بخشی از مقاله
چکیده:
محیط زیست سالم یکی از مؤلفههای رشد و توسعه یافتگی جوامع به حساب آمده و سهم زیادی در سلامت و شادابی افراد جامعه و ارتقاء روحیه زندگی در جامعه دارد. به جرات میتوان گفت که جنگلها به عنوان ریه زمین نقش بینظیری در سلامت محیط زیست داشته و علاوه بر حفظ رطوبت، تصفیه هوا، تثبیت خاک، تغذیه سفزههای زیر زمینی و ... نقش زیادی در تلطیف روحیه و شاداب سازی افراد جامعه بر عهده دارند. لذا جنگلکاری و کاشت درختان تضمین کننده سلامت محیط زیست بوده و خدمات زیادی را به حفظ سلامت انسان و سایر موجودات زنده مینماید. به همین جهت در دین مبین اسلام و قران کریم سفارشات زیادی در این زمینه شده است. در این مقاله به روش مروری به تاثیر جنگلکاری بر سلامت محیط زیست میپردازیم.
کلیدواژه: جنگلکاری، محیط زیست، سلامت، درخت، قرآن کریم
-1 مقدمه
همه چیزهایی که در اطراف ما وجود دارد و بر زندگی ما اثر میگذارد، محیط زیست را تشکیل میدهد. محیط زیست موهبتی خداوندی است که به عنوان مکان تجلی زندگی جوامع انسانی، همواره در توسعه انسانی و رشد جوامع اهمیت بیشتری مییابد. اهمیت محیط زیست برای هر انسانی به اندازه اهمیت سلامت اوست. آب و هوا، گیاهان، خاک و به طور کلی محیط زیست، نقش عظیمی در زندگی بشر دارند و افزون بر تأثیر در چگونگی اندام ظاهری، بر فکر و اندیشه و خلق و خوی انسانها نیز موثر است. طبیعت در قرآن مطرحشده و فراگیری علوم طبیعی، راهی به سوی شناخت خداوند است. گیاهان و درختان سهمی بسزا و نقشی بسیار مهم در زندگی بشر دارند. قرآن کریم از درختان و گیاهان گاه به عنوان منشأ حیات یادکرده و تنوع و کثرت آنها را موجب نشاط و سرور آدمی و نظام هماهنگ و موزون آن را نشانه تدبیر الهی دانسته است. محیط زیست طبیعی سالم تأثیر شگرفی بر روح و روان آدمی دارد.
محیط پاک و آراسته وخرّم، زندگی را شاداب و معطر میسازد. شنیدن آواز روح بخش پرندگان، ترنم لطیف جویباران، آهنگ دلربای چشمه ساران، صفای سبز سبزه زاران، نسیم لطیف کوهستان، رقص دلنشین درختان و زیبایی شهر و دیار، همه و همه تأثیر اعجاب انگیزی بر زندگی و حیات انسان دارند. هر کسی از تماشای چنین منظرههای زیبایی احساس آرامش و نشاط کرده و امنیت و آسایش را در حیات خویش لمس میکند. بر عکس، آسیب رساندن به محیط زیست و نابودی طبیعت باعث وارد آمدن صدمات و زیانهای جبران ناپذیری به بشریت میشود. با توجه به مسائل مطرحشده، ضروری است که به جهت حفظ محیط زیست، این نعمت خداوندی، در راستای جنگلکاری تلاش نمود - پورآتشی، . - 1389جنگلکاری - Plantation - فعالیتی است که در طی آن با کاشت بذر یا غرس نهال، جنگلی مصنوعی به وجود میآید یا جنگلی طبیعی غنیتر میشود. نقش و اهمیت جنگلهای طبیعی و به تبع آن جنگلهای مصنوعی به شرح زیر است:
-1 تولید چوب -2 کاهش آلودگی هوا -3 تعدیل و تلطیف هوا -4 تثبیت شنهای روان -5 جلوگیری از فرسایش خاک -6 تنظیم کننده رژیم آبی و احیا کننده مناطق کوهستانی و شیب دار -7 کاهش آلودگیهای صوتی -8 جداسازی مناطق مسکونی شهری از مناطق پیرامونی -9 آشیان حیات وحش
-2 جایگاه درخت در اسلام و برخی تمدنها و ادیان
در امپراطوری چین در حدود یازده قرن قبل از میلاد مسیح، چوب به قدری اهمیت و ارزش داشته است که آییننامههایی برای تنبیه متخلفینی که درختان را قطع میکردهاند وضع شده است.در کیش زردشت، همه جا احترام به درخت از دستورهای اصلی به شمار میرفته است و به طوری که از آثار سنگی تخت جمشید و اشعار قدیمی بر میآید، درختان سرو، گز و کنار مقدس بودهاند - پارساپژوه،. - 2-4 : 1390
-1-2 اهمیت گیاهان و جنگلها در اسلام
در روی کره زمین همه موجودات زنده طبیعت به گیاهان زنده هستند. تصویری که قرآن از زمین ارائه میدهد آن است که بی گیاه، زمین نه تنها قابل زیست نبوده بلکه از جمال و زیبایی نیز بیبهره بوده است. البته قرآن به این معنا توجه میدهد که بسیاری از مردم در داوریهای خویش نسبت به زمین و گیاهان و دیگر موجودات آن به اشتباه میروند، زیرا آن چه را که زینت و آرایههای زمین است، از آن خویش میشمارند و برای آن خود را به آب و آتش میزنند. درحالیکه آن چه در زمین است از آن زمین است وبرای انسان جز بهرهمندی از آن در راه رسیدن به کمالات شایسته انسانی نیست. بنابراین اگر شخصی گمان کند که آرایههای زمین چون درختان و گل و گیاه و جانوران روی آن، از آن اوست به گمراهی و خطا رفته است - حاجیان،. - 1391
خداوند در آیههای 7 کهف و 22 حج، گیاهان را زینت زمین میشمارد انا جعلنا ما علی الارض زینه لها، به راستی که ما هر چه بر روی زمین است زینت آن قراردادیم. بنابراین هرگونه تصرفی از سوی انسان در گیاهان و جانوران به شکلی که دلالت بر مالکیت و یا حتی زینتهای انسانی کند، تصرفی باطل و غلط است.در احادیث متعددی، قطع درختان و از بین بردن مزارع و گیاهان و آتش زدن آنها نهی و نکوهش شده و پرهیز از بریدن و نابود کردن درختان به عنوان عامل افزایش عمر به حساب آمده است - مجلسیb،. - 319 : 1404 نیز کسانی که درختان مفید و میوه دار را نابود کنند، به عذاب الهی تهدید شدهاند - شیخ کلینی،264 :1388 و حر عاملیf،. - 39 :1414
رسول خدا - ص - به مجاهدان اسلام سفارش و تأکید میکرد که از قطع کردن درختان، و سوزاندن مزارع شدیداً اجتناب نمایند - حر عاملیe،58 :1414و. - 59 فقهای شیعه قطع درختان و تخریب مزارع را حتی در سرزمین دشمن که در حال جنگ با مسلمانان باشند، جایز نشمردهاند و آن را مکروه و ناپسند قرار دادهاند - ابن ادریس،21 :1385؛ محقق حلی،236 :1426 و محقق کرکی،:1408 . - 412 بدون تردید تشویق به درختکاری و هشدار و نهی از نابودی درختان، فوقالعاده به حفظ و بقای محیط زیست کمک می-کند، و حمایت و اهتمام اسلام را به حمایت از محیط زیست میرساند.
پیامبر اکرم - ص - فرمود: »من سقی طلحه أو سدرهفکأنّما سقیمؤمناً من ظمأ - « حر عاملیc، - 198 : 1414؛ هر کس درخت خرما یا سدری را آبیاری کند، مانند آن است که انسان مؤمنی را از تشنگی رهانیده و سیراب ساخته است. در این روایت، آبیاری یک درخت -که بسیار بعید است این حکم مختص به درخت خرما و سدر باشد- به آب دادن به انسان مؤمن و تشنهای تشبیه شده است. البته واقعیت نیز همین است؛ زیرا کاشتن درختان و پدید آوردن باغها و بوستان در حقیقت، خرمی و سرسبزی را در زمین پدید میآورد که مهمترین نتیجه آن سلامت و حیات انسان و سایر موجودات است - اسلام پور،. - 4 :1384
جنگلها و درختان از نعمتهای بزرگ الهیاند که باید قدرشان را دانست و در نگهداری و پاسداشت آنان از هیچ کوششی دریغ نورزید. خداوند متعال در قرآنوَ هُوَکریمآیهالّذِی141 سورهأَنشَأَانعام میفرمجَنّاتٍید:»مَعرُوشاتٍ وَ غَیرَ مَعرُوشاتٍ وَ النﱠخلَ وَ ُهُ وَ الزﱠیتُونَ وَ الرﱡمانَکُلُوامُتَشابِهاًمِنثَمَرِهوَ إذاغَیرَأَثمَرَمُتَشابِهٍوَأَتُوا حَقﱠه یَومَ حَصادِهِ وَ لا تُسرِفُوا إنﱠه لا یُحِبﱡ المُسرِفینَ«؛ و اوست که باغهایی با داربست و بی داربست و خرما بن و کشتزار با خوردنیهایی گوناگون و زیتون و انار، همگون و ناهمگون آفریده است؛ از میوهاش چون بار آورد، بخورید، و حق - مستمندان - را از آن، روز درو - یا چیدن - آن بپردازید و گزافکاری نکنید که او گزافکاران را دوست نمیدارد. برخی از پیامهای این آیه شریفه، عبارتاند از:
الف - نخست خدای سبحان، درختان و میوههای آنها را از مواهب الهی و نعمتهای ارزنده زمین قلمداد کرده است و به بهرهبرداری از آنها فرمان میدهد.
ب - در پایان آیه شریفه تأکید میکند که هرگز در استفاده از جنگلها و درختان، زیادهروی - اسراف - نکنید، و بدین نهی صریح نیز اکتفا نکرده و در پایان میفرماید: خدا اسرافکنندگان را دوست ندارد.اسراف، مصرف بیرویه و تجاوز از حد اعتدال در بهرهبرداری از نعمتهای الهی است. بدون شک، قطع بیرویه درختان و تخریب جنگلها به گونهای غیراصولی از مصادیق بارز اسراف است.
