بخشی از مقاله
چکیده:
تحقق توسعهی پایدار و پیشرفت کشور در تمامی زمینهها و نیز دستیابی به شاخصهای تعیین شده در سند چشم انداز از اهمیت ویژهای برخوردار است. موضوع استفادهی بهینه از منابع آب و خاک به عنوان یکی از مؤلفههای مهم در بخش کشاورزی و منابع طبیعی انتخاب شده است تا با ارائهی راهکارهای مؤثر، گامی در مسیر تحقق توسعهی پایدار شیلاتی برداشته باشد. با توجه به نقش حائز اهمیت استان مازندران در تأمین مصرف و رسیدن به توسعهی پایدار شیلاتی کشور، در این مقاله استان مازندران مورد مطالعه قرار گرفته است تا با بهرهگیری از نظر متخصصان شیلاتی و اساتید دانشگاهی راهکارهای استفادهی بهینه از منابع مورد بهره برداری در شیلات احصاء و با استفاده از روش دلفی و تجزیه و تحلیل آماری گزینههای مورد نظر متخصصان اولویت بندی گردد.
واژگان کلیدی: منابع آب و خاک، ذخایر ملی، توسعهی پایدار، شیلات، استان مازندران.
مقدمه
برنامه ریزی برای توسعه ی منطقه ای شیلات در شمال کشور می تواند ضمن فراهم آوردن زمینه برای جذب سرمایهگذاران در زمینه ی تولید شیلاتی، توجه به پایداری زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک را افزایش داده و توسعه ی پایدار شیلاتی را تضمین نماید. هدف اصلی مدیریت شیلاتی توسعه ی پایدار است. سیاست گذاران و برنامهریزان شیلات، به منظور پیشرفت و دست یافتن به اهداف والای نظام و انقلاب اسلامی بر مبنای اسناد بالادستی نظیر سند چشم انداز 1404 و برنامه های پنج ساله توسعه، برای توسعه ی پایدار این صنعت و آینده ی آن برنامه ریزی می نماید. استان مازندران یکی از استان های ساحلی شمال کشور و از مراکز اصلی هدف برای اجرای برنامههای شیلاتی میباشد که در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفته است.
نسل امروز علاوه بر آن که می تواند از منابع ارزشمند آب و خاک استفاده نماید، باید امانتدار خوب این منابع برای نسلهای آتی باشد و علم و فناوری های روز را به کار گیرد تا گرایش توسعه را به سمت بازسازی ذخایر موجود هدایت کند. لذا، بهره برداری و استفاده از منابع آب و خاک و ذخایر ملی می بایست بهینه باشد و با محوریت شاخص های توسعه ی پایدار انجام گیرد. مطالعات و تحقیقات متعددی مرتبط با موضوع این پژوهش انجام شده است.
توسعه را از منظر قرآن و روایات معصومین، و به طور کلی جایگاه توسعه در اسلام و سپس از منظر غرب مورد مطالعه قرار داده است. در پژوهش خود به موضوع توسعه فرهنگی پایدار پرداخته است. وی پایه و اساس بحران فعلی در محیط زیست را مرتبط با ذهنیت و شناخت انسان نوین می داند.موضوع آموزش جدید-انتقال فرهنگ، زیست پایدار را مورد بررسی قرار داده و کارکردها و تأثیرات مثبت و نقش آن را در دستیابی به توسعهی پایدار تبیین نموده است.
در مقاله ای تحت عنوان نقش نهادهای مدنی جوانان در آمایش سرزمین و توسعه منطقه ای، توسعه ی اجتماعی جوانان را به عنوان سیاستی کلی برای رسیدن به توسعهی پایدار میداند. در کتاب خود با عنوان نجات محیطزیست طرح B4.0 ، بخشی با عنوان احیای شیلات را در نظر گرفته در این بخش نقش شیلات در توسعه ی پایدار و مولفه های زیست محیطی آن را تشریح نموده است.
در کتاب خود دیدگاه های مختلفی در رابطه با پایداری و مبانی نظری پایداری و سیر کاملی از تاریخچه توسعهی پایدار را مطرح نموده اند. در کتاب تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن بر منابع آب و محیط زیست - راهبردهای سازگاری و کاهش اثر - رابطه ی متقابل و تأثیر تغییرات اقلیمی و شرایط جوی بر منابع خاک و آب را مورد بررسی قرار داده است. همچنین در کتاب اقتصاد محیط زیست مؤلفههای اقتصادی محیط زیست و نیز نقش آن در توسعه ی پایدار و کنش متقابل آنها را از ابعاد مختلف بررسی نموده اند.با مطالعه چالش های اساسی در توسعه ی پایدار کشاورزی ایران، امکان بررسی مشکلات و زمینه پیشنهاد راهکارهای اساسی دستیابی به توسعهی پایدار در بخش کشاورزی را فراهم کرده است.
نقش مدیریت منابع آب در شرایط خشکسالی را مورد مطالعه قرار داده و راهکارهای مؤثر در بهره گیری بهینه از منابع آب را ارائه کرده است. آب بندان را مناسب ترین گزینه برای سازگاری با کم آبی در استانهای ساحلی شمال کشور دانسته و ابعاد و فواید استفاده از آن را تبیین نموده است. تحقیقی با موضوع تدوین برنامه استراتژیک صنعت شیلات ایران انجام داده و در تهیه این سند ابعاد مختلف مورد نظر در اسناد بالادستی و برنامه های پنجساله برای دستیابی به توسعه ی پایدار شیلاتی را مورد مطالعه قرار داده است.
همچنین در مقاله خود راهکارهای دستیابی به توسعهی پایدار در آبزیپروری را ارائه کرده اند. مطالعه ای با عنوان تأثیرات جامعه صیادی برای توسعهی پایدار انجام داده و جایگاه صید و صیادی را در تحقق توسعهی پایدار شیلاتی مورد بررسی قرار داده اند.در مقاله خود به بررسی برنامه های راهبردی شیلات و آبزیان کشور پرداخته و همچنین مطالعاتی با موضوع توسعه ی شیلات در منطقه ی البرز شمالی - گیلان، مازندران و گلستان - انجام دادهاند.
مطالعه ای با موضوع مزایای زیست محیطی و اجتماعی پرورش ماهی در مزارع برنج انجام داده اند و آنرا به عنوان راهکاری در استفاده بهینه از منابع آب و خاک مورد بررسی قرار دادهاند.مقاله ای با عنوان برداشتهای بیرویه شن و ماسه - آبرفت - بستر رودخانه ها و اثرات منفی آن در تخریب محیط زیست نوشته و تأثیرات منفی آن بر منابع خاک را تبیین نمودهاند. با مطالعه ی نقش آب بندان ها - تالاب های مصنوعی - شرق مازندران در پرورش آبزیان، راهکارهای مهمی در استفاده بهینه چند هدفه از این منابع را مورد پژوهش قرار داده اند.
بهرهبرداری پایدار از منابع آبی و حفاظت از اکوسیستمهای گیاهی و جانوری که به نوعی متکی به اکوسیستمهای آبی می باشند مختص مقطعی از زمان نمیباشد و استفادهی بهینه از این منابع خدادادی ضروری به نظر میرسد. گاهی اوقات بهرهبرداری بی رویه، موجب تخریب و انهدام ذخیره آنها گردیده است.
شیلات نمونهای از چنین بهرهبرداریهای بیرویه از منابع به شمار میآید. عوامل نظیر تغییر اقلیم بر مؤلفههای اکوسیستم ساحلی و دریایی نظیر فراوانی و توزیع فضایی گونه های مختلف که از نظر تجاری، ماهیگیری و تفریحی در اکوسیستمهای ساحلی از اهمیت بالایی برخوردارند، تأثیر میگذارند. برای پایدار بودن و پایدار ماندن، باید مصرف منابع طبیعی تجدیدپذیر مانند شیلات در درازمدت در محدوده ی توان و ظرفیت زیستی کرهی زمین باشد. بنابراین بدون اعمال مدیریت مسئولانه، نظارت بر حفاظت از ذخایر گونههای بومی و ارتقاء بهرهوری مزارع، ماندگاری و پایداری آنها را نمیتوان انتظار داشت. مدیریت منابع آب
