بخشی از مقاله
چکیده
شامگاه روز یکشنبه 21 آبان ماه 1396 در ساعت 21:48:16 به وقت محلی برابر با 18:18:16 وقت بین المللی، روز 12 نوامبر 2017 زمین لرزه بسیار قوي با بزرگاي Mn7.3 - موسسه ژئوفیزیک - و Mw7.3 - مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازي - منطقه مرزي ایران و عراق در استان کرمانشاه پیرامون شهرستان سر پل ذهاب را به شدت به لرزه آورد. این زمینلرزه بزرگترین رویداد لرزهاي پس از زمینلرزه 1287 خورشیدي سیلاخور با بزرگاي 7/4 در نزدیکی بروجرد در گستره زاگرس بوده است. رویداد این زمینلرزه با پیشلرزهاي با بزرگاي 4/5 حدود 43 دقیقه پیش از زمینلرزه اصلی همراه بود که تا حدودي حجم تلفات انسانی ناشی از رویداد زمینلرزه اصلی را کاهش داد. شبکه شتابنگاري زمینلرزهایران این رویداد را توسط 110 ایستگاه شتابنگاري SSA-2 و CMG5TD در استانهاي غربی و مرکزي ثبت نمود. حداکثر شتاب ثبت شده از این زمینلرزه در ایستگاه سر پل ذهاب با شتابی برابر با 684 سانتی متر بر مجذور ثانیه - تصحیح نشده - بوده است.
واژه هاي کلیدي: سرپل ذهاب، زمین لرزه، شتابنگاري، شتابنگاشت ، شتاب تصحیح نشده، زاگرس
1 مقدمه
در ساعت 21:48:16 روز یکشنبه 21 آبان 1396، برابر با 18:18:17 به وقت بینالمللی روز 12 نوامبر 2017 زمینلرزهاي با بزرگاي Mn7.3 در نزدیکی ازگله در استان کرمانشاه در مرز ایران و عراق در رومرکزي به مختصات 34.77 N و 45.76 E و عمق 18 کیلومتر روي داد - موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران - . لرزش ناشی از این رویداد به حدي شدید بود که در تمامی استانهاي غربی و مرکزي کشور احساس گردید و در پاره اي از مناطق مانند شهرهاي استانهاي لرستان, ایلام, کردستان و آذربایجان شرقی موجب وحشت و خروج مردم از منازل گردید. این زمینلرزه توسط ساکنان در طبقات بالاي ساختمانها در تهران به خوبی احساس شد. گزارش ها حاکی از این است که کشورهاي همسایه و پیرامون نیز این زمینلرزه را احساس کردهاند.
مشخصات زمینلرزه اصلی که توسط مراکز لرزه نگاري موسسه ژئوفیزیک، مرکز اروپایی مدیترانه، سازمان زمین شناسی آمریکا و شبکه شتابنگاري ایران - ISMN - در جدول 1 ارائه شده است. رومرکز این زمینلرزه در نزدیکی گسلهاي زاگرس مرتفع و راندگی اصلی زاگرس قرار گرفته است. مطابق با ساز و کارهاي ژرفی اعلام شده توسط آژانسهاي مختلف، نوع گسلش به صورت راندگی با مولفه کوچک امتداد لغز تعیین گردیده است.زمینلرزه 21 آبان ماه 1396 توسط 110 ایستگاه شتابنگاري دیجیتال ثبت گردیده است - شکل . - 2 دستگاههاي SSA-2 ثبت کننده این زمینلرزه همگی داراي آستانه راه اندازي برابر با 10 سانتی متر بر مجذور ثانیه بودهاند، بدین معنی که در صورت رسیدن شتاب زمینلرزه بر روي هر یک از مولفه هاي سهگانه دستگاه شتابنگار به این حد، دستگاه شروع به کار کرده و پس از رسیدن مجدد شتاب به این میزان و بعد از گذشتن زمان مشخصی دستگاه دوباره به حالت آماده به کار در میآید. همگی دستگاهها داراي حافظه پیش از رویداد 15 ثانیه بوده که این ویژگی کمک شایانی به ثبت اولین رسید امواج P بخصوص در ایستگاههاي داراي فاصله زیاد از رومرکز زمینلرزه مینماید.
دستگاههاي شتابنگار CMG5TD با نرخ نمونه برداري 200 نمونه در ثانیه بصورت مداوم رکورد گیري کردهاند و این باعث شده است که رکورد زمین لرزه در فواصل بسیار دور نیز ثبت گردد - ایستگاه دانشگاه بجنورد با فاصله 1063 کیلومتر - . از نکات جالب توجه در این رویداد احساس زمینلرزه در فواصل دور بود. بطوریکه تقریبا اکثریت ایستگاه هایی که مجهز به دستگاه CMG-5TD هستند در این رویداد فعال شده و رکورد شتاب زمینلرزه را ثبت نمودهاند. از جمله میتوان به رکورد ثبت شده در ایستگاه بجنورد در خراسان شمالی و رکوردهاي ثبت شده در ایستگاههاي دماوند، فشم، مشا، قم و اکثر ایستگاه هاي داخل تهران با فاصله رومرکزي بیش از 500 کیلومتر اشاره نمود.
نزدیکترین ایستگاه شتابنگاري به رومرکز این زمینلرزه ایستگاه سرپل ذهاب بوده است. این ایستگاه به صورت میدان آزاد - Free Field - در محل فرمانداري سرپل ذهاب نصب بوده است - شکل. - 2 حداکثر شتاب تصحیح نشده بر روي مولفههاي افقی در ایستگاه سرپل ذهاب به ترتیب برابر 684، 554 و مولفه قائم 385 سانتی متر بر مجذور ثانیه ثبت گردیده است که بالاترین شتاب ثبت شده از این زمینلرزه است. رکورد ثبت شده در ایستگاه سرپل ذهاب توسط فیلتر باندگذر و تاریخچه زمانی شتاب, سرعت و جابجایی و طیف هاي مرتبط با آن استخراج گردید - شکل 3 و . - 4 نتایج حاصل از این پردازش نشاندهنده شتاب حداکثر اصلاح شده 681 سانتی متر بر مجذور ثانیه بر روي مولفه طولی دستگاه که در جهت شمال قرار داشته, شتاب 358 سانتی متر بر مجذور ثانیه بر روي مولفه قائم و 565 سانتی متر بر مجذور ثانیه بر روي مولفه عرضی که در امتداد شرقی غربی قرار داشته می باشد.
پریود غالب به ترتیب بر روي مولفه هاي طولی , قائم و عرضی شتابنگاشت 0/08 ,0/22 و 0/3 ثانیه بوده است. مدت دوام موثر زمینلرزه - Significant - duration در این رکورد 11 ثانیه بوده است. این یعنی حداکثر انرژي در این زمینلرزه در منطقه کلانلرزهاي در 11 ثانیه آزاد شده است. بررسی دقیقتر شتابنگاشت ثبت شده در این ایستگاه نشاندهنده اختلاف زمانی رسید بین امواج p و s برابر با 5/13 ثانیه بوده که نشانه فاصله کانونی بین 35 تا 41 کیلومتري این ایستگاه تا کانون زمینلرزه - Hypocentral Distance - بوده است.بر روي مولفههاي سرعت بدست آمده میتوان وجود پریود بلند را، بخصوص بر روي مولفه عرضی رکورد سرعت مشاهده نمود . نکته قابل توجه وجود دو پیک واضح در تاریخچه زمانی رکورد ایستگاه سرپل ذهاب، کرند غرب و تعدادي دیگر از ایستگاه ها - نوسود، پلنگان و مریوان و ... - میباشد که میتواند نشانگر دو شکست پیاپی یا دو رویداد همزمان لرزه اي باشد که البته نیاز به مطالعات بیشتري دارد.
