بخشی از مقاله
بررسي تاثير وسايل ارتباط جمعي بر اخلاق اجتماعي نوجوانان
امروزه برخي عصر جديد را عصر ارتباطات مي دانند و غالبا سخن از وسايل ارتباط جمعي زياد به ميان آورده مي شود. در جامعه امروزي همه افراد از رسانه هاي گروهي تاثير مي پذيرند و در واقع 3/1 اوقات بيداري ما در مصاحبت با اين رسانه ها سپري مي شود.
ارتباط و فرهنگ محکوم به همزيستي هستند. ارتباطات محصول فرهنگ و فرهنگ مشخص کننده ساختار، معنا و زمينه ارتباطي است که صورت مي گيرد. بدون ارتباط هيچ ارتباطي قادر به بقا نيست. لذا بين مجموعه فرهنگ و ارتباطات روابط تنگا تنگ و پويايي وجود دارد. وقتي که از فرهنگ يا فرهنگ عمومي بحث مي کنيم، نمي توانيم از نقش رسانه هاي همگاني يا وسايل ارتباط غفلت کنيم زيرا اين وسايل نقش و تاثير بسزايي در فرهنگ سازي دارند.
آگاهي‌هاي اجتماعي در يک جامعه وقتي به صورت فرهنگي عمومي در مي آيد که به طور مستمر از طريق وسايل ارتباط جمعي و در مجامع مختلف مطرح شود.
با اين توضيح مقدماتي آنچه که در اين مقاله مورد بررسي قرار مي گيرد، تاثير اجتماع و نهادهاي اجتماعي (در اينجا اختصاصا وسايل ارتباط جمعي) در شکل گيري و انتقال اخلاق اجتماعي و محتواي آن بالخص در ميان نوجوانان و جوانان است.
1- تعريف اخلاق اجتماعي به زبان جامعه شناسي
آنچه که زبان جامعه شناسي به عنوان اخلاق اجتماعي شناخته مي شود و بيشتر مبتني بر مباحث روانشناسي مي باشد، همان چيزي است که تحت عنوان جامعه پذيري (Socialization) در فرآيند دروني شدن عقايد، ارزش ها و هنجارها و يگانگي فرد با فرهنگ و جامعه از آن بحث مي شود و به طور خلاصه در بحث از فرهنگ، اخلاق اجتماعي به عنوان ارزشها و قواعد رفتار در جامعه، موضوع بررسي قرار مي گيرد. لذا اين قواعد رفتار، مجموعه اي از عقايد، ارزشها و هنجارهايي هستند که نسبت به فرد، اموري بيروني و مستقل تلقي مي شوند و در جريان جامعه پذيري براي او دروني مي شوند و به صورت جزئي از شخصيت او در مي آيند(رجب زاده، 64:1376) و در نهايت رفتار فرد را در جامعه تعيين مي کنند و به عنوان اخلاق اجتماعي محسوب مي شوند.
2- فرهنگ عمومي و اخلاق اجتماعي جوانان
بر اساس تعريف فوق اخلاق اجتماعي جوانان، حوزه اي از فرهنگ عمومي يک جامعه را تشکيل مي دهد که شامل عقايد، ارزشها و هنجارهاي اجتماعي قشر جوان جامعه مي گردد. فرهنگ عمومي خود عبارت است از مجموعه پاسخ هايي که هر جامعه براي مسائل گوناگونش پيدا مي کند که مبتني بر تجربه نسل هاي گذشته است و يا از طريق دستيابي به توانايي‌ها و ذخيره هاي تازه، حاصل آمده است(اسدي، 16:1376). در تعريفي ساده تر، فرهنگ عمومي عبارت است از انديشه ها و معرفت مشترک يک جامعه که تحت تاثير عناصر مختلفي نظير جهان بيني، ارزشها، گرايشها، کنشها، نمادها، و تکنولوژي واقع مي گردد.(افروغ،4:1377)
3- مکانيزم‌هاي انتقال اخلاق اجتماعي
اخلاق اجتماعي به عنوان بخشي از فرهنگ عمومي از طريق سه مکانيزم: يادگيري، فرهنگ پذيري و جامعه پذيري انتقال مي يابد. در نتيجه انتقال اخلاق اجتماعي و فرهنگ عمومي، الگوهاي رفتاري که ممکن است ادراکي، احساسي و عملي(رفتاري) باشند، در ذهن افراد حک مي شوند.
4- عوامل يا کارگزاران انتقال اخلاق اجتماعي
فرآيند انتقال اخلاق اجتماعي، در برگيرنده تاثيرات متفاوتي است که در طول زندگي بر فرد وارد مي شود. مهمترين اين تاثيرات عبارت است از تاثير عوامل(کارگزاران) جامعه پذيري يعني افراد، گروهها و نهادهاي مهمي که وضعيت هاي ساختي را فراهم مي سازند تا فرآيند جامعه پذيري در درون آنها رخ دهد. در جهان امروز چهار عامل جامعه پذيري از اهميت بالايي برخوردارند و بطور مداوم و موثر بر کسي تاثير مي گذارند. اين چهار عامل عبارتند از:
خانواده، مدرسه،گروه همسالان و وسايل ارتباط جمعي
5- ديدگاههاي نظري درباره تاثير وسايل ارتباط جمعي
بررسي مباحث نظري و آراي صاحبنظران ارتباطات نشان مي دهد که اثرات وسايل ارتباط جمعي بسيار متعدد و متنوع مي باشد بطوري که نقد و بررسي اين اثرات پيچيده است و حوزه تاثير آن نيز قلمرو بسيار گسترده دارد.
درباره نقش و تاثير وسايل ارتباط جمعي بطور کلي سه ديدگاه نظري وجود دارد:
ديدگاه افراطي:
طبق نظرات طرفداران اين ديدگاه، وسايل ارتباط جمعي داراي چنان قدرتي هستند که مي توانند نسلي تازه براي اولين بار در تاريخ انسان پديد آورند. نسلي که با نسل هاي پيشين بسيار متفاوت است. طرفدارا اين ديدگاه قدرت راديو را با بمب اتمي مقايسه مي کنند كه از آنها مي‌توان در راه خير يا شر با تاثيري شگرف سود برد.(ساورخاني،84:1368) «ژان کاز نو» در اين باره مي نويسد : اين انديشه در نظر مردم رواج يافتکه وسايل ارتباط جمعي قدرتي فوق تصور دارند و مي توانند افکار فلسفي و سياسي را منقلب نموده، شکل تازه اي به آن بخشند و به اختيار تمامي رفتارها را هدايت نمايند.(کازنو،45:1365)اين عده بر ساز وکارهايي چون هدايت از راه دور(Telekinesis)، آدمک سازي(Robotism)، اثر بلع و بويژه تاثير بازتابهاي شرطي تاکيد مي‌كنند و معتقدند که دروني کردن(Internalization) هنجارها، موجبات آشتي انسان را با خواست جامع فراهم مي آورد. در اين صورت انسان ها خود به عنوان عاملي در راه حراست از مواريث، هنجارها و قوانين جامعه تجلي مي کنند و وسايل ارتباط جمعي ابزاري سريع، قدرتمند و موثر در راه تامين اين منظور هستند. (ساورخاني،86:1368)
ديدگاه تفريطي:
طبق نظرات طرفداران اين ديدگاه وسايل ارتباط جمعي تاثير چنداني بر مخاطبين خود ندارند و ديگر«دوران سبع»(سلطه) وسايل ارتباطي و با آن دوران رواج عقايد تند و اسناد اثرات جادويي و خارق العاده به وسايل ارتباط جمعي پايان يافته است. اين عده معتقدند که وسايل ارتباط جمعي عليرغم تکنولوژي برتري که از آن استفاده مي کنند، با موانع بسياري در راه اثر گذاري بر ديگران مواجهند(ساروخاني،85:1368).
3-5- ديدگاه بينابين؛
در مقابل اين دو ديدگاه افراطي و تفريطي، ديدگاه سوم که بينابيني مي باشد نظر بر اين دارد که بايد پذيرفت که وسايل ارتباط جمعي، ابزاري اجتماعي- فرهنگي به معني عالي آن هستند و از اين جهت اثرات چشمگيري برجاي مي گذارند، اما اين آثار نه آنچنان است که هيچ محدوديتي را نشناسند(ديدگاه افراطي) يا آنکه چنان ناچيز است که هيچ اعتنايي را شايسته نباشد(ديدگاه تفريطي)، بلکه بايد ديد حدود تاثير اين وسايل چيست و در چه شرايطي اين تاثيرات محدوديت مي يابند و يا تقويت مي شوند(ساورخاني،86:1368). به نظر مي رسد اين ديدگاه سوم واقع بينانه تر باشد. ضمن اينکه نتايج تحقيقات انجام شده نيز مويد همين ديدگاه است.
6- تاثير تلويزيون بر رفتارهاي اجتماعي جوانان:
از آنجا که جوانان علاقه و توجه بيشتري به استفاده از رسانه هاي ديداري- شنيداري نظير فيلم هاي سينمايي، تلويزيون و وسايل صوتي دارند، از ميان وسايل ارتباط جمعي در اين قسمت به بررسي نقش و تاثير تلويزيون بر اخلاق و رفتار اجتماعي مي پردازيم.
به قول «ويلبر شرام» جذابيت تلويزيون، خصوصيت اجتماعي بودن آن است. همچنين قابليت ن
فوذ تلويزيون نسبت به ساير وسايل ارتباط جمعي، بسيار شديد است. به همين دليل تلويزيون امروزه در بنيانهاي خانوادگي ريشه دوانده و به شدت در چگونگي گذراندن زندگي روزمره مردم اثر گذاشته است. اين نفوذ به حدي است که مردم اوقات فراغت، صرف شام و ناهار و يا استراحت روزانه خود را طبق برنامه هاي تدوين شده تلويزيون تنظيم مي کنند.( قابل ذکر است بزرگسالان در انگلستان بطور متوسط روزانه 3 ساعت تلويزيون تماشا مي کنند و کودکان دوره ابتدايي در حالي که فقط 980 ساعت در مدرسه حضور دارند 1340 ساعت از وقت خود را به تلويزيون اختصاص مي
دهند). (واحد نشريه پژوهش و سنجش،61:1376).
به عقيده برخي از صاحبنظران، تلويزيون به عنوان ابزاري تعيين کننده در واقعيت هاي اجتماعي تلقي مي شود که در موضوعات مختلف و حتي بر حق دانستن و يا استمرر بخشيدن به پاره اي از هنجارهاي رايج و تبديل آنها به فرهنگ عمومي مي تواند کارآمدترين وسيله باشد.
بسياري بر اين باورند که تلويزيون وسيله تفريحي بي ضرري است اما بسياري از پژوهشگران اثرات منفي آن را انکار ناپذير مي دانند.
اگر بخواهيم کاركردها و آثار مثبت و منفي تلويزيون را بطور خلاصه بررسي نماييم، مي توانيم از لابلاي مطالعات انجام شده بطور فهرست وار به نکارت زير اشاره کنيم:
اثرات و کارکردهاي منفي تلويزيون
1- بازداشتن از کارهاي تحصيلي و اختصاص وقت کودکان و نوجوانان به خود (ميانگين 1340 ساعت در سال)
2- ارائه صحنه هاي خشونت آميز و رواج خشونت
3- جريحه دار کردن عواطف کودکان
4- سوق دادن زودرس به طرف زندگي بزرگسالي
5- خلق نيازهاي کاذب
6- رابطه با جرم و جنايت
7- برانگيختن حالت تهاجمي
8- محدود کردن قدرت ابتکار و خلاقيت
9- تسخير ذهن کودکان
10- بيگانه ساختن کودکان و نوجوانان با مطالعه
11- بي تفاوت کردن کودکان و نوجوانان نسبت به دردها و رنجهاي انساني
12- رواج رفتارهاي ضد اجتماعي از طريق مشاهده و يادگيري توسط کودکان
13- ناديده گرفتن قيد و بندهاي اجتماعي از طريق همانند سازي با شخصيت هاي نمايشهايي که در آنها شيوه هاي پرخاشگرانه و مهارتهاي خلافکاري نشان داده مي شود.
14- ايجاد درگيري ذهني در کودکان به علت تماشاي فيلم هاي ويژه سنين بالاتر
15- ايجاد ترس و کابوس هاي شبانه براي کودکان
16- کاهش مدت زمان خوابيدن کودکان
17- مسخ کودکان و فرو رفتن آنها در دنياي تخيلي و ايجاد فاصله با واقعيت ها
18- افزايش حالت انفعالي و بي تفاوتي
19- شستشوي مغزي
20- تهديد سلامتي جسمي، رواني و رفتاري کودکان
ساير اثرات منفي تلويزيون
اثر تلويزيون بر رفتارهاي کودکان و نوجوانان زماني به حداکثر مي رسد که بر ارزشها و ديدگاههاي (مورد نظر) در برنامه هاي پي در پي تاکيد گردد.(خزايلي،20:1375).
