بخشی از مقاله
چکیده:
در سالهای اخیر سرمازدگی به عنوان یکی از مسایلی که تولیدات باغی را در نقاط مختلف دنیا تهدید میکند توجه بسیاری از صاحبنظران را به خود جلب کرده است. نوسانات و افت و خیزهای نابهنگام دما به عنوان عامل تأثیرگذار بر روی محصولات باغی میتواند باعث بروز خسارات زیادی شود که منجر به از بین رفتن محصول یک سال باغدار خواهد شد. به همین دلیل محافظت گیاهان در مقابل تنش سرمایی یکی از موضوعات مهم و قابل بحث در تولید میوهها و گیاهان باغی با ارزش است. از اینرو هدف پژوهش حاضر شناسایی روشهای مقابله با سرمازدگی باغات گردو از دیدگاه کارشناسان و باغداران بخش بیلوار در شهرستان کرمانشاه است. این پژوهش به شیوه کیفی انجام گرفت.
با بهرهگیری از نمونهگیری هدفمند، با 5 نفر از باغداران بخش بیلوار و 2 نفر از کارشناسان به منظور گردآوری دادهها مصاحبههای نیمه ساختارمند انجام گرفت. نتایج نشان داد که براساس باور کارشناسان، باغداران گردو میتوانند از روشهای پیشفعال - انتخاب مکان مناسب جهت احداث باغ، انتخاب ارقام مقاوم به سرما و... - و فعال - استفاده از بخاریها، ضدیخها و... - در مقابل سرمازدگی استفاده کنند.
درحالی که باغداران بخش بیلوار تنها از روش-های اندکی - استفاده از ضدیخ، سوزاندن کاه و... - جهت مقابله با سرمازدگی بهره میگیرند. از اینرو برخی از مهمترین دلایل عدم بکارگیری روشهای مقابله با سرمازدگی از نظر گردوکاران بخش بیلوار - هزینه بالا ، عدم آگاهی از روشهای مناسب و... - بیان شده است. در نهایت پیشنهاداتی در جهت توانمندسازی باغداران نسبت به مقابله با سرمازدگی ارائه شده است.
مقدمه
در حال حاضر تغییرات اقلیمی2 به عنوان یکی از پدیدههای جهانی، توجه بسیاری از صاحب نظران تغییرات آب و هوایی را به خود جلب کرده است. در سالهای اخیر، سرمازدگی خسارت جبران ناپذیری به تولیدکنندگان بخش کشاورزی وارد ساخته است. سرمازدگی3 پدیدهای است که در درجه حرارت های پایین سبب ایجاد خسارت و یا از بین رفتن اندامهای گیاهی می شود. این عارضه در درختان میوه در فصل زمستان و یا اوایل بهار حادث می شود و هر ساله خسارتهای قابل توجهی بر جای می گذارد. بر اساس آمار ارائه شده تنها حدود 14 درصد از کل زمین های قابل کشت دنیا ممکن است بدون تنش سرمازدگی باشند.
امروزه با توجه به روند جهانی شدن اقتصاد و شرایط حاکم بر کشور ایران، ورود به بازارهای جهانی تنها با محصولات کشاورزی و بخصوص محصولات باغبانی امکانپذیر است. خوشبختانه تولید برخی محصولات باغی درایران در رتبههای اول تا دهم جهان بوده که نشانگر پتانسیلهای بالای کشور در تولید محصولات باغی میباشد. در استان کرمانشاه ، شرایط مساعدی برای کشت و پرورش انواع درختان میوه اعم از سردسیری و خشک ، گرمسیری و نیمه گرمسیری و معتدل فراهم است. آمارها نشان میدهد که از 33265 هزار هکتار باغات موجود در استان، 24 محصول تولید میشود که از این تعداد 33درصد گردو،18درصد انگور،10درصد سیب ،8 درصد زیتون و6 درصد انار و بقیه را سایر درختان مثمر تشکیل میدهد.
سهم باغات غیر مثمره در استان 10/93 درصد گزارش شده است - سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه؛. - 1395 شهرستان کرمانشاه دارای اقلیم معتدل کوهستانی است و از شمال به کوه فرخشاد، از شمال غربی به کوه طاق بستان و از جنوب به سفید کوه منتهی میشود که در قسمت مرکزی استان کرمانشاه با موقیعت 47 درجه و 4 دقیقهی شرقی و 19 درجه و 34 دقیقهی شمالی قرار دارد و دارای 24500 کیلومتر مربع گستردگی و ارتفاع 1200 متر از سطح دریا است.
میانگین دمای سالانهی شهر کرمانشاه حدود 14 درجه سانتیگراد و میزان بارش سالانهی این شهر 8٫456 میلیمتر است - سازمان جهاد کشاورزی شهرستان کرمانشاه؛. - 1395 نظر به اینکه سرمای دیررس بهاره معمولا "در سطح وسیع و در حساس ترین زمان ممکن اتفاق میافتد بیشترین خسارت ممکن را نسبت به سایر مخاطرات طبیعی به محصولات و به خصوص درختان میوه وارد میسازد. میزان خسارات وارده به درختان، رابطه مستقیمی با شدت سرما - حداقل درجه حرارت و مدت زمان سرما - ، واریته، مدیریت قبل و بعد از سرما و موقعیت جغرافیایی باغ دارد.
با استناد به آمار سازمان جهادکشاورزی شهرستان کرمانشاه، سرمای دیررس فروردین 1395، خساراتی بالغ بر 8 میلیارد و 800 میلیون ریال به 947 هکتار از باغ های استان وارد نموده است که بخش عمده خسارت وارد شده به درختان گردو و میوههای هستهدار بوده است. بر اساس آمار موجود، سطوح باغات شهرستان کرمانشاه حدود 6500 هزار هکتار است که بیشترین سطح باغات شهرستان کرمانشاه در بخش بیلوار میباشد.
متأسفانه در خصوص روشهای مقابله با سرمازدگی در استان کرمانشاه تا آنجا که نگارنده مطلع میباشد مطالعات آنچنانی انجام نشده است. از آنجا که بسیاری از مناطق استان به ویژه باغات آن در معرض سرمازدگی قرار دارند و لذا نمیتوان این پدیده را به طور کامل کنترل نمود بنابراین میتوان با اقدامات کاهشی به مدیریت این پدیده پرداخت. همچنین وابستگی اقتصادی مردم این منطقه به کشاورزی و باغداری، لزوم مطالعه راهکارهای مقابله با سرمازدگی از دیدگاه متخصصان و باغداران را ایجاب مینماید.
نتایج این مطالعه میتواند دستآوردهایی برای برنامهریزان توسعه روستایی به دنبال داشته باشد. بدین صورت که شناسایی روشهای مقابله با سرمازدگی باغات گردو میتواند به مسئولین در مدیریت ریسک تغییرات آب و هوایی کمک کند. از این رو پژوهش حاضر با این سوال مواجه است که روشهای مقابله با سرمازدگی در منطقه بیلوار شهرستان کرمانشاه از دیدگاه کارشناسان و باغدران چیست؟
اگرچه تلاشهای انجام گرفته به منظور شناسایی و مبارزه با سرمازدگی شایان توجه است اما غالباً به شناسایی و بررسیهای آماری و سینوپتیکی پرداختهاند - جهانبخش و همکاران، - 1390 ؛ - ضیایی و همکاران - 1385 ؛ - - Crimp et al., 2014 ؛ - Cittadini et al., 2006 - ؛ و... - و کمتر مطالعهای به صورت جامع در ارتباط با روشهای مقابله با سرمازدگی از دیدگاه باغداران و متخصصان در استان کرمانشاه به چشم میخورد. لذا در این قسمت به برخی از مطالعاتی که در داخل و خارج از کشور انجام شده است خواهیم پرداخت.
- یزدان پناه و همکاران، - 1389 در مطالعهای به بررسی کاربرد سه روش مبارزه با سرما - مهپاشی، استفاده از بخاری و کاربرد توأم مهپاش و بخاری - در باغات بادام به وسعت 20 هکتار پرداختند. نتایج مطالعه آنان نشان داد که کاربرد مهپاش و بخاری در کنار هم بهترین نتیجه را در کاهش خسارت سرما داشته است. اما مقیاس مورد مطالعه این پژوهش در سطح میکرو - باغ بادام به وسعت 20 هکتار - بوده و علاوه براین روشهای دیگر مورد استفاده از دیدگاه کشاورزان و متخصصان در این مطالعه نادیده گرفته شده است.
در مطالعه دیگری فریدونی - بیتا - به بیان برخی از روشهای مقابله با سرمازدگی در باغات درختان میوه پرداخته و برخی اقدامات لازم پس از یخزدگی درختان میوه را ذکر نموده است. اگرچه این مطالعه به نکات قابل توجهی اشاره کرده است اما آنچه که در این مطالعه مورد غفلت قرار گرفته است بررسی روشهای مقابله با سرمازدگی از دیدگاه متخصصان و باغداران در یک منطقه خاص و با رویکرد کیفی می-باشد.
در مطالعهای که توسط - 2009 - Chalmers انجام شده استراتژیهای فعال و غیرفعال در مدیریت سرمازدگی تاکستانها در استرالیا اشاره نموده و نتیجه میگیرد که گرمای ناشی از آب - آبپاشها - و استفاده از بخاری مؤثرتر از روشهای دیگر است. یکی از مطالعات جالب توجه متعلق به - Thara et al., 2008 - میباشد. نتایج مطالعه آنان نشان داد که پیشبینیهای هواشناسی و به کارگیری روشهای فعال مبارزه با سرمازدگی توانسته است نقش مؤثری در کاهش خسارت وارده به باغات داشته باشد. اما این تحقیق با رویکردی کمی انجام شده و روش-های مقابله با سرمازدگی از دیدگاه متخصصان و باغداران در آن نادیده گرفته شده است.
در مطالعه دیگری؛ تراسمونته و همکاران - 2008 - 4 به بررسی خصوصیات مکانی و زمانی پدیده یخبندان از قبیل شدت، مدت، تواتر، طول دوره عاری از یخبندان و روند زمانی وقوع در کشور پرو پرداختند اما روشهای مقابله با پدیده سرمازدگی در این مطالعه مورد بررسی قرار نگرفته است. در مطالعهای که توسط کراوفورد - 1965 - 5 انجام گرفته است اثر انواع بخاری باغی در کاهش سرمازدگی درختان میوه را مورد بررسی قرار دادهاند اما اطلاعاتی در خصوص سایر روشهای مورد استفاده توسط باغداران در این مطالعه به چشم نمیخورد. اکثر پژوهشهایی که تاکنون توسط محقق مورد مطالعه قرار گرفتهاند با رویکردی کمی به بررسی جنبههای مختلف سرمازدگی پرداختهاند و پژوهشی کیفی و جامع که به بررسی روشهای مقابله با این پدیده از دیدگاه باغداران و متخصصان پرداخته باشد، به ندرت انجام گرفته است.
روش شناسی
این پژوهش با روش کیفی انجام گرفت. با بهرهگیری از نمونهگیری هدفمند، 5 نفر از باغداران بخش بیلوار که باغ گردوی آنها از سرمازدگی خسارت دیده است و نیز 2 نفر از کارشناسان بخش باغبانی سازمان جهاد کشاوزی شهرستان کرمانشاه انتخاب شدند. در این مرحله، دادهها با بهرهگیری از تکنیک مصاحبه نیمه ساختارمند گردآوری گردید. مدت زمان برگزاری مصاحبهها نیز، به طور متوسط 30 دقیقه بود و در مجموع، 7 مصاحبه به اجرا درآمد. دادههای برگرفته از مصاحبه با بهرهگیری از روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و با شناسایی مقولههای موجود در مصاحبهها و کدگذاری دادهها امکان بررسی و تحلیل دادهها فراهم شد. در فرآیند اولیه هیچ مطلبی از مصاحبهها - حتی مطالب به ظاهر غیر مرتبط - حذف نشدند. واحد ثبت در این پژوهش، عبارتهای حاصل از متن مصاحبه بودند.
