بخشی از مقاله
چکیده
خوزستان با محوریت اهواز، از اواخر قرن دوم تا آغاز غیبت کبری - - 329-180 دوران رشد و سپس شکوفایی علمی خود را داشته و در این قطعه حساس و مهم تاریخ تشیع، با حضور علمای بزرگ توانست با پیوندی عمیق با اهل بیت - ع - و کسب معارف آنان، حوزه علمیه توانایی در جنوب ایران سامان دهد. خاندان آل مهزیار اهوازی، برادران حماد اهوازی، خاندان حضینی اهوازی و بسیاری دیگر از مشایخ بزرگ این حوزه که از وکلا، نمایندگان و اصحاب خاص امامان شیعه - علیهم السلام - بوده و حضوری فعال و تاثیرگذار در مراکز مهم علمی شیعه در قم، کوفه و بغداد داشتهاند، از چهرههای علمی این مرکز مهم تشیع در جنوب ایران هستند. به یقین، نقش ابناء الرضا - امام جواد، امام هادی و امام عسکری علیهم السلام - در پویایی و شکوفایی این حوزه در جنوب ایران، نقشی اساسی بوده است. این نوشتار برآن است با چنین رویکردی، تا اندکی این حوزه علمیه شیعه را در جنوب ایران، از لابلای منابع و گزارشهای تاریخی در دوره ابناء الرضا - ع - تصویر سازی نماید.
واژگان کلیدی: ابناء الرضا - ع - ، حوزه علمیه اهواز، تشیع خوزستان، خاندان مهزیار اهوازی، اصحاب خوزستانی امامان - ع - .
مقدمه
یافتن نشانههایی که رگههای تشیع را در قرن اول و شواهد و دلایلی که رشد و توسعه کمی و کیفی آن را در قرن دوم به بعد نشان دهد، قابل توجه و دست یابی است. چنانچه به بررسیهای انجام شده در باره شکلگیری، رشد و توسعه تشیع در برخی مناطق توجه شود، میتوان زمینهها، علل و عواملی را که سبب ظهور و گسترش تشیع در اهواز و خوزستان شده به دست آورد. موقعیت جغرافیایی، تحولات و مسائل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی عراق به خصوص کوفه و مناطق شیعه نشین، مهاجرت قبایل شیعی و نیز حضور سادات و شخصیتهای شیعه و یا حاکمان و وزیران صاحب منصب شیعی میتواند از جمله این زمینهها و عوامل تاریخی در این باره است.
خوشبختانه هر یک از این موارد برای شکل گیری و توسعه تشیع در خوزستان و اهواز دارای اسناد تاریخی است که تفصیل آن از حوصله این نوشتار خارج است و تبیین آن مجالی جداگانه میطلبد.2 همه این عوامل، زمینه ساز شکل گیری حوزه علمی پویایی در جنوب ایران با مرکزیت اهواز شد که نقش بسزایی در تاریخ تشیع این منطقه از خود برجای گذاشت به طوری که دامنه آن تا مرکز ایران را نیز تحت تاثیر قرار داد و میراث مهمی در تاریخ تشیع از خود به یادگار نهاد - تبیین مساله - . نقش اصحاب و وکلای امامان شیعه و دانشمندان این منطقه در بسط و گسترش فرهنگ اهل بیت - ع - و تشیع و نیز تولید میراث مکتوب گرانبهای علمی موضوعاتی است که نیاز به تامل و بررسی جامع و دقیق دارد - سوالات - .
با همه تحقیقات و پژوهشهای انجام شده در دو دهه اخیر در باره تاریخ تشیع و حوزه های علمی شیعه اما متاسفانه در کتابهای شیعه پژوهی و تاریخ تشیع، کمتر به نام اهواز و خوزستان اشاره شده و شاید بهتر بگوییم اصلا اشاره نشده است و در این زمینه نیز پژوهشی، جز یک مورد که به ابعاد علمی آن نیز نپرداخته، انجام نشده است - پیشینه - ، اما بررسی و تبیین تاریخی ابعاد علمی و فعالیت این حوزه در جنوب ایران در دوره ابناء الرضا - ع - برگ دیگری از تاریخ تشیع و حوزه های علمی شیعه در ایران است که ایجاب می کند به تاریخ این حوزه علمی شیعه توجه خاصی مبذول شود - هدف و ضرورت طرح - این نوشتار بر آن است تا هر چند مختصر مروری کوتاه بر محورهای اصلی این موضوع داشته باشد.
اصحاب و وکلای خوزستانی ابناء الرضا - ع - در حوزه علمیه اهواز
در میان اصحاب خوزستانی امامان شیعه که پس از امام رضا - ع - فزونی یافتهاند، شخصیتها و خاندان علمی شاخصی به چشم میخورد که برخی از آنان از اصحاب خاص و نمایندگان و کلای امامان بودهاند. برخی از آنان با اصالت کوفی،ولی ساکن اهواز بودند. به همین دلیل در قرن سوم شاهد حضور گسترده و پر رنگ شخصیتهای مهم شیعی در اهواز هستیم.حضور این شخصیت های بزرگ و دانشمند در عرصه های مختلف علمی به یقین از یک سو، یکی از دلایل و شاخصه-های آشکار تاثیر مستقیم ابناء الرضا - ع - بر این حوزه علمیه، و از سوی دیگر، فعال بودن آن در این دوره بوده است. حوزه علمیه اهواز با وجود این شخصیتهای بزرگ علمی و به خصوص وکلای امامان شیعه، از حوزههای مهم شیعه در جنوب ایران در این دوره بوده است. شخصیتهای علمی که هر کدام خود دفتر بزرگی از تاریخ تشیع هستند و شرح حال تمام آنان خود کتاب قطوری است.
آنان با ارتباط و راهنمائیها و گاه نامههای خود به ابناء الرضا - ع - ، تلاش فراوان مینمودند تا مشکلات فکری و معنوی که برای شیعیان این منطقه به وجود میآمد رفع نمایند و بدین سان حوزه علمیه اهواز نقش سازندهای برای حفظ مکتب اهل بیت - ع - در خوزستان ایفا نموده است. فهرست و معرفی این شاگردان و اصحاب مکتب ابناء الرضا - ع - در خوزستان به اختصار چنین است.عبداالله بن جندب بجلی - م پیش از سال - 210وی به ابوالاعور کوفی ملقب، و وکیل امام کاظم - ع - ، امام رضا - ع - و امام جواد - ع - بود و مقامی رفیع داشت.3 به نظر می-رسد با توجه به جانشینی علی بن مهزیار پس از او، عبداالله بجلی وکیل تام الاختیار امامان مذکور در منطقه جنوب ایران و احتمالا بصره بوده است.
خاندان مهزیار اهوازی
این خاندان از برجستهترین خاندانهای شیعه در عصر ابناء الرضا - ع - و امام زمان - عج - بودهاند و به حق میتوان گفت نقش ممتازی در پویایی و تعمیق بخشیدن به حوزه علمیه اهواز و تشیع جنوب ایران در قرن سوم ایفا نمودهاند. در شرح حال و جایگاه خاندان مهزیار، اخبار و گزارشهای مختلفی وجود دارد که جمع بندی این گزارشها به خوبی از جایگاه مهم و ممتاز این خاندان نزد اهل بیت - ع - حکایت دارد. میتوان گفت این خاندان جزو معدود خاندانهای شیعی بودند که مورد اعتماد امامان - ع - و جامعه علمی، فرهنگی و اجتماعی شیعه قرار داشتند و از این رو نه تنها حتی یک مورد از این خاندان بزرگ علمی شیعه یافت نشد که طعن و ایرادی از سوی اهل بیت - ع - در باره او وارد شده باشد، بلکه قریب به اتفاق آنان مورد مدح اهل بیت - ع - و علمای شیعه بودهاند.
