بخشی از مقاله
چکیده
زنان دارای معلولیت، روزانه در معرض نگرشهای تبعیضآمیز جامعه قرار دارند. هنگامی که آنها مادر میشوند یا در صدد مادر شدن هستند، این نگرشها، اغلب از سوی مقامات دولتی، متخصصان مراقبتهای بهداشتی و کارکنان مراقبت از کودکان،اِعمال میگردد. لذا این دسته از مادران، رفع نیازهای خاص خود را به عنوان والدین معلول از سوی جامعه بینتیجه میبینند که دارای عواقب منفی برای مادران و فرزندان آنهاست. این نوشتار کوتاه به بررسی مسائل حقوقی مؤثر بر حقوق مادران دارای معلولیت می پردازد. در این رابطه به ارزیابی کنوانسیون ملل متحد و بررسی مقررات آن در رابطه با حمایت از حقوق برابر برای مادران معلول میپردازیم. در این بررسی، پتانسیل قانون برای کمک به مادران معلول در مبارزه با تبعیض و فرضیههای اشتباه در مورد آنها نشان داده میشود. سپس توصیههایی را برای چگونگی تقویت و بهبود تضمین احترام بیشتر به شأن، برابری و حقوق مادرانی که دارای معلولیت هستند، ارائه میکنیم.
واژگان کلیدی: مادران معلول، ملل متحد، کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، حقوق بشر، معلولیت
مفهوم معلولیت
معلولیت،1 پدیدهای است جهانی که در طول تاریخ و در همه جوامع مطرح بوده و میباشد؛ به گونهای که طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی 10 درصد از جمعیت جهان را معلولین جسمی ذهنی، روانی و اجتماعی تشکیل می دهند - ظهیرینیا، 1390، ص. - 162 اصطلاح معلول به فردی اطلاق میشود که امکان تهیه و حفظ شغل مناسب برای وی در نتیجه علل و نواقص جسمانی و عقلی به میزان قابل توجهی کاهش یافته باشد - ظهیرینیا، پیشین، ص. - 163 سازمان بهداشت جهانی در قالب یک تعریف کلی فرد معلول را کسی میداند که بر اثر اختلال بدنی یا روانی نتواند به تناسب سن و محیط خود مستقل و بدون استفاده از وسایل و مراقبتهای خاص، زندگی روزمره فردی، اقتصادی و اجتماعی خویش را ادامه دهد - محسنی، 1380، ص. - 5
تدوینکنندگان کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت2 سازمان ملل متحد نیز در رابطه با حقوق معلولین اصطلاح »معلولیت« را اینگونه تعریف می کنند: »معلولیت یک مفهوم تکاملی است و معلولیت ناشی از تعامل بین افراد مبتلا به اختلالات و موانع نگرشی و محیطی است که مانع مشارکت کامل و موثر آنها در جامعه بر مبنای یکسان با دیگران است« - کنوانسیون ملل متحد در رابطه با حمایت از حقوق افراد معلول، 13 دسامبر 2006، مقدمه - .بنابراین، منظور از افراد معلول، اشخاصی است که در واقع از نظر اجتماعی و اقتصادی از یک زندگی مستقل برخوردار نیستند و اگر این محدودیت اجتماعی و اقتصادی برطرف گردد، دیگر در شمار افراد معلول به حساب نمی آیند - تراک3، 2014، ص . - 8 تعریف کنوانسیون ملل متحد از معلولیت، اغلب به عنوان »الگوی اجتماعی« یا »الگوی حقوق بشری« معلولیت است که به عنوان »نتیجه تعاملات بین مردم و محیط اطراف ایشان« توصیف میشود - مُونت4، 2007، ص . - 6 این »الگوی اجتماعی« حکایت از آن دارد که ناکامی جامعه در برآوردن نیازهای افراد معلول، و نه شرایط ذهنی یا جسمی آنها، دلیل اصلی نادیده گرفتن معلولیت است که افراد دارای معلولیت در زندگی روزمره خود با آن مواجه هستند - کِرزنِر5، . - 2010
پیامدهای معلولیت مادران
شرایط حداقلی که معلولان را با دشواری مضاعف مواجه ساختهاند، مولد تبعیضهای بیشماری هستند که این قشر از جامعه را از اولیهترین امکانات محروم میسازند واز این رو، مشکلات عدیدهای را بر سر راه ایشان قرار میدهند. در این میان، مادران معلول تبعیض مضاعفی را تجربه خواهند کرد؛ تبعیض دوجانبه جنسیت و معلولیت در زندگی معلولان زن بهگونهای است که تقریباً کلیه جنبههای زندگی آنها از جمله تحصیلات، ازدواج و اشتغال این زنان را تحتتأثیر قرار میدهد.در بیشتر مواقع مادران معلول را برای نگهداری و مراقبت از فرزندان خود فاقد صلاحیت میدانند. در همین رابطه در آوریل 2012 در کانادا زن و شوهر یک پسر بچه سالم را به دنیا میآورند. انجمن کمک به کودکان، تهدید میکند که فرزند خود را تحویل مراکز مخصوص دهند مگر اینکه از سوی یک متخصص بهداشتی مجوز نگهداری وی را دریافت کنند.
آنان اولین والدینی نبودند که بر اساس پیشداوریهای تبعیض آمیز در مورد توانایی خود به خاطر معلولیت، مواجه میشدند. کارکنان اجتماعی، ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی و دیگر افراد درگیر در زندگی این خانوادهها، به جای در نظر گرفتن آنچه که والدین معلول برای نگهداری و مراقبت مؤثر از فرزندان خویش نیاز دارند، اغلب تصور می کنند که نیاز والدین به حمایت به معنای ناتوانی ایشان استکِرزنِر، - پیشین - .براساس برآورد سازمان بهداشت جهانی بیشتر بیکاری هر منطقه به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به افراد معلول اختصاص دارد که این رقم در زنان معلول دو برابر مردان است درحالیکه باید به این موضوع توجه داشت که نرخ بیکاری معلولان به خصوص معلولان زن، آنان را از تأمین هزینههای درمانی خود ناتوان میسازد.
زنان معلول در بازار کار شانس بسیار اندکی دارند - لئونور بلزا6، 2003، ص . - 37زنان معلول بیشتر از مردان معلول دچار خشونت، آزار و اذیت، سوءاستفاده و تبعیض میشوند؛ زنان معلول در جامعه چند برابر مردان معلول محرومیت و انزوا را تجربه میکنند. آنان در برابر سوء استفادهها آسیبپذیرتر هستند و برخی از زنان و دختران معلول در منزل مورد تنبیههای بدنی قرار میگیرند. زنان سالم معمولاً از روابط سودجویانه رنج میبرند، حال آنکه این شرایط برای زنان دارای معلولیت بیشتر صدق میکند؛ چراکه آنها به دلیل محدودیتهای فیزیکی و اجتماعی خود مجبورند با این روابط سودجویانه کنار بیایند - همان، ص . - 38
چارچوب حقوقی بینالمللیِ حمایت از مادران معلول
در این قسمت بحث به بررسی چارچوب قانونی حاکم بر حمایت از مادران معلول و به طور خاص به بررسی کنوانسیون ملل متحد در رابطه با حمایت از حقوق افراد معلول میپردازیم. آغاز جنبشهای حمایت از افراد معلول به اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم باز میگردد. برخی از اسناد بینالمللی از جمله منشور ملل متحد، اعلامیهی جهانی حقوق بشر، میثاقینِ بینالمللیِ حقوق مدنی و سیاسی وحقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بدون ذکر عبارت معلولین بر برابری انسانها در کرامت و حقوق و عدم تبعیض صحه گذاشتهاند. با توجه به اینکه اطلاق این اسناد به تمام اعضای بشریت است، افراد معلول نیز از حقوق شناخته شده در این اسناد به طور برابر برخوردار خواهند بود - توسلی نائینی و کاویار،1387، ص . - 42
کنوانسیون ملل متحد در رابطه با حمایت از حقوق افراد معلول و پروتکل اختیاری آن
در 12 دسامبر 2006 مجمع عمومی سارمان ملل متحد، کنوانسیون حقوق معلولان و یک پروتکل اختیاری مربوط به آن را تصویب کرد.7 در کنوانسیونهای پیشین تنها در یک ماده به معلولان اشاره شده بود. در حالی که اینک یک کنوانسیون به تنهایی در این زمینه تدوین شده بود. در سایهی اجرای این کنوانسیون امید میرود تا با تضمینهای ملی و بینالمللی راه برای ایفای نقش مثبت، سازنده و
و تحقق شهروندی کامل از سوی معلولان در جامعه فراهم شود و محرومیتهای این قشر به سرعت کاهش یابد.
بنابراین، به طور کلی، کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق افراد معلول اولین توافق جامع بینالمللی میباشد که به صورت تخصصی برای حراست از حقوق معلولین جهان طراحی و تدوین شده و هدف آن »ترویج، حفاظت و تضمین برخورداری کامل و برابر از تمامی حقوق بشر و آزادی های اساسی توسط همه افراد معلول و ترویج احترام به شأن ذاتی آنها است.این سند حقوقیِ بینالمللیِ الزامآور، تمامی اشکالِ تبعیضِ مبتنی بر معلولیت را ممنوع اعلام کرده و دولت ها را ملزم می دارد که کلیه اقدامات لازم برای اطمینان از پذیرش مناسب آن صورت گیرد. این کنوانسیون از دولتهای شرکتکننده میخواهد که قوانین کشور خود را در راستای تطابق با این شرایط تغییر دهند. این کنوانسیون همچنین دارای یک پروتکل اختیاری راجع به سازُکار طرح شکایات است. بر اساس این پروتکل اختیاری، گروهها و افراد میتوانند از کلیه شیوههای مقرر، علیه دولتِ ناقض حقوق افراد معلول اقدام به اقامه دعوی نمایند.
