بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر رشد اقتصادی به همراه رشد روزافزون جمعیت باعث تشدید استفاده از منابع طبیعی و درنتیجه وارد آمدن خسارات فراوان به کره زمین گردیده است. کاهش خسارات وارده به محیط زیست که عمدتاً می تواند از طریق مدیریت کارآمد هزینه های عملیاتی صورت گیرد، یکی از دغدغه های اصلی سازمانهای امروزی به حساب می آید. از طریق حسابداری محیط زیست که توسعه پایدار هدف اصلی آن است، شرکتها می توانند به یک مزیت رقابتی پایدار دست یابند. لذا این تحقیق که از نوع مقالات ترویجی است به این مهم پرداخته و با مطالعه مستندات موجود در این زمینه، این جمع بندی حاصل شده که افزایش تاکید بر روی سیستم های فزآینده مورد نیاز مدیران که جهت کسب اطلاعات برای دستیابی به اهداف بخش های گوناگون سازمان می باشد، ممکن است بابت کاهش تخریب های زیست محیطی گردد.
واژگان کلیدی: محیط زیست، حسابداری، EMA
➢مقدمه
با توجه به رشد روز افزون جمعیت و محدود بودن منابع طبیعی در دسترس ، امروزه مساله حفاظت از محیط زیست به عنوان یکی از مهمترین مسائل جامعه بشری مطرح شده است. نکته حائز اهمیت این است که حفظ محیط زیست محدود به مرزهای سیاسی و جغرافیایی نبوده است و اهتمام جمعی همه ساکنان کره زمین را می طلبد. الزامات حقوقی و اقتصادی بازار جهانی، صنایع را به سوی استفاده از سیستم های مدیریت محیط زیست و به کارگیری استانداردهای مربوطه از جمله 14000 ISO ارزیابی عملکرد زیست محیطی سوق داده است .در پی مطرح شدن مباحثی از قبیل توسعه پایدار و دهکده جهانی استانداردهای بین المللی زیست محیطی اهمیت بیشتری یافته و پیش بینی می شود در ایران نیز در آینده نه چندان دور به صورت جدی تری مطرح شود .
بحران های زیست محیطی دارای پیامدهای جهانی بوده، جلوگیری از گسترش آن تلاش و تعهد همه ملتها و کشورها را می طلبد. برای مقابله با بحران های فوق دستورالعملهای زیست محیطی روز به روز در ابعاد وسیع تری گسترش و اهمیت می یابد و در این میان مصرف کنندگان سهامداران، سرمایه گذاران و بستانکاران بالقوه ، کارفرمایان و قانونگذاران همه به این مساله توجه خاص مبذول داشته اند.از دید یک سرمایه گذار ، ارزش سهام ،زمانی که شرکت میلیون ها دلار بابت جریمه پاکسازیو مخارج دادگاهی جهت ممانعت از زندانی شدن کارکنان و مسولان شرکت پرداخت میکند، به شدت تحت تاثیر قرار میگیرد.
در چنین شرابطی که اطلاعات زیست محیطی اهمیت ویژه ای پیدا کرده، منابع تامین کننده این اطلاعات هم افزایش یافته است . لذا ضروری است اطلاعات به گونه ای تهیه و به استفاده کنندگان و تصمیم گیرندگان ارائه شود که از سردرگمی نجات پیدا کنند.در پاسخ به این نیاز استفاده کنندگان از اطلاعات، جهت ارزیابی عملکرد زیست محیطی شرکت ها، عده ای متقاضی ایجاد استاندارد مشخص جهت ارائه اطلاعات زیست محیطی برای سرمایه گذاران و سایر افراد استفاده کننده می باشند تا مبنایی برای قابلیت مقایسه اطلاعات هم باشد.متولی ایجاد چنین استاندارد و چارچوب مشخصی حسابداران هستند، که نوعا درگیر اندازه گیری، طبقه بندی و ثبت اطلاعات برای عملکرد یک شرکت می باشند. تا به امروز تاریخچه ادبیات حسابداری مدیریت تنها بر روی افشا در صورتهای مالی و بدهیهای ایجاد شده جهت فعالیتهای زیست محیطی متمرکز بوده است - خوش طینت، . - 1381
➢تاریخچه حسابداری محیط زیست
با افزایش بدهی های زیست محیطی در اواسط دهه هفتاد میلادی شرکتها ناگزیر به افشای زیان های وارد به محیط زیست شدند.اولین اقدام از سوی سازمان های تدوین کننده استاندارد در سال 1975 از طرف هیات تدوین استانداردهای حسابداری انجام شده که این سازمان نشریه شماره پنج خود را تحت عنوان افشا و تعلق پذیری بدهی های احتمالی جهت کمک به شناسایی بدهی های مربوط به محیط زیست منتشر کرد. در جهت تکمیل استاندارد فوق در سال 1976 ،تفسیر شماره 14 از طرف هیات برآورد معقول از مبلغ یک زیان تدوین استانداردهای حسابداری تحت عنوان منتشر شد. در سال 1976 افزایش خسارت های زیست محیطی،کنگره آمریکا را برآن داشت در پاسخ به تقاضای جامعه،قانون حفاظت و بازیافت منابع محیط زیس را به تصویب برساندو به دنبال آن نیز در سال 1980 قانون فدرال تحت عنوان قانون جامع مسولیت ،غرامت و بدهی محیط زیست به تصویب رسید. در سال 1990 میلادی،هیات تدوین استانداردهای حسابداری نشریه شماره 8 تحت عنوان سرمایه ای کردن هزینه های آلودگی محیط زیست را منتشر کرد - همت فر و همکاران، . - 1390
➢چرا باید حسابداری محیط زیست را انجام دهیم؟
مخارج زیست محیطی یکی از چندین نوع مخارجی است که شرکتها برای تولید کالا و خدمات خود متحمل می شوند و به دنبال آن عملکرد زیست محیطی در دنیای امروز یکی از ملاک های مهم اندازه گیری موفقیت تجاری می باشد.مخارج زیست محیطی و عملکرد آن توجه مدیران را به دلائل زیر به خود جلب کرده است:
-1بسیاری از مخارج عمده زیست محیطی مییتواند در نتیجه تصمیمات تجاری به طور عمده ای کاهش یابد یا حذف شود.
-2مخارج زیست محیطی ممکن است در حساب سربار به صورت مبهم باشد یا اصلا در نظر گرفته نشده باشد.
-3بسیاری از مخارج زیست محیطی می تواند به وسیله کسب درآمد از فروش محصولات فرعی بی مصرف یا دریافت گواهی تکنولوژی سبز حذف شود.
-4مدیریت بهتر مخارج زیست محیطی،می تواند توسعه عملکرد زیست محیطی و مزایای عمده ای جهت سلامت بشر و از سوی دیگر موفقیت واحد تجاری را به همراه داشته باشد.
-5درک مخارج زیست محیطی و عملکرد فرآیند تولید محصول می تواند باعث هزینه یابی دقیقترو قیمت گذاری صحیح تر محصولات شود و می تواند به شرکت ها کمک کند تا طراحی های فرآیند تولید کالاها و خدمات خود را با تاکید هرچه بیشتر بر روی مسائل زیست محیطی انجام دهند.
-6از جنبه رقابتی ،کالاها و خدماتی که موارد زیست محیطی درآن رعایت شده باشد می تواند ترجیح داشته باشد.
-7حسابداری محیط زیست و عملکرد زیست محیطی می تواند توسعه یک شرکت و عملیات آن را از جنبه سیستم مدیریت محیط زیست حمایت کند - ضرورت استفاده از 14000 ISO شرکت های درگیر تجارت بین الملل - - ملانظری، . - 1382
➢رابطه حسابداری و محیط زیست
علاقه زیادی به حفاظت محیط زیست در تمام سطوح وجود دارد که این امر با صدور مقررات زیست محیطی در بسیاری از کشورها نمود یافته است .دولتها برای جلوگیری از تخریب محیطزیست در جستجوی راه حلهای جدید هستند.واضح است که حفاظت محیط زیست به سیستم مدیریتی مستقل نیاز دارد.سیستم اطلاعات حسابداری نیز به عنوان یکی از بخشهای مهم سیستم اطلاعات مدیریت میتواند نقش بسزایی در ارائه اطلاعات زیست محیطی ایفا نماید.حرفه حسابداری میتوانداطلاعات مناسبی را با افشای عوامل عوامل بازدارنده توسعه حسابداری محیط زیست با توجه به رشد روز افزون جمعیت و محدود بودن منابع طبیعی در دسترس،مسئله حفاظت از محیط زیست از مهمترین مسائل جامعه بشری مطرح شده است .حفظ محیط زیست محدود به مرزهای سیاسی و جغرافیایی نیست بلکه ،تلاش همه ساکنان کره زمین را میطلبد - بیرکین1، . - 1996
با نگرش سیستمی، مسئله حفظ محیط زیست نیازمند یک سیستم مدیریت زیست محیطی است که به صورت یکپارچه با سایر سیستمهای مدیریتی به اجرا درآید.سیستم اطلاعات حسابداری به عنوان جزء مهم از سیستم اطلاعات مدیریت میتواند نقش بسزایی در کمک به حفاظت از محیط زیست از سوی شرکتهای تولیدی آلاینده برعهده بگیرد.اینکه مخارج مصرف شده برای محیط زیست از سوی شرکت چگونه در حسابها منعکس شود یا نحوه افشای آنها چگونه باشد،مسائلی است که حسابداری میتواند با پرداخت به آنها رویه و اطلاعات مناسبی برای مدیریت ارائه کند.اما لازمه چنین کمکی مستلزم وجود قوانین و مقررات جهت حفاظت از محیط زیست برای شرکتهای تولیدی و همچنین ایجاد رهنمودهای حسابداری از سوی مجامع حرفهای حسابداری است - نصیرزاده، . - 1388
از سوی دیگر آگاهی و اهمیت مدیران به سیستمهای کنترلی محیط زیست در شرکت میتواندموجب کاهش آلودگی شود.روابط نزدیک اقتصادی،سیاسی،بازرگانی،صنعتی، فرهنگی و آموزشی ایران با برخی از کشورهای پیشرفته جهان سبب شده است که دامنه پیشرفت و توسعه فناوری،کشور ما را نیز در بربگیرد.نیاز به سیستم مقدماتی برای تدوین و رسمیت بخشیدن به مسائل،به خصوص با توجه به کیفیت موجود اطلاعات محیط زیست ،در درجه اول اهمیت قرار دارد.گرایش هواداری از محیط آلودگی محیط زیست ،جرایم و مجازاتهای عدم رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی و محافظت از محیط زیست نیز به طور مسلم هزینه زیست محیطی محسوب میشوند.سایر هزینه های محافظت از محیط زیست هزینه محیط زیست محسوب میشوند،حتی اگر این هزینه ها توسط قانون الزامی نشده باشند - استون2، . - 1397برخی از شرکتها برای طبقه بندی هزینه هایی که بطور قطع و یقین نمی تواند گفت که هزینه زیست محیطی هستند یا نه ،از روشهای زیر استفاده می کنند:
یک قلم هزینه را برای هدف خاصی به عنوان هزینه زیست محیطی در نظر میگیرند،در حالی که همین هزینه را برای هدف دیگر هزینه های زیست محیطی تلقی نمیکنند.قسمتی از این هزینه و یا فعالیت را به عنوان هزینه زیست محیطی در نظر میگیرند. اگر شرکت تشخیص دهد که بیش از50 درصد یک قلم هزینه ،هزینه زیست محیطی است برای اهداف حسابداری و مدیریتی کل آن هزینه را به عنوان هزینه زیست محیطی در نظر می گیرند. شرکتها در مورد این هزینه ها آزادی عمل زیادی دارند.آنها میتوانند هدف و مقصود استفاده ازحسابداری محیط زیست را به عنوان مبنا قرار دهند و مشخص کنند که چه هزینه هایی با ید به عنوان هزینه زیست محیطی تعریف و چگونه باید طبقه بندی شوند.اگر چه واحدهای تجاری هزینه زیست محیطی متحمل می شوند، اما ارائه تصویری از عملکرد زیست محیطی حاوی منافع حاصل از تحمل هزینه های مزبور، با توجه به ساختار موجود حسابداری دشوار است .بنابراین ،بسیاری از واحدها هزینه فعالیت زیست محیطی
