مقاله در مورد حقوق تجارت در خلیج فارس

بخشی از مقاله

حقوق تجارت در خلیج فارس

تجارت و حقوق تجارت در خلیج فارس
توسعه جزایر مصنوعی کشور امارات با سرعت زیادی آغاز شده است. اگر این برنامه ادامه یابد، تا 10 سال آینده تمامی نوار کم عمق ساحلی تبدیل به محیطی خشک می شود.خشک کردن دریا در آب های خلیج فارس و دریای عمان از سوی کشورهای عربی پدیده ای است که امروزه بر محیط زیست دریای جنوب سایه انداخته و هر روز با پیشرفت برنامه های جدیدی روبه روست.
دکتر وحید چگینی، رئیس مرکز ملی اقیانوس شناسی، در گفت و گو با ایرنا می گوید:" ساخت جزایر مصنوعی توسط کشورهای حاشیه خلیج فارس ، محیط زیست این شاهراه دریایی را تهدید می کند."

او با اشاره به ساخت دو جزیره " نخل " و " نقشه جهان " توسط امارات متحده عربی می افزاید:" این دو جزیره مساحت بسیار زیادی از خلیج فارس را به خود اختصاص داده است که این مسئله خود تهدید بزرگی برای منطقه خلیج فارس است."
دکتر محمد رضا فاطمی، استاد دانشگاه محیط زیست دریایی دانشگاه آزاد اسلامی در این باره به خبر آنلاین می‌گوید:" پروژه‌ای از سوی سازمان محیط زیست تعریف شده که در آن خسارات زیست محیطی خشک کردن دریا بررسی می‌شود."

او با بیان اینکه این پروژه تا پایان امسال به نتیجه می‌رسد، اضافه می‌کند:" سخت‌ ترین بخش این پروژه تهیه تصاویر ماهواره‌ای از سواحل شمالی خلیج فارس که همان آبهای ایران است و سواحل جنوبی آن یعنی آبهای امارات، بحرین، قطر بود که خوشبختانه با موفقیت به اتمام رسید."
به گفته فاطمی تا پایان پروژه نمی‌توان درباره اثرات تخریبی ساخت جزیره‌های مصنوعی اظهار نظر کرد اما به طور کلی می‌توان گفت که چه آسیب‌هایی به محیط زیست خلیج فارس وارد می‌آورد. او در این باره می‌گوید:" آب خلیج فارس از طریق تنگه هرمز هر پنج سال یک‌ بار عوض می‌شود،

بنابراین هر تغییری بر کل اکوبیولوژی خلیج فارس مؤثر است و هر نوع آلودگی در آن بر کل خلیج فارس اثر می‌گذارد."
استاد محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامی ادامه می‌دهد:" به طور کلی هر جایی از دریا اگر خاک ریخته شود کل موجودات بسترزی در آن قسمت کشته می‌شوند. علاوه بر آن، کدورت آب تا شعاع چندصد متری بالا می‌رود و باعث از بین رفتن مرجان‌ها، نکتون‌ها و برخی ماهیان دریایی می‌شود چرا که این موجودات به کدورت آب حساس هستند. همچنین نرم تنان هم که با فیلتر کردن آب زندگی می‌کنند به دلیل نبود اکسیژن از بین می‌روند."

فاطمی یادآور می‌شود:" ایجاد ساختار مصنوعی با خاکریزی در دریا الگوی جریان آب را تغییر می‌دهد، بدین ترتیب مبادله آب به خوبی صورت نمی‌گیرد و مواد غذایی آبزیان تأمین نمی‌شود."
دکتر مجید مخدوم، استاد محیط زیست دانشگاه تهران، هم با بیان اینکه آسیب‌های زیست محیطی تنها شامل سواحل امارات نمی‌شود، می‌گوید:" خلیج فارس یک محیط بسته است که هر تغییری در آن به کل خلیج فارس برمی گردد و تنها شدت و ضعف آن متفاوت است. بنابراین نباید نسبت به این اقدام ساکت ماند."

این کارشناس می افزاید:" توسعه جزایر مصنوعی کشور امارات با سرعت زیادی آغاز شده است و اگر برنامه های آتی آنها را بنگریم، تا 10 سال آینده تمامی نوار کم عمق ساحلی با جزایر مصنوعی تبدیل به محیط تقریبا خشکی می شود و در نتیجه بخش های دورتر از ساحل نیز کم عمق شده و مورفولوژی خلیج فارس تغییر می کند."

چه باید کرد؟
خلیج فارس، با مساحتی بیش از 233 هزار کیلومترمربع یکی از بزرگ‌ترین خلیج‌های کره زمین است که دسترسی و بهره‌برداری از منابع آن میان هشت کشور تقسیم شده است.
کنوانسیون حفاظت از محیط زیست خلیج فارس و دریای عمان با حضور هشت کشور ذی‌سهم در کویت قرار دارد. طبق کنوانسیون کویت پروژه‌های بزرگ عمرانی در خلیج فارس باید از نظر زیست محیطی ارزیابی شود و در صورت بی‌خطر بودن اجرا شود.
به گفته فاطمی با آنکه ایران از کویت درخواست کرده تا گزارش‌های ارزیابی جزیره مصنوعی نخل را از امارات طلب کند، اما گویی هنوز این اتفاق رخ نداده است.
حقوق دریا و حقوق تجارت خلیج فارس
بر این اساس ماده 123 کنوانسیون 1982 سازمان ملل درخصوص حقوق دریاها، راجع به دریاهای بسته یا نیمه بسته ( خلیج‌فارس یک دریای نیمه بسته به شمار می‌آید )‌ بر این اصل استوار است که دولت‌های ساحلی باید در امور مختلف مربوط به بهره‌برداری از حقوق و انجام تکالیف خود با یکدیگر همکاری کنند و به همین سبب می‌توان گفت اقدام هر کدام از دولت‌های ساحلی برای ایجاد جزایر مصنوعی باید با اطلاع و هماهنگی سایر دولت‌های ساحلی و با توجه به تمام آثار زیست‌محیطی آن انجام شود

خليج فارس از جمله مناطق آبي جهان است که امروزه به يکي از کانون هاي اصلي بحران و اختلا ف بين المللي تبديل شده است. اين منطقه از جنبه هاي گوناگون داراي ويژگي هاي متمايزي در مقايسه با ساير مناطق آبي و خشکي هاي جهان است که به آن اهميت و برجستگي هاي فوق العاده اي بخشيده است. اهميت فزاينده آن نيز باعث بروز برخي اختلافات و منازعات اقتصادي و به خصوص سياسي شده است. منطقه اي نفت خيز که از مهمترين مناطق تامين نفت جهان محسوب مي شود.

وسعت آن بين 220 تا 240 هزار کيلومتر مربع است يعني تقريبا مساحتي نصف مساحت درياي خزر. طول سواحل خليج فارس 3000 کيلومتر است که بيشترين خط ساحلي را ايران دارا است يعني از دهانه فاو گرفته تا تنگه هرمز جزو مناطق ساحلي ايران محسوب شده و بقيه خطوط ساحلي کشورهاي عربي حوزه خليج فارس را شامل مي شود. بنابراين از 3000 کيلومتر خط ساحلي 1722 کيلومتر آن از آن ايران است.

طول خليج فارس از عراق تا تنگه هرمز 1000 کيلومتر و عرض آن در بعضي جاها بين 100 تا 300 متر است. عمق خليج فارس در نقاط گوناگون مختلف است. در تنگه هرمز متوسط عمق آب 100 متر، در اطراف جزيره هرمز 80 متر، در کل سواحل ايران 70 متر و در سواحل جنوبي آن متوسط عمق آب به 15 متر نمي رسد ولي به صورت کلي عمق متوسط آب در خليج فارس 35 متر است. اما وسعت خليج فارس در گذشته بيشتر و تقريبا دو برابر وسعت امروزي اش بود که به مرور زمان از وسعت آن کاسته شده است. همچنان که مورخان در کتاب هاي تاريخي نوشته اند وسعت خليج فارس به موصل و کرکوک مي رسيده يعني در آن زمان هنوز عراق شکل نگرفته و اصلا سرزمين

خشکي به نام عراق وجود نداشت به گونه اي که در کتب تاريخي آمده است تا قبل از حمله اسکندر به ايران کشتي هاي تجاري و... در شوش لنگر مي انداختند يعني شوش به دريا متصل بوده است در حالي که امروز دريا پس رفته و از شوش فاصله گرفته است. کشورهايي که امروز آنها را تحت کشورهاي حوزه خليج فارس مي شناسيم 8 کشور هستند که 6 کشور عربستان ، قطر، امارت متحده عربي، بحرين، عمان و کويت عضو شوراي همکاري خليج فارس که بعد از جنگ

ايران و عراق شکل گرفت هستند و دو کشور ديگر يعني جمهوري اسلا مي ايران و عراق که عضو اين شورا نيستند. امارات متحده عربي که به ندرت "متحد" بوده است چون هنوز حدود يک سوم از اختلا فات راضي ميان امارات متحده عربي حل و فصل نشده با مساحت 83 هزار کيلومتر و

جمعيتي بالغ بر 5/2 ميليون نفر خود متشکل از هفت شيخ نشين است.
ساير کشورها نيز به ترتيب: عمان با وسعت 220 الي 230 هزار کيلومتر و جمعيت 2 ميليون نفر، قطر 11 هزار کيلومتر مربع و جمعيت 500 هزار نفر، بحرين 622 کيلومتر مربع با 600 هزار نفر جمعيت که کوچکترين کشور حوزه خليج فارس است که حتي از جزيره قشم هم کوچک تر است، کويت 17 هزار کيلومتر و جمعيت تقريبا 2 ميليون نفر، عراق 438 هزار کيلومتر و جمعيت 23 ميليون نفر، عربستان با مساحت 100/2 ميليون کيلومتر مربع و جمعيت 21 ميليون نفر و ايران که با 75 ميليون نفر جمعيت و وسعت 1648000کيلومتر مربع است. بنابراين جمعيت کل کشورهاي عربي حوزه

خليج فارس 45 ميليون نفر است که از کل جمعيت ايران کمتر است و اگر مساحت عربستان را که بيشتر شامل صخره هاست از ساير کشورهاي حوزه خليج فارس بر داريم مساحت ايران از کل آنها بيشتر است. اما درمورد نام خليج فارس همچنان که اسناد تاريخي نشان مي دهد و در منابع تاريخي هم هست و حتي در قرار دادهاي منعقده بين المللي نيز وجود دارد اين منطقه از همان ابتدا و از دوران هاي گذشته تحت عنوان خليج فارس(Persian Golf) بوده است. در حالي که امروز کشورهاي غربي و عربي و عده اي که اطلا ع تاريخي ندارند و از وقتي که خودشان آمده اند و مستقر شده اند مبدا را همان تاريخ و مقطع زماني قلمداد مي کنند.

کشورهايي که حتي برخي از آنها سابقه تاسيس شان به 60 سال نمي رسد تلا ش گسترده اي به کار مي برند تا يک نام جعلي را که همان خليج عربي و فاقد استنادات تاريخي و استدلا لهاي منطقي است براي خليج فارس در محافل و مجالس بين المللي به کار گرفته و تثبيت کنند.
خليج عربي عنواني است که براي اولين بار توسط انگليسي ها به کار برده شد. يک انگليسي در بحرين در دهه 1960 کتابي در مورد خليج فارس نوشت که در آن اولين بار خليج عربي را مورد استفاده قرار داد و بعدها اتحاديه عرب در يکي از جلساتش اين نام را تصويب کرد. بنابراين تا قبل از 1960 از اصطلاح کاذبي تحت عنوان خليج عربي خبري نبود و بعد از اين سال خليج عربي وارد ادبيات سياسي و جغرافيايي شد. همچنان که نام درياها را از کشورهايي که اطرافش هست مي گيرند و با اشاره به اينکه ايران که از مهمترين و بزرگترين کشورهاي حوزه خليج فارس است و بيشترين خط مرزي را يعني نزديک دو سوم خطوط ساحلي را با خليج فارس دارد و با استناد به کتب تاريخي، جغرافيايي و سياسي و نقشه ها و دايره المعارف ها از ابتدا اين منطقه نام خليج فارس را داشته است. جالب اينکه شيخ نشين هاي اطراف خليج فارس نيز در قراردادهاي تحت الحمايه اي که با انگليس داشتند عنوان و نام خليج فارس را به کار بسته اند.

سازمان ملل و ساير رژيم هاي بين المللي و قراردادهاي بين المللي از جمله حقوق درياها نيز اعلام کرده که غير از عنوان خليج فارس نام ديگري را نمي شناسد. بنابراين علت حساسيت ايران نيز نسبت به تحريف نام خليج فارس حالت تدافعي ايران است که از اين منظر به شدت مورد تهاجم قرار گرفته است و به طور کل سياست ايران اين بود که نام مناطق جغرافيايي ثابت باقي مانده و تغيير نکند. اما در مورد اهميت خليج فارس در تمامي ابعاد وجودي از سياسي، اقتصادي گرفته تا

نظامي و جغرافيايي که آن را تبديل به يکي از مهمترين مناطق آبي جهان کرده است، مهمترين موردي که باعث اهميت فوق العاده خليج فارس شده و حتي سبب دست اندازي و طمع ورزي قدرت هاي بزرگ نسبت به آن شده وجود ذخاير طبيعي به خصوص نفت است به گونه اي که نام خليج فارس مساوي با نفت شده است. با نگاهي گذرا به کل ذخاير نفتي شناخته شده جهان و ساير مناطق پي به اهميت اين موضوع مي بريم. کل ذخاير نفتي شناخته شده جهان 1003

ميليارد بشکه اعلام شده است که از اين رقم حدود 665 ميليارد بشکه يعني دو سوم کل ذخاير نفتي جهان در خليج فارس واقع شده است. قسمت ديگر ذخاير نيز يعني يک سوم آن به ترتيب شامل آمريکا 156 ميليارد بشکه، اروپا 76 ميليارد، آفريقا حدودا 65 ميليارد و ساير مناطق آسيا به جز کشورهاي حوزه خليج فارس 43 ميليارد است. اين در حالي است که بيشترين ذخاير نفتي خليج فارس را عربستان داراست يعني چيزي حدود 265 ميليارد بشکه که از کل ذخاير نفتي قار

ه آمريکا و اروپا بيشتر است و تقريبا برابر با ذخاير ساير مناطق جهان است. بعد از عربستان ايران در رتبه دوم ذخاير نفتي قرار دارد و ميزان ذخاير نفتي اش 130 ميليارد بشکه است که از کل ذخاير اروپا و آفريقا بيشتر است. همچنين از نظر گازي هم ايران دومين توليد کننده گاز بعد از روسيه است.
سومين کشور عراق است با 113 ميليارد بشکه نفت. امارات با 100 ميليارد و کويت با 92 ميليارد بشکه نفت در رده هاي بعدي قرار دارند. سه کشور ديگر حوزه خليج فارس هم قابل مقايسه با کشورهاي بالا نيستند. ويژگي دوم خليج فارس که باعث اهميت روزافزون اين منطقه شده مربوط به هزينه هاي استخراج است.

بعضي از حوزه هاي نفتي در خليج فارس را ابر حوزه مي گويند که به درياچه اي از نفت منتهي مي شود. چاه هاي نفتي در خليج فارس وجود دارد که 200 برابر چاه هاي نفتي آمريکا نفت دارند. همچنين درباره هزينه استخراج نيز استخراج هر بشکه نفت از خليج فارس چيزي معادل 2 يا 3 دلار هزينه دارد که در مقايسه با آمريکا که استخراج هر بشکه نفت 10 دلار هزينه بردار است رقم بسيار پاييني است.

ويژگي سوم خليج فارس که به اين منطقه اهميت بخشيده است سهولت حمل و نقل در آن است. يعني به علت اينکه به دريا دسترسي دارد هزينه حمل و نقل و بارگيري کمتر و آسان است. مثلا کشورهاي واقع در حوزه درياي خزر نفت استخراجي شان را از طريق خط لوله انتقال داده و صادر مي کنند که اين خود سرآغاز مشکلات بسياري از لحاظ هزينه، امن بودن، سهولت انتقال و... است.