بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه خودکارآمدی و حمایت اجتماعی ادارک شده با احساس تنهایی در نوجوانان ساکن در مراکز نگهداری سازمان بهزیستی و مقایسه آن با نوجوانان عادی انجام گرفت. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه نوجوانان 14-19 - سال - دختر و پسر ساکن مراکز شبانه روزی بهزیستی ودانش آموزان دبیرستان شهر اردبیل در سال تحصیلی 1390-91 تشکیل دادند. نمونه مورد بررسی شامل36نفراز نوجوانان مراکز و39نفر از دانش آموزان بودند که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه چند مرحلهای انتخاب شدند. با استفاده از پرسشنامه های احساس تنهایی، خودکارآمدی و چند بعدی حمایت اجتماعی ادراک شده اطلاعات و داده های مورد نیاز جمع آوری شد.
برای تجزیه و تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون ، تحلیل واریانس چند متغیری - مانووا - و آزمون t برای گروهای مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد که بین خودکارآمدی و احساس تنهایی همبستگیمنفیِ معناداری وجود دارد و بین حمایت اجتماعی ادارک شده کل و ابعاد آن - حمایت خانواده،دوستان و اطرافیان - و احساس تنهایی، همبستگی معناداری وجود ندارد. نتایج رگرسیون نشان داد که خودکارآمدی توانست 0/103 درصد واریانس مربوط به احساس تنهایی را تبیین کند.
تحلیل واریانس چند متغیری - مانووا - نشان داد که بین خودکارآمدی در نوجوانان عادی و نوجوانان ساکن در مراکز نگهداری سازمان بهزیستی تفاوت معناداری وجود دارد و در حمایت اجتماعی ادارک شده و ابعاد آن - حمایت خانواده، دوستان و اطرافیان - ، بین آن دو گروه تفاوت معناداری وجود ندارد . یافته های حاصل از آزمون t نیز نشان داد که بین دو گروه درمتغیر احساس تنهایی تفاوت معناداری وجود ندارد بنابراین نتایج نشان می دهد که کاهش متغیر خودکارآمدی باعث افزایش احساس تنهایی و کاهش احساس تنهایی باعث افزایش خودکارآمدی در نوجوانان مراکز شبانه روزی بهزیستی و نوجوانان عادی می شود.
مقدمه :
یکی از ویژگی های روان شناختی که در دوره نوجوانی از اهمیت زیادی برخوردار است، حمایت اجتماعی است.حمایت اجتماعی به یک احساس ذهنی تعلق داشتن، پذیرش شدن و مورد عشق و محبت قرار گرفتن اطلاق میگردد. حمایت برای هر فرد یک رابطه است و اطمینان بخشی را بوجود می آورد تا احساس صمیمیت و نزدیکی از ویژگی های اصلی آن است حمایت اجتماعی یک کمک دو جانبه است که موجب خلق تصور مثبت از فرد، پذیرش خود و احساس عشق و ارزشمندی می گردد تمام این ها بهفرد فرصت خودشکوفایی و رشد را می دهد چنانچه فرد از حمایت اجتماعی برخوردار باشد اضطراب اجتماعی به میزان زیادی کاهش خواهد یافت چون این حمایت به عنوان سپری محافظ برای او عمل میکند.
در این زمینه پژوهش های متعددی انجام گرفته است که حاکی از آن است که هرچه میزان حمایت اجتماعی افزایش یابد سطح سلامتی نیز افزایش می یابد و بالعکس - قدسی، . - 1382 لاندمن و پیترز و همکاران - 5. - 2 در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که سطوح بالاتر حمایت اجتماعی با سطوح پائین تر افسردگی و اضطراب مرتبط است و تصور می شود که حمایت اجتماعی به عنوان سپری ضربه گیر در مقابل استرس عمل می کند همچنین برخی مطالعه در میان نمونه های خاص، رابطه حمایت اجتماعی بالاتر با افسردگی کمتر در بین جانبازان قطع نخاعی - ابراهیمی و همکاران، - 1381 و زنان باردار - پازنده و همکاران، - 1381 را تایید کرده اند.
از طرف دیگر عدم حمایت و نبود رابطه امن که در پرتو حمایت اجتماعی دیگران بوجود می آید، موجب کاهش تصور مثبت فرد از خود و نیز موجب زمینه بروز اضطراب اجتماعی می شود. پژوهش های انجام شده حاکی از ارتباط معنادار بین سطوح بالای اضطراب با میزان پایین حمایت اجتماعی می باشد - لاندمن پیترزو همکاران، 52 ، هوگز و دیگران،4. - 2 یکی دیگر از ویژگیهای روانشناختی که به نظر می رسد حمایت اجتماعی در آن تاثیر می گذارد احساس خودکارآمدی است. خودکارآمدی به اعتقادات فرد مبنی بر توانایی انجام تکالیف در شرایط خاص اشاره دارد به عبارت دیگر یعنی باور به اینکه من می توانم - 2 - نظریه خودکارآمدی بر این فرض مبتنی است که باور افراد در مورد توانایی ها و استعدادهایشان اثرات مطلوبی بر اعمال آنها داره و مهمترین عامل تعیین کننده رفتار است - . - 3
خودکارآمدی بر انتخاب رفتار، تلاش و پشتکار و پیگیری افراد موثر است و نحوه مواجهه با موانع و چالش ها را تعیین می کند. طبق نظریه بندورا، خودکارآمدی نقش مهمی در سازگاری روانشناختی سلامت روانی ، سلامت جسمانی دارد . پژوهش های متعددی نشان داده اند خانواده ومحیط اجتماعی نقش مهمی در پرورش استعدادها و سلامت داشته و باور به خودکارآمدی را ارتقا می بخشد - 103، . - 5 شواهد نشان داده که حمایت اجتماعی بویژه خانواده در تحول احساس خودکارآمدی مهم است افرادی که از حمایت و ترغیب اجتماعی غنی برخوردارند، احساس خودکارآمدی بالاتری نشان داده اند همچنین پوررستمی و همکاران - - 1388 در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که خودکارآمدی با حمایت اجتماعی ادراک شده رابطه مستقیم و معنی داری دارد.
به طور کلی حمایت اجتماعی و خودکارآمدی در تمام دوره های سنی مهم هستند اما در دوره نوجوانی از اهمیت بالایی برخوردارند به این دلیل که در این دوره بسیای از تصمیم های بنیادی برای فرد رخ می دهد و نقش های جدید اجتماعی برای فرد پیش می آید همچنین در این دوره فرد الگوهای واکنشی متقابل اجتماعی پایدار دیگران تشکیل می دهد .و قواعد اجتماعی فرهنگی را با نگرش های خود ادغام می کند و آن را به صورتی در می آورد که بتواند به کمک آنها به رفتار خود نظم می دهد. - بیابانگرد، . - 1377 و در صورت مثبت نوجوان احساس کارایی خواهد کرد بنابرین با توجه این موارد، پژوهش حاضر سعی در پاسخگویی به این سوال است که آیا بین نوجوانان عادی که با خانواده اصلی خود زندگی میکنند و نوجوانان ساکن در مراکز بهزیستی از نظر حمایت اجتماعی ادراک شده و خودکارآمدی تفاوتی وجود دارد یا نه؟
روش تحقیق:
روش پژوهش حاضرغیر آزمایشی و از نوع همبستگی است. از آنجایی که در این پژوهش رابطه بین متغیرهای - خودکارآمدی و حمایت اجتماعی ادارک شده با احساس تنهایی - مورد مطالعه قرار گرفته است هدف تحقیق همبستگی مطالعه حدود تغییرات یک یا چند متغیر با حدود تغییرات یک یا چند متغیر دیگر است - دلاور، . - 1383
جامعه آماری:
کلیهی نوجوانان دختر و پسر ساکن مراکز شبانه روزی شهر اردبیل و دانش آموزان نوجوان - 14-19 سال - آموزش و پرورش شهر اردبیل در سال تحصیلی 1390-91 ، جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل میدهند.
روش نمونهگیری و حجم نمونه:
36 نفر از نوجوانان 14-19 - سال - دختر و پسر ساکن مراکز شبانه روزی در شهر اردبیل به روش نمونه گیریتصادفیسادهانتخاب شدندو 36 نفر از نوجوان - 14-19 سال - عادی که در سال تحصیلی 1390-91 به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحلهای انتخاب و مورد آزمون قرار گرفتند.
ابزار گردآوری اطلاعات:
ابزار مورد استفاده برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز، مقیاس احساس تنهایی دهشیری ،برجعلی ،شیخی و حبیبی که شامل 38 سؤال با مقیاس لیکرت پنج درجهای خیلی زیاد تا خیلی کم است ، مقیاس خودکارآمدی شرر و مادوکس - - 1982 و دارای 17 گویه است که سه جنبه از رفتار شامل میل به آغاز گری رفتار، میل به گسترش تلاش برای کامل کردن تکلیف و مقاومت در رویارویی با موانع را اندازه گیری میکند و به شیوه 4 امتیازی لیکرت نمره گذاری میگردد. و مقیاس چند بعدی حمایت اجتماعی ادراک شدهزیمت وفارلی - 1988 - MSPSS1 که 12 گویه دارد که هر گویه در مقیاس 7 گزینهای لیکرت از نمره یک برای کاملاً» مخالفم« تا نمره هفت برای کاملاً موافقم قرار دارد. می باشد.
روایی و پایایی ابزار :
روایی سازه مقیاس احساس تنهایی از طریق تحلیل عاملی اکتشافی مورد تأیید قرار گرفتو پایایی مقیاس احساس تنهایی به روش آلفای کرونباخ0/85 2،پایایی مقیاس خودکارآمدی شرر و مادوکس - - 1982به روش آلفای کرونباخ 0/78 و نتایج تحلیل عاملی در جدول 3-1 آمده است. در پژوهش حاضر، پایایی مقیاس چند بعدی حمایت اجتماعی ادراک شده به روش آلفای کرونباخ 0/87و برای هر یک از خرده مقیاسهای ادارک حمایت اجتماعی از طرف خانواده، دوستان و افراد خاص به ترتیب0/79 ، 0/58، و 0/87، بدست آمده است.
روش تجزیه و تحلیل دادهها:
در تجزیه و تحلیل داده ها از شاخصهای آمار توصیفی - مانند جدول توزیع فراوانی، نمودارها، درصد، میانگین، انحراف استاندارد... - استفاده شد. پس از جمع آوری اطلاعات، رابطه همبستگی متغیرهای پژوهش برای سؤال اول پژوهش با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون3، مورد بررسی قرارگرفت. برای پاسخ به سؤال دوم و سوم پژوهش حاضر و تعیین میزان تبیین پذیری احساس تنهایی ازروی مؤلفه های حمایت اجتماعی ادارک شده و خودکارآمدی، با رعایت پیش فرض ها از رگرسیون 4و برای تعیین تفاوت نوجوانان ساکن در مراکز نگهداری سازمان بهزیستی و نوجوانان عادی در سؤال چهارم پژوهش حاضر از تحلیل واریانس چند متغیره - مانووا - 5 استفاده شد؛ چون دو گروه عادی - زندگی با خانواده اصلی - و گروه شبه خانواده - نوجوانان ساکن در مراکز شبانه روزی بهزیستی - و چند متغیر وابسته - خودکارآمدی و ابعاد حمایت اجتماعی - مانووا برای متغیرهای وابسته چندگانه آزمون دقیقی است برای بررسی سؤال پنجم پژوهش حاضر از آزمون t گروههای مستقل6 استفاده شده است.
