بخشی از مقاله
چکيده
از زمانی که بشر مفهوم محاکمه کردن را فهمید وآن را به عنوان یک ارزش اجتماعی -اخلاقی پذیرفت ،به این حقیقت پی برد که اجرای هیچ کیفری نباید جز از طریق دادگاه صالح اعمال شود ،و از آن جا که "گواهی به" عنوان یکی از مهمّ ترین ادلّه ی اثبات دعوای کیفری ،از گذشته تا کنون مورد توجّه بوده است ،ادای شهادت در راستای کشف حقیقت ،شاهد را در معرض خطر وتهدید از سوی مرتکبان جرایم قرار داده است .به همین علّت ، پاسداشت عدالت ودادگستری از یک سوی ،وصیانت از شهروندان به ویژه در مقام همکاری با دستگاه قضایی وپلیس وحمایت از بزه دیدگان جرایم از سوی دیگر توجیه کننده ی حمایت از شهود است.
بنابراین ،مقاله ی پیش رودر نخستین گام ،با هدف توجّه به جایگاه ونقش شهود در دادگری جنایی وحمایت های شایسته از آنان با مطالعه ی مفهوم ،قلمرو وحوزه های حمایتی از شهود ،ودر گام دوّم ،نقش وسهم گونه های حمایتی از شهود در چارچوب دو سطح حقوق داخلی وبین المللی مورد نگارش قرار گرفته است ، تا به بومی تر شدن هر چه بیش تر موضوع حاضر به خصوص در نظام حقوقی ایران منجرگرددبنابر این در حال حاضر ،به علّت گسترش جرایم ونیاز مبرّم به شهادت شاهدان ،نتایج یافته ها وپژوهش ها در سطح داخلی حقوق ایران منجر به تصویب قانون جدید آیین دادرسی کیفری شده تا قانون گذاران هر گونه کاستی ونارسایی را در تضمین حمایت ها به نفع شهود وسایر بزه دیدگان ومطّلعین از گذر همکاری گروه های اجتماعی یا سازمان های دولتی رفع نمایند ، از این رو ،مسئله ی حمایت از امنیّت شهود در سطح جهانی وبین المللی به علّت گسترش جرایم موجب پیدایش بسیاری از نهادها واسناد بین المللی حقوق بشری مانند دیوان اروپایی حقوق بشری واساسنامه های دیوان کیفری بین المللی شده است.
واژگان کلیدی :شهود - دادرسی عادلانه - شهادت - گواهی- اسناد بین المللی
مقدّمه
امروزه ، کم وبیش در همه ی نظام های حقوقی واز جمله اسناد بین المللی شمار گسترده ای از پرونده ها به دنبال شهادتوگزارش های شهود ونه به ابتکار پلیس ، شناسایی وکشف می شوند .از این رو ،مرحله های گوناگون حضور شهود در دادگاه باید به گونه ای باشد که هراس آنان را از تهدید ها و اقدام های تلافی جویانه ی متهمین به پایین ترین سطح برساند وبا حفاظتاز زندگی خصوصی وی ، در اواحساس امنیّت ایجاد نماید.دستیابی به هدف مذکور نیز در گرو ایجاد برنامه هایی در راستای حفظ وحمایت منافع عمومی وخصوصی شهود می باشد. چراکه این برنامه ها از یک سوی ایجاب می کند تا متهمان یا بزه کاران و وابستگان آنان از حقّ های مشخّصی در فرآیند جناییبهره مندباشند ، واز سوی دیگر با تأکید بر رفتار منصفانه از کرامت وحقوق بشری وحقّ های ذاتی ومشخّص شهود در مشارکت بیش تر آنان در فرآیند ادای شهادت دفاع می نمایند.
بنابراین در مفهوم حمایت از شهود فراتر از تدابیری که برای تأمین امنیت شهود در برابر آماج حملات وآسیب های متهمین وجود دارد ، چاره اندیشی درباره ی تدابیری برای کاهش امنیّت شهود نیز گنجانده شده است ،تا جایی که در این میان بسیاری دراز اسناد بین المللی به نقش رسانه ها در حفاظت از هویّت وخلوت شهود بسیار تأکید شده است ، به عنوان مثال می توان از مادّه ی 75-2آیین دادرسی وادلّه ی دیوان یوگسلاوی سابق و روآندا ،بند 2مادّه ی 68 اساسنامه ی دیوان کیفری بین المللی ویا مادّه ی 24کنوانسیون مبارزه با جنایات سازمان یافته ی فراملّی یاد نمود.چرا که رسانه ها در این گذر می توانند به تصویب یک منشور اخلاق رسانه ای مبادرت ورزند که در آن اصول اخلاقی ویژهی پوشش خبری درباره ی شهادت گنجانده شده باشد.
ودر بخش حمایت های مالی در هر دو سطح حقوق داخلی وبین المللی ، نمونه ای از اقدامات وتدابیری که بتواند از عهده ی خسارات وارد بر شهود برآید به چشم می خورد.برای نمونه، در حقوق رانای ، مادّه ی206ق.آ.د.ک.ج این حقّ را به بزه دیده ،شهود یا سایر مطّلعین از جرایم می دهد تا در هر مرحله از دادرسی همه ی هزینه های دادرسی را که پرداخت کرده از بزه کار مطالبه کند واعمال آن را در مرحله ی صدورحکم به رسمیّت شناخته است.بررسی امکان رسیدگی هاینا علنی با در نظر گرفتن این نکته که یکی از خاستگاه های قربانیّت دوّمین پیامد های منفی ناخواسته ای است که از علنی بودن داگاه به هنگام شهادت شهود ممکن است سرچشمه بگیرد. بر همین پایه ، بسیاری ازاسناد بین المللی وموادّی از حقوق کیفری ایران به منفعتی که شهود ممکن است در منتشر نکردن نام ،هویّت ، یا مسائل خصوصی داشته باشند ، توجّه ویژه ای ابراز کرده اند.
برای نمونه، انتشار جزئیّاتی را که شاید به شناخته شدن شهود یا بزه دیده ی تجاوز جنسی بینجامد ،ممنوع ساخته اند.همان گونه که قرآن کریم از "شهادت" هب عنوان رهنمودهای عدالت محوری و حقّ طلبی ،واز اداء کنندگان شهادت با عنوان گواهان وداوران امور برای بیان وروشن سازی حقّ ، سخن به میان آورده است ، مطالعه ی تاریخی حقوق نشان می دهد که
در تمامی نظام های حقوقی از جمله نظام حقوقی کشور ایران نیز از دیر باز " شهادت "جزء دلایل با اهمیّت تلّقی می شدهکه توسط شاهد ،یعنی کسی که امری یا واقعه ای را به چشم خود دیده باشد وگواهی دهد اداء می گردد ولذا به طریق اولی در زمینه ی بین المللی نیز "شهادت"در زمره ی ادلّه ای قرار دارد که با نوع دادرسی شفاهی وحضوری - اتهامی - در جلسهی دادگاه تطابق بیشتری دارد ودادستان ها برای اثبات جرایم به شهادت شهود تکیه می کنند.
بنابراین اشخاصی که از چنین شایستگی در نظام دادگری جنایی برخوردارند در صورتی که به طور خاص ّ یا عامّ به این امر دعوت شده باشند وگواهی آنان مؤثّر ومحرّک در استنباط وصدور حکم از طرف قاضی شود بایستی مورد حمایت واقع گردند،سخت گیری نسبت به اظهارات شاهد می تواند موجب کندی در کشف حقیقت وفراتر از آن ورود آسیب های احتمالی جانییا مالی بالاخص در جرایم سازمان یافته از طرف متهمین علیه شهود یا خانواده ی او و دوستان آنان باشد.لذا ضابطان دادگستری ودر رأس آن ها نیروی انتظامی و در آن سوی نظام های حقوقی ، اسنادبین المللی مؤظّف اند همه ی تدابیر لازم را برای ایجاد احساس امنیّت در شهود در برابر متهم و وابستگان او به کار بندند که مجموع این برنامه ها درمقاله ی حاضر با عنوان "حمایت از شهود " شناخته می شوند ، که به فراخور بحث نخست به بازیابی مفهوم برنامه هایحمایتی از شهود ،وسپس اقسام گونه های حمایتی از شهود را به صورت تطبیقی در حقوق ایران واسناد بین المللی موردکنکاش قرار خواهیم داد.
-1 مفهوم حمایت از شهود
حمایت از شهود رهیافتی نو در قلمرو علوم قضایی - اجرایی است که با تزریق آن به کالبد سیاست عدالت کیفری ،میتوان الگویی از یک نظام دادگری ترسیم کرد .ویژگی برجسته ی این رهیافت نو گوناگونی مؤلّفه های حمایتی آن است . جامهی عمل پوشاندن این مؤلّفه های حمایتی بیش ازهر چیز در گرو تصویب قوانین و مقرّرات ویژه ای است .سنگ بنای این قانون را می توان نخست در منابع شریعت اسلام و در نظریّات فقهای امامیّه و سپس در قانون اساسیگذاشت . در گام دوّم جامعه ی مدنی نیز می تواند با تکیدأ بر ضرورت توجّه به ملاک ها و قوانین بین المللی به فرایند توسعه ی الگوهای حمایتی کمک کند . در این میان نقش دادرسان در تضمین حمایت اساسی از شهود بسیار برجسته و حسّاس است.
از سوی دیگر برنامه های حمایت از شهود فراتر از وظیفه ی دولت ها در سطح ملّی ، یک نگرانی عمده در سطح بین المللی است که در پی تشکیل پایه های اصلی یک نظام حمایتی از شهود هستندبنابراین ، رایزنی وکنکاش میان مراجع دادگری جنایی ومجریان برنامه های دادگری ترمیمی این دو سطح ، برای گسترش یک شناخت ودرک مشترک وبه منظور بالا بردن کارایی فرآیندها وبرایندهای امنیّتی وحفاظتی ودر نهایت افزایش میزان به کارگیری برنامه های حمایتی از شهود باید پیوسته وضابطه مند باشد ،تا راهنمای سیاستگذاری بیش تر وگسترش برنامه ها به خصوصدر حقوق داخلی ایران باشد.
-1-1 مفهوم شناسی حمایت از شهود در حقوق ایران
مفهوم "حمایت یا حفاظت" بدین معناست که هر فردی حقّ زندهماندن دارد و حقّ دارد از هرگونه سختی و درد و رنج، سوء استفاده یا غفلت از جمه سوء استفاده و غفلت فیزیکی ، روان شناختی ، روانی و احساسی یا عاطفی محفوظ بماند. - رایجیان اصلی ، - 203 :1390بدین جهت هر فرد، انسانی یگانه و ارزشمند است که بدین جهت کرامت ، نیازهای ویژه ، منافع و خلوت او باید مورد احترام و حمایت قرار گیرد ، حال یکی از این افراد انسانی که احقاق حقوق او نیز باید با الهام از منابع فقه اسلامی به حقوققانون راه یابد تا دست کم از عهده ی جبران خسارت - زیان مالی - وارد جلوگیری به عمل آید جبران حقوق شهود می باشد .بی گمان شهود یا همان گواهان ، نقش مهمّی در به حرکت در آوردن چرخ های فرآیند دادگری جنایی دارند ؛ بدونمشارکت شهود به ویژه در جرایم مهمّ و سازمان یافته به عنوان مثال جرم قاچاق انسان ، یا قاچاق موادّ مخدّر این چرخ ها از حرکت باز می ایستد . - باقری نژاد ، - 18 :1391 بنابراین نیاز به یک سری کمک رسانی های مناسب برای شهود از طرف
