفتار، حالت ها و سلیقههاست که در بیشتر مواقع در میان یک جمع ظهور میکند و شماری از افراد، صاحب یک نوع سبک زندگی مشترک میشوند و اغلب مالک یک نوع سبک زندگی خاص میشوند. در سبکهای زندگی، رهیافتهایی که از ارزشها و تلقی ها و سلیقهها و ... بهدستآمده است در قالب هر چیزی از زندگی نمایان میشود. از موسیقی موردعلاقه، غذای موردعلاقه و پوشش مورد علاقه افراد تا معماری، دکوراسیون، تزیین باغچه و ... - مهدی زاده، - 57 :1391
سبک زندگی را شیوه زندگی یا به نحو دقیقتر الگوها و شیوههای زندگی روزمرّه تعریف کرده اند که نه تنها شامل الگوهای فردی مطلوب از زندگی، بلکه شامل تمام عادات و روشهایی که فرد یا اعضای یک گروه به آنها خو کرده یا عملاً با آنها سروکار دارد میشود؛ بنابراین سبک زندگی به خانه و اثاثیه محدود نمیشود و تمام چیزها مانند الگوهای روابط اجتماعی، سرگرمی، مصرف و لباس را در برمی گیرد و نگرشها، ارزشها و جهانبینی فرد و گروهی که عضو آن است را منعکس میکند. به تعبیر دیوید چنی - چنی، - 16 :1378 کسانی که در جوامع مدرن زندگی میکنند برایتوصیف کنشهای خود و دیگران از مفهوم سبک زندگی استفاده می کنند.
این اساس توجّه به سبک زندگی، در نوشتههای نویسندگان پارسی گوی جایگاهی بس والا یافته است. آنان همواره سعی نمودهاند نوشتههایشان را با دستورهای دین مبین اسلام زینت بخشند و از دل این نوشتهها سبکی از زندگی را به مخاطبان عرضه نمایند که انسان را به سرچشمه پاک انسانیت رهنمون سازد.از میان این نویسندگان، میتوان محمد نقشبندی را نام برد. نقشبندی چنانکه از اثرش برمیآید نویسندهای است منیع الطبع و احساساتی. در کتاب طب القلوب، به مخاطبان خود نیکرفتاریها و فضایل اخلاقی را سفارش و رذایل اخلاقی را نکوهش میکند.نگارنده در ابتدا به تعریف ادبیات تعلیمی و علم اخلاق و سبک زندگی پرداخته است تا مقصود از فضایل اخلاقی بهروشنی ترسیم شود، پسازآن معرفی اجمالیای از محمد نقشبندی و کتاب طب القلوب بهعملآمده؛ زیرا این اثر منبع اصلی ما در استخراج اندیشههای این نویسنده، در این باب است. سپس به طرح مباحث تربیتی در قلمرو فضایل و رذایل اخلاقی بیان گردیده است.
مفهوم سبک زندگی
مفهوم سبک زندگی - life style - از زمره مفاهیمی است که در حوزه جامعهشناسی و مطالعات فرهنگی آن را به کار میبرند. »سبک زندگی که شامل مجموعه رفتارها و الگوهای کنش هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی هست اطلاق میشود و نشان دهنده کم و کیف نظام باورها و کنش های فرد است. به عبارتی سبک زندگی بر ماهیّت و محتوای خاصّ تعاملات و کنش های اشخاص در هر جامعه دلالت دارد و مبین اغراض، معانی و تفاسیر فرد درجریان زندگی روزانه است.« - آغاز، - 2 :1391
اهمیت و ضرورت تحقیق
اخلاق و تربیت اخلاقی از دیرباز و در همه جوامع موردتوجه پیامبران الهی، فیلسوفان، اندیشمندان، معلمان و والدین قرار داشته است. بشر امروز نیز به دلیل رویارویی با بحران هویت انسانی و ارزشهای اخلاقی ناگزیر است به ارزشهای اخلاقی روی آورد. - نجار زادگان، - 22 :1388در جهان امروز اگرچه انسان ازنظر صنعت و تکنولوژی به پیشرفتهای چشمگیری دستیافته اما به نظر می رسد ازنظر اخلاقی نهتنها به پیشرفتی نایل نیامده بلکه از ارزشهای راستین تهی گشته و در نابسامانی ها دستوپا میزند. ازنظر آنچه گوهر آدمی را شایسته سعادت ابدی میکند کیمیاست و درواقع خدا پیامبران را فرستاد تا نسخه این کیمیا را به مردم بیاموزند و به آنان بگویند که چگونه دل های خود را از طریق مجاهده پاک کنند و اخلاق بد را از خود دور کرده و اخلاق نیکو به دست آورند. این نویسنده در مقام یک عارف و انسان آگاه تصاویر زیبا و جاودان از زندگی یک انسان مسلمان و هدف های متعالی آن را بر جا می گذارند؛ چنانکه انسان را با یک زندگی هوشیارانه در دنیا به همراه رستگاری اخروی فرامیخوانند و با نگرشی تعلیمی نجات روح انسان را از بند تعلقات مادی به تصویر می کشد. نگارنده در این پژوهش تلاش میکنند تا نمودهای سبک زندگی را در طب القلوب بیان کنند.
پیشینه مفهوم سبک زندگی
مفهوم سبک زندگی اگرچه در ادبیات علوم اجتماعی سابقهای بیش از صدسال دارد، در سه دهه اخیر، همزمان با شکلگیری جوامع و فرهنگهای مصرفی در جهان، دوباره این مفهوم در میان دانشمندان علوم اجتماعی بهویژه جامعه شناسان و محققان مطالعات فرهنگی، جذابیت خاصی یافته است. - مهدوی کنی، . - 44 :1386 بررسی پیشینه تجربی در زمینه سبک زندگی در ایران نشان میدهد که سابقه پژوهش در این زمینه به کمتر از بیست سال میرسد، البته از سال 1380 تاکنون اقبال محققان بهسوی این موضوع بیشتر شده است.
باید به این نکته توجه داشت که سابقه حضور مفهوم سبک زندگی در هر جامعهای به منزله مفهومی خاص و مستقل به رویکرد اجتماعی به این مفهوم نیز برمیگردد. در حقیقت هویتهای انسان در مواجهه با زندگی رویکردهای متنوعی را به سبک زندگی میبخشد. هویت فردی، هویت اجتماعی، هویت فرهنگی و هویت دینی، بنمایههای اساسی در شکل-گیری سبک زندگی و رویکردهای حاکم بر آن است.
فضایل اخلاقی
ادب تعلیمی یکی از انواع ادبی است که در ادبیات هر کشوری وجود دارد و هدف آن نشر فرهنگ و فضائل اخلاقی در بینمردم است. شاعران در شعر خود معمولاً، مضامین تعلیمی را سرلوحه خود قرارداده و نکات آموزشی و اخلاقی را در قالب شعر ارائه کردهاند. در ادبیات فارسی همواره آموزههای تربیتی و اخلاقی موردتوجه شاعران و نویسندگان و بزرگان علم و ادب بوده است. اخلاق جمع خُلق است و خُلق به معنای خوی، عادت، سجیّه و سیرت، استعمال میشود. گاهسیرت را مترادف با خلقوخوی بهکاربردهاند. - لاهیجی، . - 667 : 1372
