بخشی از مقاله
چکیده
سال ها سابقه تدریس، نگارندة مقاله را بر آن داشته است تا به دو گانگیو شکاف عمیق میان دو امر آموزش و طرح پرسش در بخش آرایه هاي ادبی اشاره نماید.این دو گانگی -آموزش آرایه هاي» تشبیه و استعاره « در کتاب هاي درسی ادبیات فارسی دورة دوم متوسطه - ادبیات فارسی 1، 1389 49 : و به22شکل - کُلّی و با تأکید بر محفوظات از یک سو و طرح پرسش به صورت مفهومی در امتحانات نهایی و آزمون هاي سراسري دانشگاه ها با بسامد بالا و ورود به جزئیات و فراتر از مباحث کُلّی کتاب هاي درسی از سویی دیگر - انگیزه اي شد در پدید آمدن این جستارتا نگارنده، بتواند الگویی ارائه نمایدکه در قالب آن، » تشبیه و استعاره « را به زبانی ساده وبا بیان جزئیات و به صورت کاربردي و مفهومی همراه با رسم نمودار و ذکر مثال هاي گوناگون آموزش دهد. امید است این الگو مورد توجه و عنایت همکاران گرانقدرو فرهیخته واقع شود و بتواند راهکاري مناسب براي آموزش آسان تشبیه و استعاره باشد.
این مقاله شامل دو بخش است : دربخش اول به تعریف » تشبیه «، » اضافه تشبیهی «، » شناخت اضافه تشبیهی با روشآسان «، » اضافه تشبیهی و ارتباط آن با درك صحیح متن « همراه با مثال هاي گوناگون اشاره می گردد و در بخش دوم، » استعاره «استعارة،» مصرﱠحه «، » استعارة مکنیه و شکل هاي گوناگون آن - مناداي غیر انسان، تشخیص و اضافه استعاري - ، » روش شناخت و تشخیص اضافه استعاري از اضافه تشبیهی « همراه با مثال هاي متفاوت و رسم نمودار، مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.
مقدمه
از سال تحصیلی 1376-1377کتابهاي جدید التّالیف، با تجدید نظر کلّی و با عناوین ادبیات فارسی3و2و1 و زبان فارسی 3و2و1 در برنامه درسی مدارس متوسطه - دورة دوم - قرار گرفت. در ساختار کتاب هاي ادبیات فارسی2و - 1 کلیه رشته ها - وادبیات فارسی3 - شاخه نظري به استثناي رشته ادبیات و علوم انسانی - در فاصله ي هر چند درس، ذیل » بیاموزیم « ها، یکی از آرایه هاي ادبی مربوط به همان درس آموزش داده می شود.
موضوعمورد توجه نگارندة مقاله، این است کهمؤلّفین محترم در بخش » بیاموزیم « ها، برخی آرایه هاي ادبی مثل تشبیه - ادبیات 1، - 22 :1389 واستعاره - همان : - 49 را به صورتگذرا و ناقص وبعضی مثال هاي آرایه هاي ادبی مانند ایهام - ادبیات2، 100:1379 - و جناس - ادبیات 3، - 73 : 1393 را به صورت نادرست، مطرح نموده اند در حالی که طرّاحی سؤالات امتحانات داخلی و نهایی و به خصوص آزمون هاي سراسري بقّتاد و ظرافت خاص و نیز مبتنی بر توجه به جزئیات و به صورت مفهومی و فراتر از مباحث کُلّی کتاب هاي درسی است.
از مجموعه آرایه هاي ادبی - بدیع و بیان - که در کتاب هاي ادبیات فارسی 3 و 2 و 1در ذیل عنوان » بیاموزیم «آمده اند، در دو علم بیان - تشبیهو به ویژه استعاره - ، دبیران گرامی و به تَبع آنان، دانش آموزان با چالشیاساسی مواجه هستند. براي نمونه،اضافه تشبیهی و اضافه استعاري - زبان فارسی 3، 115 : 1383 - در کتاب هاي درسی به طور صریح و کامل، آموزش داده نشده است اما در عمل می بینیم که مباحثاز یاد شده و حتّی فراتر از آن ها،سؤالاتی در امتحانات نهاییو آزمون هاي سراسري مطرح گردیده است که در بخش هاي بعد، به مصادیق آن ها اشاره خواهیم نمود.
در ادبیات فارسی - مقدمه، بند شمارة - 9 آمده است : » در هر چند درس، ذیل » بیاموزیم « ها یکی از نکات بلاغی - آرایه هاي ادبی - مربوط به همان درس به شیوة استقرایی آموزش داده می شود « در حالی که می بینیم آموزش آرایه هاي تشبیه - ادبیات 1، - 22 : 1389 و استعاره - همان - :به49شکل کُلّی است نه به شیوه ي استقرایی و در پایه هاي دوم، سوم و پیش دانشگاهی،مؤلّفین محترم به جزئیات آرایه هاي مذکور، ورود نکردهاین مباحثو را با کُلّی گویی و به شکل گذرا و ناقص - در ادبیات فارسی 1 که از منابع آزمون سراسري نمی باشد - رها می نمایند.
اکنون این پرسش مطرح می گردد که چرا بر آموزش دقیق و کامل آرایه هاي ادبی، به ویژه علم بیان - تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه - تأکید می ورزیم؟ زیرا تشخیص درست و کاربرد مناسب علم بیان، ما را در دریافت و درك هرچه بهتر معانی و مفاهیم متون نظم و نثر یاري می نماید. مثلا در خودآزمایی آمده است : » منظور از گل هایی که در نسیم آزادي می شکفد، چیست؟
اکنون اگر با توجه به محتواي درس، بدانیم که » گل ها « استعاره از » تفکرات و اندیشه هاي بر حق « و » نسیم آزادي « یک اضافه تشبیهی است، پاسخ ما این است که : » با پیروزي انقلاب اسلامی و ظهور آزادي،تفکّرات و اندیشه هايبر حق شکوفا می گردند.
این دو گانگی آموزش تشبیه و استعاره در کتاب هاي درسی ادبیات فارسی - دورة دوم متوسطه - به شکل کُلّی و با تأکید بر محفوظات از یک سو و پرسش خارج از کتاب و به صورت مفهومی وکاربردي در امتحانات نهایی و آزمون هاي سراسري از سویی دیگر-موجب شده است تا نگارندة مقاله، آموزش تشبیه و استعاره را به روشی آسان، مفهومی و کاربردي همراه با بررسی سؤالات گوناگون امتحانات نهایی و آزمون هاي سراسري ارائه نماید به این امید که مورد توجه و پذیرش همکاران محترم و فرهیخته قرارگیرد.
