بخشی از مقاله
چکیده
یکی از جنبه های مهم حقوق شهروندی، حمایت از شهود و مطلعین می باشد. شرکت در دادرسی، نگرانی های زیادی برای شهود به همراه دارد و ممکن است به شدت بر شهادتشان اثر بگذارد. برنامه حمایت از شهود از جمله ابزارهایی است که در راستای حمایت همه جانبه از گواهان و سایر افرادی که در فرایند کیفری دخالت دارند، تدوین می شود تا آن ها بتوانند آزادانه و بدون ترس شهادت بدهند. این تحقیق به صورت تطبیقی و با مطالعه کتب و منابع موجود در جهت بررسی مسئله مزبرو می باشد.
در حقوق داخلی ایران نیز با تصویب قانون آیین دادرسی کیفری در سال 1392، بحث حمایت از شهود مورد توجه قرار گرفته است و در اجرای تبصره 1 ماده 214 قانون مزبور، آیین نامه اجرایی حمایت از شهود و مطلعان به تصویب رسید که توانسته است گامی موثر در جهت حمایت از شهود و مطلعان بردارد. هر چند در کشورهای مختلف برنامه متعددی برای حمایت از شهود وجود دارد، با این حال در ایران، برنامه هایی چون عدم مواجهه حضوری بین شاهد یا مطلع با شاکی یا متهم، عدم افشای اطلاعات شهود و شهادت از طریق وسایل ارتباط از راه دور در آیین نامه معرفی شده است.
واژگان کلیدی: حقوق شهروندی، شهود و مطلعان، آیین دادرسی کیفری، آیین نامه حمایت از شهود و مطلعان، دادرسی عادلانه.
مقدمه:
به حقوق و تکالیف فرد در برابر دولت، "حقوق شهروندی" می گویند - رستمی، 1392، ص . - 145 تضمین این موهبت سرمدی در جهت تامین حقوق و آزادی های اساسی انسان، دارای اهمیتی فوق العاده است و خداوند سبحان آن را در محور تشریع خود قرار داده است. در دادرسی های عادلانه، به منظور تضمین حقوق شهروندی افراد، ابزارهایی وجود دارد تا از آن حقوق، حمایت شود. جرم یک پدیدهی اجتماعی است که نظم جامعه را مختل میسازد و هر کس از جریان وقوع جرم یا اوضاع و احوال مربوط به آن اطلاع داشته باشد، به حکم وظیفهی اخلاقی و وجدانی خود باید آن را در اختیار مقامات قانونی قرار دهد و با این اقدام در کشف حقیقت و تعیین مجرم به دستگاه اجرای عدالت یاری نماید.
در بسیاری موارد کشف حقیقت و صدور حکم عادلانه، بدون معاضدت کسانی که خود در صحنهی وقوع جرم حضور داشته و چگونگی ارتکاب آن را ملاحظه کرده یا مطلبی را شنیدهاند، میسر نمیباشد؛ به همین دلیل از شهود به چشم و گوش دستگاه عدالتکیفری تعبیر شده است. - آشوری، 1385 ، جلد 2، ص - 113 افرادی که از اقدامات مجرمانه به طرق مختلف اطلاع دارند و حتی قربانیان جنایت سازمان یافته، به خاطر تهدیدات پیدا و پنهان گروههای سازمان یافته، حاضر به همکاری با پلیس و دادگستری در خصوص کشف و تعقیب جنایات سازمان یافته نیستند. بنابراین، باید تمهیداتی اندیشیده شود تا این افراد با آرامش خاطر و احساس امنیت از هر گونه تعرض در آینده بتوانند اطلاعات خودشان را در اختیار مقامات مربوطه قرار دهند؛ علاوه بر این، جنایتکاران سازمان یافته نه تنها خود شهود، بلکه در مواردی اعضای خانوادهی آنها را نیز هدف انتقام جوییهای خود قرار میدهند.
بنابراین، لازم است که این برنامههای حمایتی خانوادهی شهود را نیز تحت پوشش قرار دهد. نخستین بار حمایت از شهود، در ایالات متحدهی آمریکا و در دههی 1970 میلادی 1 در قانون کنترل جرایم سازمان یافته مورد توجه قرار گرفت - . - Lawson, 1992, p1 پس از آن دامنهی این برنامهها به جرایم مربوط به مواد مخدر، باندهای خشن خیابانی و ... نیز تسری یافت. به دنبال آن دیگر کشورها چون فرانسه، انگلستان و آلمان نیز در زمینهی حمایت از شهود برای کشف جرایم شدید، احساس نیاز کرده و قوانینی را در این زمینه به تصویب رسانیدند.2
1 - Organized Crime Contract Act of 1970 - 2 برای نمونه بخش بیست و یکم از قانون آیین دادرسی کیفری فرانسه ضمن مواد 706 – 57 تا 706 – 63 به این موضوع پرداخته است. همچنین، در اسناد مختلف بینالمللی از جمله اساسنامهی دادگاه بینالمللی کیفری یوگسلاوی سابق - 1993 - ، اساسنامهی دادگاه بینالمللی رواندا - 1994 - ، دادگاه ویژهی سیرالئون - 1998 - ، اساسنامه دیوان بینالمللی کیفری - 1998 - ، کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جنایات سازمان یافتهی فراملی - - 2000 و کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه فساد مالی - 2003 - ، برای حمایت از شهود شیوههایی در نظر گرفته شده که در این مقاله به مواردی از آنها، که در آیین نامه حمایت از شهود و مطلعان ذکر شده بررسی میکنیم. قانونگذار ایران نیز در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، در جهت ارتقای حمایت از شهود گامهایی برداشته است؛ در ماده 214 به صراحت مقرر شده است: »هر گاه بیم خطر جانی یا حیثیتی یا ضرر مالی برای شاهد یا مطلع یا خانوادهی آنها وجود داشته باشد، اما استماع اظهارات آنها ضروری باشد، بازپرس به منظور حمایت از شاهد با ذکر علت در پرونده، تدابیر زیر را اتخاذ مینماید:
الف - عدم مواجهه حضوری بین شاهد یا مطلع با شاکی یا متهم
ب - عدم افشای اطلاعات مربوط به هویت، مشخصات خانوادگی و محل سکونت یا فعالیت شاهد یا مطلع
پ - استماع اظهارات شاهد یا مطلع در خارج از دادسرا با وسایل ارتباطی از راه دور
تبصره : 1 در صورت شناسایی شاهد یا مطلع حسب مورد توسط متهم یا متهمان یا شاکی و یا وجود قرائن یا شواهد، مبنی بر احتمال شناسایی و وجود بیم خطر برای آنان، بازپرس به درخواست شاهد یا مطلع، تدابیر لازم را از قبیل آموزش برای حفاظت از سلامت جسمی و روحی یا تغییر مکان آن اتخاذ میکند. ترتیبات این امر به موجب آیین نامهای است که ظرف شش ماه از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون توسط وزارت دادگستری تهیه میشود و به تصویب رییس قوه قضاییه می-رسد.
تبصره:2 ترتیبات فوق باید به نحوی صورت پذیرد که منافی حقوق دفاعی متهم نباشد.
تبصره:3 ترتیبات مقرر در این ماده و تبصره 1 آن در مرحله رسیدگی در دادگاه نیز اجراء می-شود. در اجرای تبصره 1 ماده 214 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 آیین نامه حمایت از شهود و مطلعان در تاریخ 94/10/26 به تصویب رئیس قوه قضاییه رسید و این مقاله در پی بررسی این آیین نامه میباشد.
