بخشی از مقاله
چکیده
امروزه فضای سبز شهری نه تنها به عنوان یکی از مهمترین مولفه های تشکیل دهنده شکل یک شهر مطرح است بلکه نقش بسیار مهمی در بهسازی شرایط زیستی و کنترل شرایط اقلیمی شهر ت شهرداشته و از کاربردی ترین ویژگیهای فضای سبز که امروزه بسیار مورد توجه طراحان و شهرسازان قرار گرفته است، کنترل و بهبود شرایط اقلیمی، ایجاد میکروکلیما، جلوگیری از تشکیل جزایر حرارتی و همچنین احیاء شرایط زیستی است. امروزه شهرها از دو نماد جغرافیایی - محیط طبیعی، اجتماعی و اقتصادی - و مصنوعی - محیط انسان ساخت - معماری - بهره مند هستند. بشر امروزه در پی فعالیت های روزانه و در تکاپو برای گذران زندگی روزمره و معاش خود و در جهت احداث مسکن، چه به عنوان سرپناه و چه به منظور سرمایه گذاری، مسمترا این دو نماد را تغییر شکل می دهد و محیط زیسی را دگرگون می سازد. در این فرایند فضا های سبز، باغ ها و جنگل ها تبدیل به آسمان خراش ها و شهرک های مسکونی می شوند.
آهن و آجر ، سیمان و سنگ جای گزین سیمای ساختمانی شهرها که روزگارانی علاوه بر تامین محل سکونت انسان چشم اندازی سبز و زیبا در اختیار وی قرار میداد شده است. شهر نشینان امروزی گاهی که به درون خود می نگرند با احساس خلائی عمیق از دستیابی به طبیعت خود را به دور از آسایش و آرامش راستین می یابند. در مقابله با این مشکل، بشر از گذشته های دور به ایجاد بامهای سبز یا باغ بام ها به عنوان راهحلی مناسب برای آشتیدوباره با طبیعت و تغییر چشم انداز شهری روی آورده است. در واقع بام سبز استفاده از فضاهای بلا استفاده و بیروح ساختمان های شهری در جهت ایجاد لکه های سبز می باشد. این امر علاوه بر جنبه زیبائی شناختی شهر موجب تلطیف هوا - در مقیاس میکرو کلیما - و کاهش آلودگی هوا ونهایتاً بهبود محیط زیست ساکنان شهر میگردد
واژههای کلیدی: محیط زیست، بام سبز، کنترل آلودگی محیطی، کاهش مصرف انرژی
مقدمه
گسترش دامنه تمدن انسانی و حاکمیت صنعت، براساس تکنولوژی جدید و گرایش به سوی زندگی ماشینی، همگام با اثرات تخریبی و تباهی منابع طبیعی و پوشش های گیاهی، تبدیل اراضی مزروعی و باغات به تشکیلات ساختمانی، در کنار افزایش رشد بی رویه جمعیت در شهرها و آلودگی های محیط زیست، نه تنها تعادل سیستم اکولوژیکی و توان بهزیستی را برهم زده است، بلکه شرایط دشواری را نیز، برای زندگی انسان ها فراهم کرده است به گونه ای که اثرات روانی ناشی از مقابله با مشکلات، آدمی را تندخو، عصبانی و تا حدودی بدرفتار کرده است. این امر باعث توجه به موضوع فضای سبز شهری در دهه های اخیر و جستجو برای روشهای جدیدی در راستای برطرف نمودن این نیاز شده است. طراحی فضاهای سبز برای یک شهر یا یک محله به هیچ وجه از جمله فعالیت های اتفاقی نیست و همانگونه که در ساخت کالبد بی جان شهر برنامه ریزی می کنند و پیرامون آن به تعمق می پردازند و سپس طراحی می کنند، در مورد بخش جاندار نیز باید برنامه ریزی کرد، به تفکر پرداخت و سپس طراحی کرد. این بخش از طراحی نه تنها دارای اهمیت کمتری نمی باشد، بلکه از عناصر مهم محیط شهری بوده و در رابطه تنگاتنگ با معماری و ساختمان و بهبود کیفیت آنها نیز عمل می کند - لقایی، . - 1382
گسترش فیزیکی شهرها منجر به از بین رفتن محیط های طبیعی پیرامونی و زمین های زراعی شده است. در ساختمان های شهری بام های مسطح با هزینه زیاد بمنظور حفاظت ساختمان در برابر باران و برف و نگهداری لوازم مکانیکی طراحی شدهاند. بام های تخت معمولا فاقد ملاحظات زیبایی شناسانه معماری بوده و بنابراین نمی توانند در اغنای ارزش زیبایی و معماری ساختمان نقشی داشته باشند . این سطوح چهره ای زمخت و خشن به سیمای شهر، یا محدوده ساختمان می بخشند و نیازمند سیستم دفع آب باران نیز هستند .[1] ایجاد و توسعه فضاهای سبز مصنوعی نقش مهمی در زندگی بشر داشته و جای گزینی برای محیط طبیعی از بین رفته در هنگام ساخت و ساز است. بسیاری از فناوری ها و فعالیت های جدید به منظور کاهش تاثیر انسان بر روی زمین به وجود آمده اند، از جمله: انرژی های جای گزین ، استفاده موثر از منابع طبیعی ، کشاورزی بدون استفاده از مواد صنعتی سبز پوش کردن پشت بام ها. بام های سبز بخشی از تلاش مدیران شهری برای پایدار ساختن فضای شهرها و یکی از راه حل های مدرن برای حل مشکلات محیط زیست شهری می باشد .[2]
انسان آپارتمان نشین امروزی ، سعی دارد روح و حس طبیعی را به بلوک های مسکونی زمخت و غم زده برگرداند . او سعی می کند تا طبیعت زنده و سرسبز را به نحوی با مظاهر تکنولوژی مدرن پیوند دهد مناظر زیبا و بدیع خلق نماید. از سوی دیگر زمین برای ایجاد فضای سبز در شهرها کمیاب و بسیار گران است. در این حالت میتوان از سطوح بلا استفاده مانند بام خانه ها استفاده کرد . بام سبز از جمله فناوری های زیست محیطی است که تحت فرایندهای طبیعی شکل می گیرد و در سال های اخیر در بسیاری از کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته و واحدهای مسکونی، ساختمان های اداری، آموزشی، درمانی، زیارتی، فضاهای تفریحی و ورزشی را در نواحی شهری پوشش می دهد. بام سبز شامل مجموعه ای است به هم پیوسته از پوشش گیاهی با رشد متناسب، یک لایه زهکشی مطلوب جهت تخلیه آب و یک عایق ضد آب - نفوذ ناپذیر - که سقف را پوشش می دهد .
تعریف بام سبز
یک بام سبز، بامی است که مقدار یا تمامی آن با پوشش گیاهی و خاک، یا با محیط کشت روینده، پوشانده می شود. لفظ بام سبز گهگاه برای بام هایی که مفاهیم "معماری سبز" را مد نظر قرار می دهند، نظیر پانل های خورشیدی و یا صفحات فتوولتائیک، بکار می رود .[3] بام سبز در واقع بامی است که بر روی سطح آن گیاهان رشد می کنند. تنوع گیاهی چنین ساختاری می تواند از بام پوشیده از چمن مصنوعی تا باغ بامی باشد که با گیاهان مورد استفاده در طراحی منظر پوشیده شده است. سبزپوش کردن بام نیازمند گیاهانی است که بتوانند در برابر محیط خشن و بیروح پشتبام در شرایط کم آبی، یخ زدگی، توفان و غیره مقاومت کنند. نوع گیاهان انتخابی بسته به نوع آب و هوا و شرایط اقلیمی، متفاوت است. جزئیات اجرایی بام های سبز تفاوت چندانی با بام های معمول نداشته و شامل عایق رطوبتی - حرارتی، پوشش ضد آب، ماسه و درزپوش می باشد.
پروژه های بام سبز نیازمند مصالح و عناصری هستند که بتوانند عمل نگهداری - زهکشی رطوبت و نگهداری گیاهان را مطابق استاندارد های تعریف شده در ساختمان فراهم آورند. تکنولوژی دیگر، ایجاد نماهای سبز است که از محدودیت های سازهای کمتری نسبت به بام های سبز برخوردار بوده و در مقابل، تنوع گیاهی کمتری دارند. نقش عمده بام سبز در مدیریت آب های ناشی از بارندگی، بازیافت آب، کاهش اثرات گازهای گلخانه ای، تنوع زیست محیطی درموجودات زنده شهری - گیاهان و جانوران - ، محافظت از پوسته زمین، جلوگیری از تابش اشعه فرابنفش به ساختمان ، بهبود و تلطیف هوا، کاهش دما، معتدل نمودن هوای گرم، جلوگیری از آتش سوزی ساختمان ها، کاهش نفوذ تابش الکترومغناطیس ، بهبود کیفیت اقلیمی و ایجاد تهویه مطبوع در شهر، ایجاد چشم اندازهای زیبای شهری، مطبوعیت و مطلوبیت فضاهای شهری، پاکیزگی و کاهش آلودگی هوا، ذخیره انرژی ، کاهش آلودگی صوتی کاهش هزینه های مربوط به نگهداری و تعویض سقف ساختمان ، ایجاد محیطی آرام در نواحی پر ازدحام شهری وافزایش فضاهای جدیدی برای فعالیت های تفریحی، بالا بردن امنیت غذایی شهر - کشاورزی - و همچنین به عنوان آزمایشگاهی جهت انواع پرروژه های تحقیقاتی و آموزشی چشمگیر است .[4]
ساخت بام های سبز
ساخت انوا ع باغ بام ها نیازمند برنامه ریزی و دانش خاص آن است. بام های سبز از نظر قابلیت نگهداری و کنترل وزن خاک، باران و برف و تعبیه مسیرهای پیاده نیازمند فناوری فراتر از سیستم معمول مهندسی بام می باشد. یک بام سبز از سه قسمت تشکیل شده است:
- 1 سقف ساختمان یا آن چیزی که هم اکنون بر بام همه ساختمان ها وجود دارد و بر روی آن لایه عایق مثل قیرگونی، ایزوگام یا هر عایق دیگر کشیده شده و احیانا روی آن موزاییک یا اسفالت یا سنگفرش شده است.
- 2 باغ بام که یک لایه محافظت کننده است و سقف و عایق رطوبتی را از لایه خاک و گیاهان جدا میکند.
- 3 خاک و کود و سیستم آبیاری باغ که هر کدام با دقت در محل خود قرار میگیرد 7]
موادی که در ساخت "باغ بام" استفاده می شود، دارای عمر بسیار طولانی هستند که این خصوصیت آنها، باعث میشود نیازی به تعویض دورهای نداشته باشند. ماندگاری آنها بین 30 تا 50 سال است. عموما کارخانه های سازنده تجهیزات دو مشخصه مقیاس را برای باغ بام ها در نظر می گیرند: بام های متراکم - فشرده، و بام های گسترده - وسیع. به کارگیری هریک از این مشخصه ها به تعریف نوع استفاده از باغ بام، تنوع گیاهی مدنظر و میزان هزینه برای ساخت و نگهداری آن بستگی دارد. سیستم هایی که برای ساخت بام سبز طراحی شده اند سبک وزن ، نیازمند رسیدگی کم تر و بادوام هستند.
مصالح به کار گرفته شده در هنگام بارش باران های سیل آسا و ناگهانی، آب باران را جذب کرده و با کم کردن سرعت آب جاری شده، خطر وقوع سیلاب را کاهش میدهد. شیوه های جدید آبیاری باغ بام ها، مصرف آب را به حداقل رسانده و رطوبت موجود در خاک را حفظ کرده از تبخیر سریع جلوگیری می کند .[8] در هنگام ساخت، ابتدا لایه عایق رطوبتی و سپس شبکه زه کشی مناسب بر روی پشت بام نصب می شود. ایجاد یک محیط رشد کاملا مناسب برای موفقیت بام سبز ضروری است . این محیط بر خلاف خاک زراعی طبیعی کاملا متناسب با محیط طراحی شده و به هنگام خیس شدن خیلی سنگین نمی شود . در نهایت گیاهان کاشته می شوند . پوشش های گیاهی مقاوم در برابر سرما و گرما مورد استفاده قرار می گیرد. گیاهانی که برای این منظور استفاده می شوند معمولا شامل گیاهان چند ساله علفی ، گلها ،
