بخشی از مقاله
چکیده
هرساله شاهد سوانح و حوادث طبیعی با خسارتهای قابل توجه جانی و مالی در کشور هستیم. در این رابطه، یکی از ضروریترین اقدامات شناسایی مناطق مستعد خطر و جلوگیری از تمرکز جمعیت در آن مکان است. از آنجایی که در کشور ما نظام تقسیمات کشوری تعیین کننده ساختار سلسله مراتب تشکیلات اداری و توزیع منابع مالی در بخشهای مختلف عمرانی و جاری بوده است؛ مسولان محلی همواره تلاش داشته اند با ارتقاءسطح اداری هر منطقه، سهم آن را دردستیابی به اختیارات محلی و منابع مالی ملی افزایش دهند. این روند در طی سال های اخیر منجر به تداوم تقسیمات کشوری و ایجاد استان ها، شهرستان ها و بخش های جدید و همچنین ارتقاء جایگاه روستا ها به شهر ها شده است. در این بین به نظر می رسد، همواره تاکید بر تراکم جمعیت و تمرکز امکانات بوده و کمتر به موضوعات طبیعی و به خصوص افزایش ریسک ناشی از تمرکز جمعیت و تاسیسات در مناطق مستعد مخاطرات طبیعی توجه شده است.
برای بررسی صحت این فرضیه، استان چهارمحال و بختیاری به عنوان گزینه مورد بررسی انتخاب گردید. بنابراین، بخشی از زاگرس میانی که در محدوده این استان قرار می گرفت، مشخص شده و به وسیله انواع شاخص های ژئومورفیک Vf,S,T,Re,Hi و Sl جهت پهنه بندی خطر زمین لرزه مورد بررسی قرار گرفت. آنگاه با تطابق تقسیماتکشورری صورت گرفته در طی چند سال اخیر در این استان با نقشه ی خطر ریسک زمین لرزه، صحت اینفرضیه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده گواهی می دهند که شهر های تازه تاسیس چلگرد، اردل،شلمزار و فارسان با قرار گرفتن در مجاورت گسل جوان زاگرس، در محدوده خطر زیاد تا بسیار زیاد قرارگرفته اند. بنابراین پیشنهاد می گردد در تقسیم بندی های جدید کشوری و تبدیل نقاط روستایی به شهر و یا گسترش و توسعه ی شهرها بیش از پیش به افزایش ریسک ناشی از تمرکز جمعیت در مناطق مستعد مخاطرات طبیعی توجه شود.
واژههای کلیدی: شاخص های ژئومورفولوژی، رشته کوه زاگرس، استان چهارمحال و بختیاری، مخاطرات طبیعی.
-1 مقدمه
معمولا" بلایای طبیعی موجب خسارات شدید مالی وجانی می شوند. یکی از نواحی که در صورت وقوع بلایا به خصوص زلزله، آسیبهای جدی را متحمل می شود، نواحی شهری می باشد. در مناطق شهری، اثرات زیانبار معمول در اثر وقوع زلزله، شامل تلفیقی از ویرانهای کالبدی و اختلال عملکرد عناصر شهری است. انهدام سازه ها و ساختمانهای مسکونی، شبکه راهها و دسترسی ها مثل تلفن، برق، لوله کشی آب، گاز و ... از آن جمله هستند.تشکیل مدیریتی توانمند واعمال روش های صحیح و مناسب جهت کنترل وضعیت بحرانی تا حد زیادی می تواند میزان خسارات را کاهش دهد. از آنجایی که در بحث مدیریت بحران همواره اقدامات پیشگیرانه و قبل از وقوع ارجهیت دارد، باید براین موضوع تاکید کرد - هادی زاده بزاز، . - 15 : 1385
تقسیمات کشوری مقدم بر نظام اداری است. بنابراین، نظام تقسیمات کشوری تعیین کننده ساختار سلسله مراتب تشکیلات اداری، نحوه استقرار فضایی بخش های مختلف اداری، حجم نیروی انسانی، توزیع منابع مالی در بخش های عمرانی و جاری، تعامل قومی و فرهنگی و نظام مدیریتی واگذاری اختیارات به سطوح پایین است - کریمی پور. - 14:1381 در چنین شرایطی مسولان محلی همواره تلاش داشته اند با تغییر در تقسیمات کشوری و ارتقاء سطح اداری، سهم هر منطقه را در دستیابی به اختیارات محلی و منابع مالی ملی افزایش دهند. این روند منجر به تداوم تقسیمات کشوری و تقسیم واحد های سیاسی با اجزاء کوچکتر شده است که نمونه های آن را در مورد استان ها، شهرستان ها و بخش های تازه تاسیس در طی سال های اخیر شاهد بوده ایم.
از آنجایی که مبنای تقسیمات کشوری عواملی مانند تعداد و تراکم جمعیت و وسعت منطقه بوده است - احمدی پورو همکاران - 50:1390؛ به نظر می رسد که کمتر به موضوعات طبیعی و به خصوص افزایش ریسک ناشی از تمرکز جمعیت و تاسیسات در مناطق مستعد مخاطرات طبیعی توجه شده است.برای بررسی صحت این فرضیه، استان چهارمحال و بختیاری به عنوان گزینه مورد بررسی انتخاب گردید. بنابر این، بخشی از زاگرس میانی که در محدوده این استان قرار می گرفت، مشخص شده و به وسیله انواع شاخص های ژئومورفیک جهت پهنه بندی خطر زمین لرزه و تطابق آن با نقشه ی تقسیمات کشورری صورت گرفته در طی چند سال اخیر ، صحت این فرضیه مورد بررسی قرار گیرد.
حوضه زهکشی همراه با قله های به هم مرتبط، دامنه تپه ها، شبکه زهکشی و مجرا های اصلی آبرفتی یک سیستم ژئومورفیک است که از ساختمانی با اثرات متقابل فرایند ها و شکل ها تشکیل شده است. تغییرات داده های داخلی این سیستم ]مانند حوادث زمین ساختی[، سبب تغییر در خروجی ]رسوب[ و تغییر شکل ها یا ساختمان های اجزای داخلی آن می شود - چورلی و همکاران. - 15:1375 این اشکال را می توان به وسیله " شاخص های ریخت سنجی" 1 توصیف کرد. مطالعات پیشین که در سایر نقاط جهان با استفاده از شاخص های ریخت سنجی بر روی حوضه ها و شبکه آبراهه ها صورت گرفته، حکایت از کارایی آن ها در شناسایی مناطق فعال است. از جمله کونگ و زوچویز - 2001 - 2با استناد به شاخص های ژئومورفولوژی Vf,Re,Af,T,Smf اثبات کرده اند که گسل لوریور3 در شمال ویتنام فعال بوده و احتمال وقوع زلزله های شدیدی را در آینده خواهد داشت، بنابراین در مورد گسترش شهر ها در این مناطق هشدار داده اند.
کالی و شجوالکار - 2008 - 4موضوع احتمال فرایش در حاشیه غربی فلات دکن 5 را به استناد پنج شاخصHi,Vf,Af,SL,Re مورد مطالعه قرار داده و ثابت کرده اند که در این منطقه فعالیت های مهم و عمده ای صورت نگرفته است و خطر جدی این منطقه را تهدید نمی کند. در ایران نیز مقیمی - - 2009 به مطالعه تاثیرات فعالیت های زمین ساختی فعال بر حوضه آبریز لوت پرداخته و با استناد به شاخص های مختلف ژئومورفیک به این نتیجه رسیده است که فعالیت های زمین ساختی رخ داده در این منطقه، جوان می باشند. رامشت و همکاران - - 24:1378هم تاثیرات زمین ساخت فعال بر مخروط افکنه درختنگان در منطقه شهداد کرمان را مورد بررسی قرار داده و نسبت به فعال بودن و خطر زمین لرزه در این منطقه هشدار داده اند.
-2موقعیت منطقه موردمطالعه
استان چهارمحال و بختیاری بین 31 درجه و 9 دقیقه تا 32درجه و 38 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 30 دقیقه تا 51 درجه و 26 دقیقه طول شرقی گرینویچ قرار گرفته و با 332،16کیلومتر مربّع وسعت، در بخش مرکزی رشته کوههای زاگرس واقع شدهاست. بخش شرقی استان که چهارمحال نامیده می شود، به دلیل وجود دشت های هموار و حاصلخیز ومجاورت با استان اصفهان، از دیر باز چهره ای شهری و روستایی داشته و در زمینه کشاورزی و صنعت فعال بوده است؛ اما مناطق غربی به دلیل چهره ی
