بخشی از مقاله
چکیده
بثالشّکوي، درد دل و شکایت کردن از رخدادهاي دردناك زندگی است. بیان درد ورنج بخش گسترده اي از شعر وادب زبان فارسی را تشکیل می دهد و این مضمون در دیوان بهار نیز دیده می شود از آنجایی که بخشی از محتواي اشعار شاعران عصر مشروطه به موضوع درد و رنج،شکوه و گلایه اختصاص داده شده است، شناخت این جنبه ازشخصیت ِ ملک الشعراي بهار و بررسی انواعشکوهها و درد و رنج، رازهاي پنهان حیات وي را آشکار میسازد. برخی از دردها، در اشعار بهار، درد فردي است و او تلاش دارد تا دیگران را از احوال خود با خبر سازد، برخی دیگر نیز، رنج اجتماعی را شامل میشود. علاوه بر این، او گاه از بخت و طالع نامیمونگله دارد و گاهی ازرنجِ غربت در گدازاست ؛ بخشی از دردهاي او درد سیاسی است و هم چنین او بی توجه به رنج هاي فلسفی نیست. بیش از همه این دردهاي مذکور، درد وطن و جور حکّام و نابرابري هاي جامعه است که او را می آزارد و این ازتأثّرات قلبی او نشأت میگیرد و یکی از مضامین مسلّط در اشعار بهار به شمار میآید. بهطورکلّی دردها و رنجهاي این شاعر بخشی از جهان بینی،شخصیت، اعتقادات و نیز اوضاع سیاسی و اجتماعی زمانه او را تشکیل میدهد. مقاله حاضر تلاش دارد تا انواع بث شکوي را در شعار این شاعر شهیر تحلیل و بررسی کند.
واژگان کلیدي : بهار، درد سیاسی، درد اجتماعی، درد شخصی، بث شکوي، حدیث نفس.
. 1 مقدمه
بثّ«» در لغت به معنی پراکنده کردن واَلبثّ«» به معنی شدید ترین حزن و اندوه سخت است. - رحیمی، - 33 :1377 هم چنین بثّ«» به معنی آشکار کردن راز و اندوه خویش، فاش کردن خبر. »شکوي« به معنی شکایت و گله
مندي. - معین، :1364 ذیل واژه - در لغت نامه فارسی بث شکوي چنین معنا شده است: بثّ«» به معنی اندوهی که براي شدت، آن را نهان نتوان داشت،اشد حزن. - دهخدا، 1364، ذیل واژه - علاوه براین بثّ«» به معنی پخش کردن و پراکنده کردن. - بندر ریگی، - 17 : 1367 هم چنین »بث« به معنی پریشانی و دل مشغولی. - بهرام پور، 60 :1385 است. طبرسی در مجمع البیان گفته است: کلمه ي بثّ«» به معناي اندوهی است که صاحبش نتواند آن را مکتوم بدارد، لاجرم آن را می پراکند و هر چیزي را که پراکنده ومتفرّق کنی، آن رابثّ کرده اي. - طباطبایی،1363، جلد - 364: 11 بث در لغت به معنی آشکار کردن راز و اندوه و نیز پراکنده ساختن است. - جرجانی، - 18 :1360 نفثه المصدور که مجازاً به معنی اظهار شکوه و گله از امري ناخوشایند به قصد تخفیف آلام درونی است، در ادب فارسی مترادف با بثّالشّکوي به کار رفته، چنانکه در ترجمه ي تاریخ یمینی نیز میخوانیم: »چون ]منوچهر[ به نزدیک قابوس رسید ... اشک از دیده روان کرد و با یکدیگر از حدوث آن واقعه، بثّالشّکوي و نفثه المصدور آغاز کردند.« - دائرة المعارف، 1381، جلد - 345 :11 مضامینبثّ س الشّکوي در شعر شاعران عصر مشروطه انواع فراوان و متفاوتی دارد. برخی از انواع این مضامین عبارتند از: شکایت از روزگار، شکایت از فراق و هجران معشوق، گله از بخت و سرنوشت، درد فقر، رنج غربت،شکوه از پیري و مهم تر از همه درد وطن، حاکمان و والیان نالایق در امور، حبس و... اندوه بزرگ شاعران از واژگونی ارزشهاست و نمیتوانند بیمایگان و سفلگان را جاي خردمندان و فاضلان ببینند. گاهی نیز از دردهاي فلسفی نالان هستند.
»میرزامحمدتقی،متخلّص به بهار در سال 1304 ه. ق. در شهر مشهد به دنیا آمد.و هنوز به 18 سالگی نرسیده بود که پدرش میرزامحمد کاظم صبوري، ملکالشّعراي آستان قدس رضوي - در زماناصرالدنین شاه - در سال 1322 ه .ق
درگذشت و به فرمان فّرالدمظین شاه، لقب ملکالشّعرایی پدر به پسر واگذار گردید. بهارتخلّص خود را از بهار شیروانی دارد. این شخص از سخنوران بنام عهدناصرالدین شاه است که در مشهد بر دوست خود صبوري، پدر بهار، وارد شد و در خانه ي وي درگذشت. امتیاز بزرگ بهار در آن است که با وجود انتصاب به مکتب شعر قدیم توانسته است شعر خود را با خواسته هايملّت هماهنگ سازد و نداي خود را در مسائل روز و حوادثی که هموطنان وي را دچار اضطراب و هیجان ساخته بود بلند کند. - آرین پور، 1357، ج - 125 :2
.2 . 1 پیشینه تحقیق
با وجود تحقیقات دامنه داري که در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی دربارة ادبیات عصر مشروطه صورت گرفته و نیز کتاب هاي ارزشمندي که در این حیطه نگاشته شده، تاکنون درباره ي درد دین، وطن و دغدغه هاي فکري و شکوائیه »بهار« هنوز تحقیقی مستقل و جامع انجام نشده است. این پژوهش می تواند با پرکردن این خلأ تحقیقاتی براي فهم شعر مشروطه کمکی هر چند مختصر براي دانشجویان ومحقّقان باشد، ضمن این که می تواند به دسته بندي عرضه منسجم مهم ترین عنصر محتوایی و زبانی شعر مشروطه کمک کند. اما برخی از آثار مرتبط در این زمینه به شرح زیر است:
در سال 1379، مقاله اي با عنوان »بن مایه هاي درد و رنج در شعرفرّخی« از »صادقیان« در کاوش نامه علوم انسانی منتشر شد. هم چنین مقاله بثّ»الشّکوي یا درد دل یک حکیم« از »حلبی« در شمارة 12،مجلّه یغما، به چاپ رسید. در سال 1382، مقاله اي تحت عنوان بثّ»الشّکوي در شعر فارسی« از »سهلانی« در کیهان فرهنگی چاپ شد. در سال 1372، مقاله بثّ»الشّکوي در شعر خاقانی« از »طالبیان« در نشریه ادبیات و زبان ها منتشر شد. نیز در سال 1391، مقاله »نقد و بررسی شکوایئه هاي سیاسی در شعر قرن ششم« از » واحد و نوري باهر« در نشریه دانشکدة ادبیات دانشگاه تبریز چاپ شد. همچنین واژة نوستالژي به معنايحس دلتنگی که زیرمجموعه اي از علل پرداختن به بثّشّکوي است، در مقاله » بررسی فرایند نوستالژي در شعر معاصر فارسی، بر اساس اشعار نیمایوشیج و مهدي اخوان ثالث« از »شریفیان و تیموري« در مجله کاوش نامه دانشگاه یزد و مقاله »بررسی نوستالژي در دیوان ناصرخسرو« از »صفري و شمسی« در پژوهش نامه ادب غنایی مورد بحث قرار گرفته است.
2 . بث شکوي، حدیث نفس و دغدغه هاي فکري در اشعار ملک الشعراء بهار
2. .1 دردهاي اجتماعی در شعر بهار
دردهاي اجتماعی، رنج هایی هستند که از نابسامانی ها اجتماعی نشأت می گیرند. دراشعاربهار هم می توان درد مردم دردمند رایافت و باتمام وجود لمس کرد، اندوهی که تا اعماق وجود اوراه یافته است. او می داند که درجهان هیچ کس بی درد نیست و همه غرقه ي توفان محنت هستند زیرا روزگار» باهمه کس غایبانه می بازد.« عوام در جامعه، اهداف انقلاب و آزادي خواهی را درك نمی کنند و درد عالمان و اندیشمندان جهل آن هاست:
