بخشی از مقاله
چکیده
هیدروکربنهای آروماتیک چندحلقهای - PAHs - دستهای از ترکیبات آلیاند، که بهجهت پایداری و مقاومت در محیطهای آبی از جمله تالابها و دارا بودن اثرات شدید و طولانی مدت بر موجودات دریایی، بیشترین نگرانی را بهخود اختصاص دادهاند. پریلن یکی از ترکیبات PAH است، که بهعلت حلالیت بالا در چربیها و پایداری زیاد در محیط زیست میتواند در بدن موجودات زنده از جمله پرندگان تجمع یابد و از طریق زنجیره ی غذایی انتقال پیدا کند. بهدلیل نقش حساس پرندگان، محققین بسیاری از این گونهها بهعنوان شاخص آلایندههای محیط زیستی و اخطار دهندهگان اولیه برای بسیاری از آلایندهها از جمله ترکیبات PAH استفاده کردهاند. از آنجا که برای بررسی نوع و میزان آلایندههای محیط زیستی در پرندگان نیاز به کشتن آنها میباشد، بنابراین بهتر است از پایشگرهای زیستی دیگری برای این منظور استفاده گردد. در مطالعه پیشرو، غلظت و منشأ ترکیب پریلن در تخم 4 گونه جوجهآور مقیم منطقه قلمگوده در تالاب انزلی تعیین گردید.
برای اینمنظور نمونهبرداری از تخم گونههای حواصیل زرد - Ardeola ralloides - ، گاوچرانک - Bubulcus ibis - ، اگرت کوچک - Egretta - garzetta و حواصیل شب - Nycticorax nycticorax - در اردیبهشت و خرداد سال 1391 صورت گرفت. نمونهها با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی گازی مجهز به دتکتور MS تجزیه و تحلیل و غلظت پریلن در آنها محاسبه گردید. میانگین غلظت پریلن در تخم گونهی حواصیل زرد 40/01 1، گاوچرانک 29/87 2، اگرت کوچک33/38 2 و حواصیل شب 31/24 2 نانوگرم بر گرم بدست آمد. همچنین منشأ پریلن موجود در نمونه های تخم گونههای مورد بررسی طبیعی تشخیص داده شد، که احتمالاً در خشکی تولید و به این تالاب راه یافتهاند.
مقدمه
تالاب انزلی یکی از بومسازگانهای پیچیده و منحصربهفردی است، که با داشتن عملکردهای مهم و گوناگون، زیستگاه مناسبی را برای بسیاری از گونههای حیاتوحش از جمله پرندگان - بیش از 150 گونهی زمستانگذران و20 گونهی جوجهآور - فراهم آورده است. متأسفانه، بهرغم نقشهای متعدد و ارزشمندی که این تالاب دارد، اهمیتش از سوی بشر کمتر از ارزش واقعی آن در نظر گرفته شده است. یکی از دلایل قابل ذکر در این زمینه، از دست رفتن عملکردهای اکولوژیکی این اکوسیستم کلیدی میباشد، که بواسطهی ورود آلایندههای مختلف به آن صورت پذیرفته است - بابایی و خداپرست، 1388؛ خسروی و همکاران، . - 1390 در بررسیهای بهعمل آمده درخصوص میزان آب ورودی به تالاب انزلی مشخص شده است که، سالانه حدود 2 میلیون متر مکعب آب از طریق 22 رودخانه و زهکش به این تالاب وارد میشود.
اکثر جریانهای وارد شده به این تالاب حاوی آلایندههایی هستند که در اثر فعالیتهای انسانی بهوجود آمده و باعث ایجاد آلودگیهای فراوان در تالاب انزلی شدهاند. علاوه بر موارد ذکر شده نفوذ آب دریای خزر به تالاب انزلی در مواقع طوفانی، بخشی از مواد نفتی را به داخل تالاب حمل مینماید، که این خود باعث آلوده شدن مناطق مختلف تالاب انزلی به مواد نفتی همچون ترکیبات PAH نیز شده است.
نشت مواد نفتی به دریای خزر و به دنبال آن تالاب انزلی که در اثر افزایش روزافزون فعالیتهایی از قبیل استخراج و پالایش مواد نفتی و همچنین فعالیت شناورهای دریایی در نواحی فراساحلی از سوی کشورهای قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان، صورت گرفته است - بابایی و خداپرست، . - 1388 واردات روزافزون مواد نفتی، نشت نفت در پایانه های نفتی و نیز تخلیه غیر مجاز مواد زائد نفتی شناورهای مختلف در دو دههی اخیر در سواحل بندر انزلی یکی دیگر از دلایل آلودگی محیط تالاب انزلی به مواد نفتی از جمله ترکیبات PAH میباشد - حاجیزادهذاکر و همکاران، . - 1390 از طیف وسیع آلایندههای وارد شده به این تالاب، هیدروکربنهای آروماتیک چندحلقهای - PAHs - دستهای از ترکیبات آلیاند، که بهعنوان سمیترین آلایندههای نفتی در این اکوسیستم بهحساب میآیند - امتیازجو و همکاران، . - 1388 از بین گونههای حیاتوحش، پرندگان دریایی و گونههای ساحلی همواره در معرض آلودگیهای وارد شده به محیط زیست آبی قرار دارند.
بهدلیل نقش حساس پرندگان، محققین بسیاری از این گونهها بهعنوان شاخص آلایندههای محیط زیستی و اخطار دهندهگان اولیه برای بسیاری از آلایندهها از جمله ترکیبات PAH استفاده کردهاند . - Eens et al., 1999; Burger and Gochfeld, 2004 - این موجودات به دلایلی از قبیل قابل رؤیت بودن، حساسیت پذیری بالا نسبت به تغییرات محیطی و قرارگرفتن در سطوح بالای زنجیره غذایی، میتوانند بهعنوان پایشگر زیستی در نظر گرفته شوند - کریمی و همکاران، . - 1386 از آنجا که برای بررسی نوع و میزان آلایندههای محیط زیستی در پرندگان نیاز به کشتن آنها میباشد، بنابراین بهتر است از پایشگرهای زیستی دیگری برای این منظور استفاده گردد.
با توجه به ماهیت ترکیبات PAH از حیث چربیدوستی - تجمع در بافت کبد و تخم پرندگان - ، میزان تجمع 2 تا 3 برابری در تخم نسبت به کبد - Pereira et al., 2009 - ، تأثیر کمتر بر موفقیت تولیدمثلی در مقایسه با نمونهبرداری از خود پرنده و سایر دلایل عملی و اخلاقی میتوان از تخم پرندگان بهعنوان یک ابزار مناسب بهمنظور نشان دادن وضعیت آلودگی محیط زیست، پایش سطوح آلایندهها و اطلاع از چگونگی شرایط و سلامت اکوسیستمهای آبی استفاده کرد - Furness and . - Camphuysen, 1997 در بین ترکیبات PAH با وزن مولکولی بالا، پریلن ترکیبی 5 حلقوی است که به فراوانی در رسوبات، زغال سنگ و شیلهای نفتی یافت میشود.
فرمول مولکولی این ترکیب C10H12 بوده و ایزومرهای آن ترکیبات بنزو - b - فلوئورانتن، بنزو - k - فلوئورانتن و بنزو - a - پایرن میباشد - احمدی و همکاران، . - 1391 این ترکیب بهطور گسترده در محیطهای آبی و بویژه انواع رسوبات دریایی، رودخانه ای و دریاچهای یافت میشود. تنها مقادیر ناچیزی از پریلن در طی فرآیندهای احتراقی تولید میشود و عمدهی منشأ این ترکیبعمدتاً از فرآیندهای طبیعی مثل دیاژنز مواد دریایی یا خشکی میباشد . - Silliman et al., 2000 - از طرفی بسیاری از موجودات زنده از جمله قارچها و حشرات نیز میتوانند مقادیر زیادی از پریلن را تولید کنند . - Sato, 1976b; Jiang et al., 2000 - با توجه به وجود تفاوت در نتایج مطالعات در عرضهای جغرافیایی مختلف، برخی نسبتهای مولکولی برای تعیین منشأ پریلن مورد استفاده قرار گرفته است.
یکی از این نسبتها درصد پریلن به مجموع ترکیبات - %Per/Total PAHs - PAH است. اگر میزان این نسبت بین % 1-4 باشد منشأ پریلن پایروژنیک و یا بهعبارت دیگر، دارای منشأ انسانی است . - Baumard et al., 1998 - یکی دیگر از نسبتهای مورد استفاده، درصد پریلن به ایزومرهای پنج حلقوی - %Per/PAI - خود است. اگر این نسبت بزرگتر از %10 باشد، اشاره به پروسههای دیاژنیک یا طبیعی داشته و اگر کمتر از %10 باشد، منشأ این ترکیب پایروژنیک یا انسانی است - Tolosa et . - al., 2005 سومین نسبت مورد استفاده برای تعیین منشأ پریلن، نسبت پایرن به پریلن - Pyr/Per - میباشد، اگر میزان این نسبت کمتر از 9 باشد منشأ پریلن دیاژنیک یا طبیعی بوده و در صورتیکه این نسبت بیشتر از 9 باشد منشأ این ترکیب، پایروژنیک است.
- Riyahi Bakhtiari et al., 2010 - مروری بر منابع مختلف نشان میدهد، که درخصوص میزان غلظت و استفاده از تخم پرندگان تالاب انزلی بهعنوان پایشگر زیستی پریلن و تعیین منشأ این آلاینده در تخم پرندگان، تاکنون هیچ گزارشی ارائه نشده است. لذا در تحقیق حاضر سعی بر آن است، تا با استفاده از نسبتهای مولکولی، منشأ این ترکیب در تخم پرندگان کنارآبزی مقیم منطقه قلمگوده تالاب انزلی، مشخص گردد.
مواد و روشها
جمعآوری نمونه و جامعه آماری
بهمنظور تعیین غلظت و منشأ پریلن در تخم پرندگان کنارآبزی در منطقه قلمگوده، نمونهبرداری از تخم 4 گونه حواصیل زرد - Ardeola ralloides - ، گاوچرانک - Bubulcus ibis - ، اگرت کوچک - Egretta garzetta - و حواصیل شب - Nycticorax - nycticorax در اردیبهشت و خرداد سال 1391 صورت گرفت. از هر گونه تعداد 5 عدد تخم و از هر آشیانه تنها یک تخم برداشته شد. پس از نمونهبرداری، نمونههای تخم پرندگان به درون یونولیت حاوی یخ منتقل و به محل آزمایشگاه آورده شد. شکل - 1 - موقعیت جغرافیای کلونی جوجهآوری 4 گونهی مورد بررسی در منطقه قلمگوده تالاب انزلی را نشان میدهد.
