بخشی از مقاله
چکیده:
در این مقاله تلاش شده تا بر پایه روش پیمایشی پدیده حاشیه نشینی و عوامل مؤثر بر آن بر اساس ابعاد پنجگانه جمعیتی - اجتماعی، کالبدی، اقتصادی، آموزشی و آسیبهای اجتماعی در دزفول مورد بررسی قرار گیرد.شهر دزفول به دلیل قرار گرفتن در شمال استان خوزستان و موقعیت جغرافیایی و همچنین حاصل خیزی زمین های کشاورزی سالیانه شاهد سیل عظیمی از مهاجرت در خود است. این خود موجب رشد پدیده حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی در این شهر شده و موجب دغدغه خاطر مسئولین شهری شده است. بررسی های انجام شده با روش میدانی و با استفاده از آمار موجود نشان می دهد که حاشیه نشینی در دزفول بعد از انقلاب سرعت بیشتری گرفته و ناشی از عواملی چون مهاجرت از روستا به شهر و از دیگر استان ها - لرستان - به این شهر شده و لزوم توجه بیشتر مسئولان شهری به مناطق حاشیه ای و همچنین توجه به زیر ساخت های همچون بهداشتی، امکانات رفاهی،نوع معماری ، اشتغال،آموزشی و فضای سبز در این شهر است.
کلمات کلیدی: حاشیه نشینی ،چالش های حاشیه نشینان ،مهاجرت، آسیب های اجتماعی ، شهر دزفول
مقدمه:
حاشیه نشینی بخاطر اهمیتی که دارد امروزه در شهرها بیشتر مورد توجه قرار می گیرد.رشد شهر نشینی و افزایش مهاجرت روستائیان به شهرها مسئله حاشیه نشینی و مسکن نامناسب را پدید می آورد..[1] پدیده حاشیه نشینی در واقع از عمده ترین مسائل اجتماعی است که می تواند برای هر شهر که با آن مواجه است مشکلات و آسیب های را به وجود آورد و موجب شده تا توجه روزافزون مسئولان و برنامه ریزان شهری را به خود مشغول کرده است. این پدیده که بیشتر در کشورهای در حال توسعه به چشم می خورد و در بعضی مواقع در بعضی از این شهرها تا 80 درصد افزایش یافته[2] ، در واقع در پی حرکت این جوامع از زندگی سنتی به زندگی مدرن می باشد که همچنان به راه خود ادامه می دهد.و منجر به بروز اشکال ترکیبی بی سامان ، متفاوت و ناهماهنگ با بافت نسبتاً یکدست شهر شده است. بر اساس برآوردهای سازمان های بین الملی فعال در زمینه اسکان بشر ، حدود یک میلیارد نفر از جمعیت جهان اکنون در زاغه ها و حاشیه شهرها و یا به صورت اسکان غیر رسمی زندگی می کنند. .[3] با توجه به این نکته که اکنون در آغاز قرن 21 حدود نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند،شهر نشینی بستر انواع تضادها و تعرض های اجتماعی در هر کشوری است و به تعبیری شهر در هر کشوری به محل تمرکز ثروت و انباشت فقر تبدیل شده اشت.
- 2 روش تحقیق :
روش تحقیق این مقاله ، از نوع پیمایشی است که برای شناخت مناطق حاشیه نشین از روشهای مشاهدات میدانی - به خصوص در بعد کالبدی - و روش تحلیل ثانوی استفاده شد. دادههای مورد نیاز از منابعی مانند سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران در سال 1385 ، سالنامههای آماری کشور و استان خوزستان گرفته شده، و همچنین مصاحبه با ادارات و سازمانها ی مختلف شهر و افراد مطلع، تهیه گردید.
- 3 یافته های تحقیق
- 3- 1 مفهوم حاشیه نشینی و چالش های آن
با توجه به اشکال مختلف حاشیه نشینی و تنوع عوامل تشکسل دهنده آن ، تعاریف مختلفی نیز از آن ارائه شده است که به طور مختصر به بعضی از آنها اشاره می شود: بعضی بر این باورند که حا شیه نشینان کسانی هستند که در سکونتگاه های غیر متعارف با ساکنین بافت اصلی - شهر - زندگی می کنند، گروه های مزبور بیشتر بر اثر نیروی دافعه خاستگاه چون فقر و بیکاری و کمتر عوامل جاذب شهری ، از زادگاه خود - روستا ، ایل یا شهر - رانده شده و به شهرها روی آورده اند.از انجا که اکثریت این گروه ها بی سواد بوده و مهارت لازم را جهت جذب در بازار کار شهر ندارند،عامل پس ران شهری نیز آنها را از شهر رانده و به حاشیه کشانده است [4] به عبارت دیگر منظور از حاشیه نشینان ، کسانی هستند که در محدودی اقتصادی شهر زندگی می کنند و جذب نظام اجتماعی و اقتصادی شهر نشده اند. .[5]
حاشیه نشین به مفهوم کلی، به کسی گفته می شود که در شهر سکونت دارد ولی به علل گوناگون نتوانسته است جذب نظام اقتصادی و اجتماعی شهر شود و از خدمات شهری استفاده کند [6]به طور کلی منظور از حاشیه نشین ، خانواده های تهیدست و غالباً مهاجری هستند که به تعبیر اسکار لوئیس ، در نوعی فرهنگ فقر زندگی می کنند. آنان بطور کامل جذب شیوه جدید زندگی شهری نشده و در حاشیه آن به زندگی ادامه می دهند. [7] آنچه از این تعاریف بر می آید این است که توسعه فیزیکی سریع و نامتعادل شهرها،پیامدهای نامطلوب اقتصادی ، اجتماعی و کالبدی داشته است. یکی از این پیامدها و آثار توسعه ناموزون شهری حاشیه نشینی است. پدیده حاشیه نشینی که دغدغه بسیاری از مسئولان شهری و اجتماعی است دو وجه بیرونی و درونی دارد. معمولاً وجه بیرونی آن مورد توجه مردم درباره این پدیده است.افراد در این وضعیت در مناطقی اسکان می یابند که با مراکز اصلی شهر ها فاصله زیادی دارند که این امر می تواند به دلیل مشکلات اقتصادی و مالی این افراد باشد. البته این امر می تواند علت های دیگری نیز داشته باشد.از جمله آنها عدم پذیرش و جذب از طرف مناطق سنتی ساکنان قدیمی شهر
