بخشی از مقاله
چکیده
موقعیت و ویژگی های خاص جغرافیایی ایران از گذشته های بسیار دور در قبال قدرتهای بزرگ آن زمان،حکومت های ایران را به اهمیت ایجاد نقش مهم پدافندی ، نظامی و دفاعی و ایجاد استحکامات دفاعی در مقابل حملات این دشمنان وا داشته است.در شهرهای تاریخی ایران از نظر بکارگیری پدافند غیر عامل شهری اولین و مهمترین عاملی که مورد توجه قرار می گرفت مکان یابی این شهرها با توجه به عوامل دفاعی بود.در این باره عوامل اقلیمی مثل کوه، رودخانه، جزایر، کناره دریاچه به عنوان شرایط مطلوب مکانی به عوامل دفاعی شهرها کمک می کرد. شهرها معمولاً در مناطقی استقرار می یافتند که با تکیه بر محیط منطقه به راحتی قابل دفاع می بودند.بافت قدیم شهر دزفول از جمله بی نظر ترین بافتهای قدیمی کشور می باشد؛که هسته اولیه آن یعنی محله قلعه در دوره ساسانی بوجود آمده است و از آن زمان تا کنون این شهر موجودیت خود را حفظ نموده است. از جمله مهمترین دلایل حفظ موجودیت دزفول ،مکانیابی هنرمندانه دزفول درکنار رودخانه دز و به خدمت گرفتن عوارض توپوگرافیک مشرف به رودخانه می باشد که به بهترین شکل یک سیستم دفاعی کم نظیر را بوجود آورده اند. هدف این تحقیق شناسایی عناصر و عوامل پدافند غیر عامل در بافت قدیم دزفول در رابطه با تاثیر عوامل طبیعی بر آن وکارایی آنها در گذشته و حال است.به همین منظور برای درک بهتر این موضوع از روش های تاریخی، توصیفی و تحلیلی استفاده شده است و اطلاعات و اسناد تاریخی در مورد شهرهای ایران و دزفول به صورت اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری شده است. نتایج حاصله نشان می دهد که مکانیابی بافت قدیم شهردزفول به شکلی بود که با تکیه بر امکاناتی که محیط اطراف ارائه می داد، بتوان با صرف کمترین هزینه، شهر را از گزند هجوم دشمنان دور نگه داشت . این مکانیابی به شکلی بوده که هم امکانات طبیعی منطقه را به خدمت خود گرفته بود و هم در تطابق کامل با عناصر انسانساخت پدافند غیرعامل چو ن برج و بارو ،خندق و... بود. وقتی که این عوامل و عناصر باهم تلفیق می شدند،شهررا بصورت دژی استواردرمی آوردکه تسخیرآن راحتی برای مجهزترین ارتش ها دشوار می کرد.با گذشت زمان در نتیجه تغییر در نوع تسلیحات و به تبع آن تغییر در روش و نوع جنگ هادیگر امکان تکیه صرف بر شرایط ویژه جغرافیایی محل برای مقابله با تهدیدات نظامی مدرن وجود نداشت. با این وجود عوامل جغرافیایی و محیطی که بافت قدیم شهر دزفول در کنار آنها احداث شده اند هنوز هم می توانند در مقابل تهدیدات نظامی احتمالی که ممکن است در آینده رخ دهند مقاومت کرده و به بقا و پایداری شهر کمک کنند.
کلمات کلیدی3پدافند غیر عامل، بافت قدیم، رودخانه دز، عوارض توپوگرافیک ،محله قلعه
.1مقدمه
از آنجا که انسان های ابتدایی دائماً در معرض تهاجم و حمله حیوانات درنده، دشمنان و دزدان بودند لازم می آمد که محل تجمع آنان طوری ساخته شود که در برابر این تهاجمات و حمله محفوظ باشد و ساکنان خانه ها به وسایل مختلف بتوانند از خود دفاع نمایند و شب ها به راحتی سر بر بستر خواب بگذارند و همین نیاز به امنیت و دفاع بود که آنان را وادار کرد، محل تجمع خود را در بالای کوه ها، تپه ها، کنار رودها و داخل دریاچه ها بسازند و دور آن را با کشیدن دیوارها و حصارهای بلند، غیر قابل دسترس نمایند.[11]
تکامل زندگی اجتماعی در اثر پیشرفت کشاورزی و دامداری و پیدایش مازاد محصول ضرورت انباشت و حفظ و حراست آن، بنای انبارها و استحکامات را به دنبال دارد. آغاز جنگ ها، برای تصاحب مازاد سبب پیدایش تشکیلات دفاعی- نظامی و مستحکم شدن روستاها برای حفاظت از محصولات شان که هنوز در مالکیت عموم بود گردید.[17]
وجود شهرهای رو به رونق به تهاجمات گروهی هدف های ملموسی داد که هرگز در گذشته وجود نداشت. شهر با گرد آوردن هرچه بیشتر ابزارها و وسایل مکانیکی در خود با اندوخته های طلا و نقره و جواهرات که در کاخ و پرستشگاه انباشته بود با سیلوهای مملو و انبارهای پر بصورت هدف تهاجم درآمد[35] به همین دلیل در شهرها از همان آغاز پیدایش باید به مسأله دفاع توجه می شد و به موازات تجمع مردم و ایجاد سازمان های شهری، مسأله دفاع نیز اهمیت بیشتری می یافت.[18] بنابراین یکی از عوامل ایجاد پایتخت ها و شهرها در تمامی کشورهای جهان تا عصر حاضر را می توان در نظر داشتن عوامل پدافندی و نظامی دانست.
موقعیت و ویژگی های خاص جغرافیایی ایران از گذشته بسیار دور در قبال قدرتهای بزرگ آن زمان چون سومر ، آکاد ، بابل ، آشور و کشورهایی چون یونان و رم و حملات بیابانگردان از قسمت شمال شرق ، حکومت های ایران را به اهمیت ایجاد نقش مهم پدافندی ، نظامی و دفاعی و ایجاد استحکامات پدافندی ، چون دیوار دفاعی ، سد و خندق... در مقابل حملات این دشمنان وا داشته است.[42]
زندگی در چنین وضع جغرافیایی و محیط نا امن ما را وادار کرده است که حتی خانه های مسکونی خود را به شکل دژ کوچکی بسازیم تا از شر متجاوزین آسوده باشیم. بنابراین، هر گوشه این سرزمین رانگاه کنید قلعه و برج و بارو و ارگ و کهندژ در بند و خندق و دروازه و نظایر آنها را می بینید.[14]
در شهرهای تاریخی ایران از نظر بکارگیری پدافند غیر عامل شهری اولین و مهمترین عاملی که مورد توجه قرار گرفت مکان یابی این شهرها با توجه به عوامل دفاعی بود. درواقع در گذشته شهرها... براساس تاکتیک های نظامی متداول زمان و کاربرد سلاح ها و شرایط خاص حمله و دفاع ...در مکان جغرافیایی ویژه ای که به ضرورتهای نظامی و جنگی جوابگو بوده، تولد می یافتند.[24]
شهرهای آن دوره برای آنکه بتوانند در آرامش زندگی کنند و امکان تولید داشته باشند، می باید امکانات دفاعی قابل توجهی می داشتند در این باره عوامل اقلیمی مثل کوه، رودخانه، جزایر، کناره دریاچه به عنوان شرایط مطلوب مکانی به عوامل دفاعی شهرها کمک می کرد.[32]شهرها معمولاً در مناطقی استقرار می یافتند که با تکیه بر محیط منطقه به راحتی قابل دفاع می بودند.از وضعیت شهرهایا دژهای باستانی بر می آیدکه آنها برروی کوه های صخره ای و درکناررودخانه های پرآب احداث می شده اند.[19]
شهر دزفول از جمله شهرهای دوره ساسانی بود.این شهر در طی صدها سال و با وجود جنگهای بی شماری چون حملات رومیها، مسلمانان ،مغولان ، عثمانیان و... که بسیاری از شهرهای ایرانی بر اثر آنها از بین رفتند همواره توانسته مقاومت کرده و به حیات خود ادامه دهد.بی شک در صورت عدم وجود تدابیر دفاعی و حفاظتی در این شهر ،دزفول نمی توانست ادامه حیات دهد و اکنون بصورت یک شهر مهم در شبکه شهری کشور مطرح باشد.
.2 متن مقاله
1-2 تعریف پدافند عامل و غیر عامل
پدافند عامل عبارت است از بکارگیری مستقیم جنگافزار، به منظور خنثی کردن و یا کاهش اثرات حملات و عملیات خصمانهی هوایی، زمینی، دریایی، نفوذی خرابکارانه و عملیات تروریستی دشمن بر روی اهداف مورد نظر.
پدافند غیر عامل عبارت است از مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای که موجب افزایش باز دارندگی ، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیتهای ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می گردد، می تواند موجبات گسترش امنیت و مدیریت یکپارچه بحرانهای فراروی کشورها را فراهم گرداند.[7]
هدف از پدافند غیر عامل، استمرار فعالیتهای زیربنایی، تامین نیازهای حیاتی، تداوم خدمت رسانی عمومی وتسهیل اداره کشور در شرایط تهدید و بحران تجاوز خارجی و حفظ بنیه دفاعی علی رغم حملات خصمانه و مخرب دشمن از طریق اجرای طرحهای پدافند غیر عامل و کاستن آسیب پذیری تاسیسات و تجهیزات حیاتی کشور است.[26]
2-2 مکان یابی مناسب و ار تباط آن با پدافند غیر عامل
مکانیابی یکی از مسایل اساسی در طراحی دفاعی و پدافند غیر عامل بوده و به معنای انتخاب بهترین محل استقرار می باشد....بدون یک مکانیابی صحیح عملا سایر ملاحظات پدافندی ، بی اثر و یا کم اثر می گردد.
فواید مکانیابی صحیح در پدافند غیر عامل عبارتند از: .1تقلیل میزان آسیب پذیری .2ایجاد وضعیت پدافندی مناسب .3سلب ابتکار عمل و ایجاد مشکلات و محدودیتها برای دشمن .4صرفه جویی در حفظ سرمایه های ملی.[23]
موقعیت مکانی امن بطور طبیعی نیروهای خودی را از دشمنان جدا می سازند.[28] در حقیقت دیگر مکان یابی عبارت است از انتخاب بهینه و مطلوب محل استقرار کاربری ها که اصول پدافند
غیرعامل برای یک هدف دفاعی را تامین نماید و ضایعات ناشی از تهدیدات را به حداقل ممکن کاهش دهد.[22]
