بخشی از مقاله
روش های حفاظت از سرمازدگی نهال ها
مقدمه ای بر حفاظت نهال های جوان در مقابل سرمازدگی
حفاظت از نهالهای جوان در مقابل سرمازدگی ازمسائل مشکل درامر مدیریت باغات در دهه اخیر بوده است و وابستگی به چند عامل مختلف دارد. این عوامل شامل افزایش حجم کاشت نهال های جوان در چند سال اخیر، افزایش هزینه های سوخت ، تجهیزات باغی ونیروی کارگری واف دفعات و شدت یخبندان در سال های اخیر می‌باشد. در واقع مشکلات ناشی از مراقبت نهال های جوان طبیعت ضعیف نهال ها و افزایش دفعات یخبندان موجب افزایش تمایل باغداران و محققین باغبانی برای دستیابی به راهکارهایی جهت حفاظت از نهال های جوان مرکبات درمقابل
سرمازدگی شدهاست. از آن جایی که نهال های جوان کوچک بوده وحجم نسبتا کمی از زمین رااس می‌کنند بنابر این حفاظت در مقابل سرما بوسیله اکثر تجهیزات موجود در این زمینه زیادموثر نمی‌باشد. همچنین گرمادهی با سوختهای فسیلی از قبیلنفت و گازوییل به دلیل افزایش روز افزون نرخ سوخت مقرون به صرفه نمی‌باشد. برای این منظور می‌توان از ماشین های بادی استفاده کرد اما کاربرد این تجهیزات محدود به شبهای آرام به وارونگی دمایی است وهزینه تهیه و استفاده از این تجهیزات برای باغات از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نمی‌باشد.آبیاری برای حفاظت در مقابل سرما یکی از روش هایی است که درحال حاضر بویژه در باغات جوان که سیستم های آبیاری
بارانی میکرواسپرینکل به خوبی طراحی و احداث شدهاند به کار گرفته می‌شود. این قبیل سیستم نیازمند منابع انرژی دائم و بدون قطع برق هستند تا از مشکلات ناشی از شوک های الکترویکی جلوگیری شود. بیشتر نهال های جوان مرکبات درمناطقی کاشته میشوند که استفاده از تجهیزات متداول مشکل یا غیر ممکن است و باغداران مجبورند به روش های غیر متداول حفاظت از سرما متوسل شوند. بعضی از این روشها شامل استفاده از ارقام و پایه های مقاوم به سرما انتخاب مکانهای گرمتر برای احداث باغ عملیات باغی مطلوب، آبیاری قبل از یخبندان و استفاده از پشته ها و پوشش های خاص می‌باشند.
مقایسه روشها
هزینه های بالای تهیه سوخت موجب هزینه بر شدن گرما دهی باغات در شبهای یخبندان وغیر اقتصادی شدن این عمل در اغلب باغات به استثنای محصولات گران قیمت شده است. ماشین های بادی در بعضی موارد مفید می‌باشند اما نیاز به نگهداری مداوم وشرایط وارونگی دمایی دارند. مه پاشی نیز می‌تواند موجب حفاظت در مقابل سرما شود، اما یک نیسم ملایم میتواندموجب خروج مه از باغ شودو این مسئله بویژه در قسمتی که باغ در حاشیه جاده قرار دارد بیشتر واضح است. آبیاری بارانی با حجم زیاد به خوبی در باغات لیمو و آووکادو در ایالت فلوریدای جنوبی که دما زیاد
پایین تر از حد یخبندان نمی‌رود برای مقابله با سرمازدگی استفاده شده است. اما در شمال ومرکز فلوریدا که هوا سردتر است نمی‌توان از این روش استفاده کرد زیرا وزن یخ تشکیل شده در اثر آبیاری بارانی ممکن است موجب شکستگی شاخه های درختان جوان شود. سیستم آبیاری بارانی موجب خیس شدن برگها وحساسیت آنها به سرما ناشی از تبخیر آب در آب و هوای خشک یا یخ زدگی بادی می‌شود. در سال 1962 بسیاری از درختان در اثر یخبندان بعد از آبیاری بارانی از بین
رفتند. امروزه به دلیل افزایش هزینه سوخت استفاده از آبیاری بارانی میکرواسپرینکل به سرعت در حال توسعه جهت حفاظت از نهال های جوان در مقابل سرما است. این نوع آبیاری بویژه برای پاجوش ها شاخه های پایینی و قسمت پایین تنه درختان جوان مناسب می‌باشد. اما این آبیاری باید تا زمانی که دمای باغ به بالاتر از حد یخبندان برسد ادامه داشته باشد. اما اگر آبیاری قبل از آن متوقف شود و سپس ادامه یابد درختان در مقایسه با آبیاری مداوم دچار آسیب دیدگی بیشتر میشوند پشته سازی یکی از روش های مفید و بسیار موثر در جهت حفاظت تنه های نهال جوان از سرمازدگی است.اما پشته سازی کار وقتگیری است و می‌تواند موجب شیوع برخی آفات و مشکلات دیگر در باغ شود. باغداران با استفاده از پوشش های خاص حفاظتی می‌توانند مانع بعضی از این مشکلات شوند. این پوشش ها بعد از نصب بر روی نهال های جوان می‌توانند مدت نسبتا طولانی بر روی آنها وجود داشته باشند. این پوشش ها با وجود این که در مقابل سرمازدگی موثر هستند اما به حد پشته ها مفید نمی‌باشد. در واقع حفاظت از سرما به میزان زیادی بستگی به نوع پوشش به کار رفته دارد و با توجه به نوع پوشش ها میزان حفاظت از سرما متفاوت است. جدول 1 روش های مختلف حفاظت در مقابل سرما که در اینجا عنوان شد را از لحاظ میزان انرژی موردنیاز مورد مقایسه قرار می‌دهد.
انباشته کردن خاک
انباشته کردن خاک شامل خاکدهی به اطراف تنه درخت برای حفاظت جوانه ها و تنه در مقابل سرما می‌باشد.
این روش یکی از موثر ترین روش های حفاظت از سرما برای نهال های جوان است که طی سالیان متمادی مورد استفاده قرار گرفته است.
اصول پشته سازی
از آنجایی که خاک در طول روز گرما را در خود ذخیره کرده و در طول شب آن را آزاد می‌کند گرما در خاک از عمق به سمت سطح خاک منتقل شده و از طریق تابش در هوا منتشر می‌شود. با انباشته کردن خاک در اطراف تنه درخت گرما منتقل شدهازعمق خاک به تنه درخت منتقل شده و آنرا از سرما حفاظت می‌کند. لذا پشته سازی از طریق هدایت گرمایی و عایق شدن موجب حفاظت نهال های جوان از سرما می‌شود.
زمان پشته سازی
جواب واضحی برای زمان پشته سازی وجود ندارد اما معمولا این عمل بیشترین تاثیر خود را زمانی خواهد داشت که روز قبل از یخبندان انجام شود و برای این مسئله نیاز به پیش بینی دقیق وضعیت آب و هوایی دارد که در حال حاضر امکان پذیر نیست. باغداران در بیشتر مناطق جنوبی در ایالت فلوریدا تا زمانی که احتمال سرمازدگی کم است هرگز از پشته سازی استفاده نمی‌کنند و معمولا در طول پاییز این عمل را به عنوان یکی ازعملیات رایج باغبانی انجام می‌دهند. به عقیده آنها بهتر است تمام درختان در مناطق شمالی این ایالت در 15 نوامبر پشته سازی شوند و در سایر مناطق ایالت فلوریدا می‌توان این عمل را دیرتر انجام داد.
ایجاد پشته
پشته ها را می‌توان با استفاده از یک بیلچه یا بیل، تیغه های تراکتوری یا ابزارهای مشابه و همچنین ماشین های پشته سازی ایجاد کرد. پشته ها را باید در حد امکان مرتفع ساخت تا به شاخه های اصلی درخت جوان برسند. پشته های بلند تر از نهال جوان بهتر در مقابل سرما حفاظت می‌کنند اما نیروی کار و هزینه بیشتری نیاز دارندتا احداث شوند برای این منظور باید ازخاکهایی استفاده شود که عاری از علف هرز خرده چوپ نخاله و سایر ضایعات حاوی آفات و بیماری های مختلف باشند. در طول زمستان باید پشته ها را بازرسی کرد که فرسایش احتمالی آنها در اثر باد یا بارندگی مشخص شود. در صورتی که عملیات پشته سازی به خوبی انجام شود
درختان آسیب دیده از یخبندان به سرعت رشد مجدد خود را از سر خواهند گرفت.
حذف پشته ها
به محض بر طرف شدن احتمال سرمازدگی می‌توان پشته ها را از پای درختان حذف کرد. در اکثر مناطق این امر در اواسط یااواخر ماه فوریه انجام می‌شود. در صورتی که پشته ها به مدت طولانی بر روی درختان باقی بمانند در هوای گرم مشکلات ناشی ازناحیه آفات و بیماری ها افزایش یافته و احتمال خط عارضه فیزیولوژیکی پوست اندازیه درخت که به سرعت نهال جوان را از بین می‌برد افزایش می‌یابد. حذف پشته ها مانند احداث آنها باید به دقت صورت بگیرد ها از آسیب دیدگی درخت در اثر کاربرد بی دقت تجهیزات باغی ممانعت به عمل آید. همچنین باید مراقب بود که پشته ها به طور کامل و تمیز از اطراف درخت حذف شوند و خاک اطراف نهال های جوان هموار شود. رها سازی مقدار زیادی خاک در اطراف تنه درخت ممکن است موجب تحریک پوسیدگی در بخش حساس پیوندی درخت شود.
معایب پشته سازی:
آسیب دیدگی درخت:
فعالیت بی دقت تجهیزات باغی ممکن است موجب شکسته شدن شاخه ها و پوسته تنه و حتی از بین رفتن نهال های جوان شود.متصدیان تجهیزات بکار رفته در این زمینه باید آگاهی کافی و مهارت لازم در رابطه با پشته سازی داشته باشند.شاخه های شکسته و تنه های پوسته شده باید با یک چشب هرس ضد آب مناسب یا یک قارچ کش قبل از پشته سازی تیمار شوند.بعضی از تجهیزات ماشینی پشته سازی که حجم قابل توجهی خاک را از یک منطقه نسبتا کوچک بر میداردموجب آسیب دیدگی ریشه های نزدیک سطح خاک میشوند.از این قبیل وسایل
نباید استفاده کرد یا باید احتیاط کرد که احتمال آسیب دیدگی به حداقل برسد.
بیماری ها و آفات:
گاهی اوقات بیماری های قارچی در اثر پشته سازی شیوع می‌یابند.قرارگرفتن خاک در قسمت حساس پیوند نهال های جوان مرکبات ممکن است در صورت مناسب بودن شرایط برای فعالیت قارچها موجب ابتلای نهال به پوسیدگی قارچی شود.مورچه ها و موریانه ها گاهی اوقات در اثر وجود پشته ها مشکل ساز می‌شوندبه ویژه اگر در احداث پشته ها از خرده چوب ها و ضایعات ساختمانی استفاده شود.این قبیل مشکلات را می‌توان با کاربرد حشره کش ها بر روی پشته ها بر طرف کرد.بسیاری از باغداران قبل از عملیات پشته سازی مخلوطی از یک حشره کش
و قارچ کش مناسب را برای اطمینان خاطر از عواقب احتمالی پشته سازی بر روی نهال های جوان محلول پاشی می‌کنند.این عمل در صورتی که به درستی انجام شودنیازمند 100گالن به ازای 400تا 600نهال جوان است.
ملاحظات پشته سازی
موارد زیر باید قبل از انتخاب پشته سازی به عنوان روش محافظت در مقابل سرما در نظر گرفته شوند:
1. پشته های خاکی باید قبل از خطر سرما زدگی احداث شوند و تا حد امکان به محض برطرف شدن این خطر از سطح باغ حذف شوند.
2. نیروی کار جهت احداث پشته ها هزینه زیادی می‌طلبد.
3. در مواردی که هوا در طول زمستان گرم می‌شود، ممکن است حذف قسمتی از پشته ها تا برطرف شدن کامل سرما و حذف کامل پشته ها لازم باشد.
4. احداث پشته ها ممکن است در اثر وجود علفهای هرز یا در مورد درختان بزرگتر، آویزان شدن شاخه ها دچار مشکل شود.
خلاصه پشته سازی خاک:
مزایا:
1. عایق بندی بسیار مناسب (غالبا بین 12 تا 15 درجه سانتی گراد افزایش دما را در بردارد.)
2. ممانعت از پاجوش دهی
3. خوش ترکیبی و تناسب اندام درخت
4. به غیر از نیروی کارگر هزینه دیگری از لحاظ تامین مواد ندارد.
معایب:
1. احداث و تخریب سالانه
2. مشکل بودن حفاظت از پشته ها
3. مشکلاتی از قبیل پوسته شدن تنه و پوسیدگی های قارچی
4. افزایش مشکل آفات و حشرات
5. باید برای از سرگیری رشد نهال در فصل جدید، پشتهها از
اطراف نهال ها حذف شوند.
6. هزینه کارگری زیادی دارد.
پوشش های درختی
فلسفه حفاظت در مقابل سرما:
پوشش های درختی موثرترین وسیله حفاظت از نهال های جوان مرکبات در طول یجبندان های ملایم تا متوسط یا در مناطق گرمتر ایالت فلوریدا هستند. این پوشش ها فقط از تنه درخت محافظت می‌کنند و در نتیجه ممکن است در یخبندانهای متوسط یا شدید برگها از بین بروند. پوشش ها موجب تاخیر در سرما زدگی نهال ها میشوند، اما مانه از دست رفتن گرمای درخت در اثر کاهش دمای هوا نمی‌شوند. با توجه به جنس پوشش ها، دمای زیر پوشش های در
ختی معمولا 0 تا 6 درجه فارنهایت بیشتر از دمای هوا است. اما درخت گرمای بسیار کمی تولید و ذخیره می‌کند و لذا در طول یخبندان شدید طولانی مدت، دمای زیر پوشش های درختی به نزدیکی دمای هوای آزاد می‌رسد. بنابراین چنین پوشش هایی زمانی بیشترین تاثیر را دارند که یخبندان کوتاه بوده و دما به طور ناگهانی ئ لحظه ای دچار افت شود. در واقع کمترین تاثیر این پوشش ها زمانی است که یخبندان به صورت تدریجی و در طولانی مدت صورت گیرد. میزان تاثیر این پوشش ها بستگی به قابلیت عایق بودن پوشش مورد استفاده دارد. بنابراین پوشش دهی تنه درخت با مواد نازک برای کنترل دمای درخت موثر نیست، امامواد عایق ضخیم تر تاثیر بهتری دارند.
پوشش دهی:
اغلب پوشش های درختی برخلاف پشتهها در تمام ایام سال قابل نصب هستد و می‌توان آنها را برای سالهای متمادی برروی درخت باقی گذاشت. اما بعضی از پوشش ها از قبیل مواد که خاصیت عایق بندی ضعیفی دارند یا پلاستیک های نازک و شفاف ممکن است به دلیل افزایش بیش از حد ومای تنه درخت در طول تابستان موجب از بین رفتن درخت شوند. هنگامی که آسیب یخ زدگی رخ می‌دهد، پوشش ها باید برداشته شوند تا به درخت امکان رشده مجدد و تولید ساخسارهای جدید داده شود. برای این که پوشش دهی درخت به بهترین وجه صورت گیرد، پوشش هارا باید به طور صحیح روی نهال های جوان قرار داد و آنها را محکم بهتنه درخت متصل کرد. حائز اهمیت است که کل قسمت پایین تنه نهال به ویژه قسمت پایین درخت که با خاک در تماس است به طور کامل توسط این پوشش ها پوشانده شود.
تاثیرات دمایی پوشش دهی:
از مواد عایق به میزان زیادی در پوشش های درختی برای حفاظت از سرما استفاده می‌شود. این مواد از آنجایی که گرما را در خود محافظت می‌کنند، حفاظت از سرما از طریق کاهش سرعت از بین رفتن ئمای تنه درخت صورت می‌گیرد و در نتیجه موجب گرمتر شدن نهال ها می‌شود. اما از انجایی که تنه نهال های جوان مرکبات گرما را در خود حفظ می‌کند، پوشش های
ی که فقط خاصیت عایق بندی دارند از تاثیر نسبتا محدوودی برخوردارند.
تاثیرات پوشش دهی بر رکود نهال:
میزان رکود نهال های جوان مرکبات تابع محیط و عملیات صورت گرفته در راستای کاهش رشد درخت است که معمولا موجب رکود درخت و افزایش قابلیت آن در تحمل دماهای پایین درخت می‌شود. در بعضی موارد مواد عایق بندی ممکن است موجب سرد ماندن تنه درخت در طول ساعات شب و در نتیجه افزایش رکود و افزایش تحمل درخت به دمای کم هوا
شود. این مسئله با وجود اینکه در اثر تحقیق مشخص نشده است، اما مشاهدات ایت مسئله را تایید می‌کند. اثرات احتمالی نور بر رکود (دوره خواب) درخت کاملا اثبات شده است و جنبه نظری دارد، اما شواهد این فرضیه را تایید می‌کند. درختانی که با پوشش های مات ویژه پوشانده میشوند به ندرت پاجوش می‌زنند، زیرا نور از این پوشش ها عبور نمی‌کند. پاجوش دهی گواهی رشد درخت و عدم رکود و خواب آن است و لذا موادی که مانع نفوذ نور و برخورد آن با درخت شوند، ممکن است موجب رکود آن شوند.
استفاده از مایعات در پوشش دهی:
بعضی از پوشش ها حاوی کیسه های محتوی مواد مایع (معمولا به همراه یک هسته یخی در محلول) تشکیل شده اند تا موجب ایجاد گرمای بیشتر در داخل پوشش درخت شوند و در نتیجه تنه درخت گرمتر شود. هنگامی که مواد مایه یخ می‌زنند، گرمای رها شده در اثر این واکنش فیزیکی می‌تواند میزان قابل توجهی گرما تولید کند. هنگامی که این گرما در درون یک ماده عایق محبوس می‌شود و سپس به تنه درخت منتقل می‌شود کاملا موثر می‌باشد.
انواع پوشش های درختی:
انتخاب صحیح پوشش درختی برای یک باغ بستگی به عوانل متعددی دارد که شامل هزینه، سهولت نصب و قابلیت متفوات در مقابل یخبندان می‌باشد. بهعنوان مثال باغداران نواحی شمالی این ایالت باید پوشش هایی را انتخاب کنند که کیفیت عایق بندی خوبی داشته باشند، اما باغداران نواحی جنوبی این ایالت که با آب و هوای گرمتری مواجه هستند می‌توانند از پوشش های نازک تر و ارزان تر برای این منظور استفاده کنند. علاوه برا این پوشش های درختی مانع پاجوش دهی درخت و حفاظت از تنه درخت در مقابل علف کش ها و آسیب های ماشین آلات می‌شود. در نتیجه یک پوشش برای تمام مناطق مناسب نمی‌باشد.
پوشش دهی های فایبرگلاس (پشم شیشه):
مزایا و معایب پوشش های فایبرگلاس (شکل 2) در زیر ذکر شده اند:
الف)مزایا:
1. قابلیت عایق بندی بسیار مناسب (3 تا 6 درجه سانتی گراد بالاتر از دمای محیط)
2. طول عمر نسبتا مناسب (متوسط)
3. ممانعت از پاجوش دهی درخت.
4. قابلیت جابجایی برای از سرگیری رشد درخت بعد از یخبندان
5. ندرتا موجب پوسیدگی قارچی پایین پای درخت می‌شود زیرا قابلیت نگهداری طولانی مدت رطوبت ندارد.
6. از نظر هزینه متوسط است و زیاد گران نیست.
7. برای اکثر تنه ها از قبیل تنه های بزرگ یا نامنظم (از نظر شکل ظاهری) قابل استفاده است.
ب)معایب:
1. در مقایسه با بعضب پوشش های درختی از قابلیت نصب و جابجایی مشکل تری برخوردار است.
2. متوسط و مشکل (انتخاب آن به لحاظ مزایا و معایبی که دارد سخت تر است)
پوشش های فومی پلی اورتان:
مزایا و معایب پوشش های پلی اورتان در زیر ذکر شده است (شکل 3):
الف) مزایا:
1. قابلیت عایق بندی بسیار مناسب (3 تا 6 درجه سانتی گراد بالاتر از محیط)
2. طول عمر متوسط
3. ممانعت از پاجوش دهی درخت
4. زیاد گران نیست
5. کاربرد و نصب نسبتا آسان
6. برای تنه های بزرگ نیز قابل استفاده است.
ب) معایب
1. ممکن است موجب جمع شدن آب و آبگرفتگی اطراف درخت شود، به ویژه اگر آبیاری انجام شود.
2. نور خوشید بعضی از این پوشش ها را از بین می‌برد.
3. این پوشش ها گاهی اوقات موجب تحریک بیماری قارچی پوسیدگی پایین درخت میشوند.
4. باید بعد از یخبندان جابه جا شوند تا امکان رشد مجدد برای درخت فراهم گردد.
پوشش های پلی ایتیرن ضخیم (پوشش ضخیم)
در زیر مزایا و معیب پوشش ها پلی ایتیرنی ضخیم (شکل 4) ذکر شده اند:
الف) مزایا
1. قابلیت عایق بندی بسیار عالی (4 تا 8 درجه سانتی گراد بالاتر از دمای محیط)
2. بسیار با دوام
3. قابلیت متوسط در ممانعت از پاجوش دهی درخت
4. قابلیت نگهداری آب را نداشته و در نتیجه به ندرت عارضه پوسیدگی قارچی پای درخت به وجود می‌اید.
5. کاربرد و نصب آسان
ب) معایب:
1. گران هستند.
2. متوسط و مشکل
3. برای از سرگیری رشد درخت بعد از یخبندان باید از اطراف درخت برداشته شوند.
4. ممکن است حیوانات آنها را از بین ببرند و قابلیت کاربرد برای درختان با تنه بدفرم را ندارند.
پوشش های پلی ایتیرن ضخیم (پوشش نازک)
در زیر مزایا و معایب پوشش های پلی ایتیرنی نازک (شکل 5) ذکر شده اند:
الف) مزایا:
1. دوام کم یا متوسط
2. ممانعت از پاجوش دهی درخت
3. ضد آب و در نتیجه از لحاظ رطوبتی نقشی در عارضه پوسیدگی پای درخت نخواهند داشت.
4. ارزان قیمت هستند.
5. کاربرد و نصبشان نسبتا راحت است.
معایب:
1. قابلیت عایق بندی ضعیف (0 تا2 درجه سانتی گراد بالاتر از دمای محیط)
2. به هجوم مورچه ها حساسیت متوسط تا زیاد دارد.
3. باید برای از سرگیری رشد درخت بعد از یخبندان پوشش را از دور درخت جمع آور
ی کرد.
4. برای درختان برزگ تنه و سریع الرشد مناسب نیست و ممکن است برای درختان بدفرم نیز مفید نباشد.
پوشش های پلی اتیلنی محبوس:
مزایا و معایب فوم های پلی اتیلنی محبوس (شکل 6) در زیر ذکر شده اند:
الف مزایا:
1. قابلیت عایق بندی متوسط (بین 2 تا 4 درجه سانتی گراد بالاتر از دمای محیط)
2. قابلیت ماندگاری متوسط
3. ممانعت از پاجوش دهی درخت
4. ضد آب و در نتیجه ندرتا موجب ایجاد عارضع پوسیدگی قارچی پای درخت می‌شود.
5. کاربرد و نصب آسان
6. در بعضی از انواع این پوشش از لوله های آب برای افزایش حفاظت از سرما استفاده می‌شود.
ب) معایب:
1. نسبتا گران هستند
2. در بعضی مناطق این پوشش ها در اثر هجوم مورچه ها دچار آسیب میشوند.
3. برای از سرگیری رشد درخت بعد از یخبندان، باید آنها را از اطراف درخت جمع آوری کردو
4. ممکن است موجب پوسته شدن پوست درخت شود و برای تنه های بدفرم متناسب نمی‌باشد.
آبیاری بارانی میکرواسپرینگری:
سالیان متمادی از آبپاش های بارانی پر حجم در خزانه های مرکبات به عنوان وسیله حفاظت از سرما استفاده شده است. اما اخیرا کاربرد سیستم های ریز آبپاش بارانی (میکرواسپرینگر) برای حفاظت از سرما زدگی روبه توسعه است. میزان موفقیت در این روش بستگی به نوع سیستم، نحوه کاربرد، نوع یخبندان (غیرتابشی یا تابشی) و شدت یخبندان دارد. تئوری حفاظت از سرما زدگی در روش آبیاری بارانی میکرواسپرینگر:
آب از طریق انتقال گرما به درخت و محیط، نهال های جوان را در مقابل سرما محافظت
می‌کند. گرما از دو منبع تامین می‌شود: 1) گرمای قابل لمس و 2) گرمای نهان در پیوندهای مولکولی. بیشترین حجم آب آبیاری از دل زمین بیرون می‌آید (68 تا 72 درجه فارنهایت دما) و گرمای ان بستگی به عمق منبع آب دارد. در واقع آب در بعضی چاه های آرتزین بیش از 80 درجه فارنهایت دما دارد. با رسیدن آب به سطح زمین، دمای محسوس آب کاهش یافته و در مطیح آزاد می‌شود
