بخشی از مقاله
چکیده:
استفاده از استعاره ها در جهت تسهیل فرآیند تحول سازمانی، یکی از بزرگترین دستاوردهای پژوهشگران و مشاوران سازمان در سال های اخیر می باشد. برای شناخت پدیده ها، یکی از بهترین راهکارها استعاره سازی است که در آن فرآیند، برای تبیین هر پدیده ای لازم است وجه شباهت آن را با پدیده ی دیگری که شناخته شده است، بررسی کرد. دانشمندان علم مدیریت برای شناسایی سازمان، استعاره های زیادی را مطرح کرده اند. در این مقاله با بررسی استعاره های موجود در حوزه ی سازمان و مدیریت، سعی کردیم سیر تحول آنها را شناسایی کرده و با بررسی تغییراتی که در آنها برای معرفی سازمان مطرح می شود، به نتیجه مطلوبی برسیم.
پس از بررسی مطالعات مورگان و هچ در این حوزه، مطالعات استعاری دیگر را نیز بررسی کردیم که عبارتند از: سازمان به مثابه ی ماشین، سازمان به مثابه ی موجود زنده، سازمان به مثابه ی مغز، سازمان به مثابه ی فرهنگ، سازمان به مثابه ی نظام سیاسی، سازمان به مثابه ی زندان روح، سازمان به مثابه ی جریان سیال، سازمان به مثابه ی ابزار سلطه، سازمان به مثابه ی کولاژ، سازمان به مثابه ی راه، سازمان به مثابه ی موجودیتی پلاستیکی، سازمان به مثابه هاله ای از تعهدات، سازمان به مثابه ی سلول، و سازمان به مثابه ی پدیده ای کثیر الوجه. با تغییرات سازمانها از حالت مکانیکی به ارگانیکی، مشاهده می گردد که استعار ها نیز رفته رفته بر انعطاف پذیری سازمانها و توجه بیشتر به نیروی انسانی متمرکز شده اند که این خود بیانگر جایگاه استعاره در شناخت دقیق تر و بهتر از سازمان است.
.1 مقدمه:
پرسش از چیستی پدیده ها را می توان در ردیف قدیمی ترین سوالات بشر طبقه بندی نمود. سازمانها نیز به عنوان یکی از مهم ترین پدیده های دنیای معاصر از این قاعده مستثنی نبوده و در نتیجه محققان برای شناختن آنها نیز نیازمند اتخاذ روشی مناسب در تحقیق و پژوهش هستند - جوانعلی آذر، . - 1391 منتها مشکل از آنجا آغاز می گردد که شناخت سازمان از دو طریق قیاسی و استقرائی چندان ممکن نبوده و این روش های کشف حقیقت در آشکار سازی پدیده ای به نام سازمان، چندان کارآمد نبستند.
در نتیجه محققان حوزه مطالعات سازمان در شناخت این پدیده نیازمند روشی کارآمدتر هستند. روشی که بتواند به گونه ای بسیار گسترده تر شناختی مناسب نسبت به سازمان ایجاد نماید. در این روش استعاره همانند چراغی که یکی از زوایای پنهان اتاقی تاریک را روشن می کند به روشن تر شدن مفهوم پدیده ی مورد مطالعه کمک می نماید. استعاره اساسا بر پایه مشابهت میان دو پدیده ایجاد می شود و با رویکردی انتزاع زدایانه و مبتنی بر فرو کاهیدن و ساده سازی مفهومی، فهم پدیده ی پیچیده را آسان و قابل دسترس تر می کند. - پور عزت و هاشمیان، . - 1386
می دانیم که بخش مهمی از ارتباط کلامی انسان را استعاره تشکیل می دهد. استعاره های به قدری طبیعی و خود انگیخته به زندگی ما وارد می شوند که ممکن است در عمل، توجه ما را به خود جلب نکنند و مانند بسیاری از پدیده ها و فرآیندهای زیستی - روانی و ارتباطی دیگر، ساده و بی نیاز از توصیف و تبیین جلوه کنند، اما در روزگار ما دیگر استعاره ها موضوع مطالعات ادبی و فلسفی نیست، بلکه بسیاری از رشته های علمی به بررسی آن پرداخته و آن را به کار گرفته اند. از طرفی در این میان، مدیریت نیز به عنوان یک علم که بر تحول سازمان در مسیر بهره وری تمرکز دارد، از استعاره ها استفاده کرده است. - بینش، . - 1390
از همین روست که تا کنون اندیشمندان مدیریت استعاره های گوناگونی را برای کمک به شناخت سازمان ارائه کرده اند. استعاره هایی که هر یک از منظری خاص به سازمان نگریسته و متناسب با آن منظر، جنبه ها و ابعاد خاصی از سازمان را برای پژوهش گران حوزه ی مطالعات سازمان و مدیریت روشن ساخته اند. برای مثال آثار ارزشمند مورگان و هچ از جمله پژوهش های مبتنی بر استعاره هستند که نسبت به نگرش های تکنیک محور صرف به مدیریت، به طور ریشه ای تری با پدیده سازمان مواجه شده و آن را مورد بررسی قرار داده اند. از این منظر در این پژوهش سعی داریم تا با بررسی استعاره های موجود در حوزه ی سازمان و مدیریت که توسط اندیشمندان غربی و نیز اندیشمندان داخلی انجام گرفته، سیر تحول آنها و نیز کاربرد آنها را مورد مطالعه قرار دهیم.
.2 ادبیات پژوهش:
.2-1 تعریف استعاره: استعاره از واژه یونانی متافرا3 گرفته شده که خود از متا4 به معنای - فرا - و فرین5 - برون - مشتق شده است. مقصود از این واژه دسته خاصی از فرآیندهای زبانی است که در آن جنبه هایی از یک شی ء به شی ء دیگر منتقل می شوند، به نحوی که از شی ء دوم به گونه ای سخن می رود که گویی شی ء اول است - هاشمیان، . - 1385 به بیانی دیگر استعاره عبارتست از انتقال معنی از عنصری به عنصر دیگر.
استعاره در معنای ادبی خود در کنار اصطلاحاتی نظیر تشبیه6 و تمثیل7 قرار می گیرد و تنها تفاوت آن با این دو اصطلاح در آن است که در استعاره، شیوه ی بیان با تشبیه و تمثیل متفاوت است. استعاره را می توان اسمی عام دانست که تشبیه را نیز در بر می گیرد. تمثیل ها نیز از نظر شناختی از مفهوم عام استعاره بوده و در شناخت ناشناخته ها انسان را یاری می کنند - قاسم زاده، . - 1379 به طور کلی، استعاره توصیفی است که از طریق تشبیه یک پدیده به پدیده ای دیگر که با هم وجوه مشترکی دارند، به روشن شدن ذهن و شناخت ناشناخته ها کمک می کند.
.2-2 نقش شناخت استعاری در مطالعات حوزه مدیریت و سازمان: مفهومی مهم تر و مبنایی تر از سازمان در مباحث مدیریت وجود ندارد و به همین خاطر می توان شناخت سازمان را پایه و اساس هر شناخت دیگری در حوزه مدیریت دانست. یکی از مواردی که انسان به سختی قادر به شناخت جامع آن است، سازمانها هستند. چرا که سازمانها پدیده هایی بسیار پیچیده اند که صرفا در بعد انسانی خود از مجموعه ای از انسانها تشکیل شده اند و این انسانها نیز هر یک حداقل یک نقش رسمی و بعضا چند نقش غیر رسمی داشته و در گروه های مختلف با هم ترکیب شده اند - مورگان8، . - 1993 بولدینگ9 نیز معتقد است سازمانها از انسانها پیچیده تر هستند.
به واسطه همین پیچیدگی می توان گفت شناخت سازمان از طریق یک شیوه ی شناخت به راحتی مقدور نیست و برای شناخت آن باید تلاش کرد تا با امکان های موجود در هر یک از شیوه های شناخت - قیاس، استقراء، تمثیل - به شناخت بخشی از سازمان نائل آمد. با توجه به ضعف قیاس و استقراء در شناخت، استفاده از تمثیل و استعاره در شناخت سازمان و فهم شیوه ی تعامل با آن اهمیت مضاعفی پیدا کرده است و به همین خاطر است که مطالعات استعاری در حوزه سازمان جدی تر از سایر حوزه های علوم انسانی مورد توجه قرار گرفته است. - جوانعلی آذر، . - 1391
