بخشی از مقاله
چکیده
پسته یکی از اقلام مهم صادراتی کشور بوده ، در شرایط کنونی 55 درصد از تولید و بیش از 60 درصد صادرات جهانی پسته در اختیار ایران است.کشورهای عرضه کننده در بازار جهانی پسته ، علاوه بر افزایش سهم خود از عرصه جهانی ، رعایت استانداردهای کیفی ، تبلیغات و بازاریابی درزمینه تولید فرآورده های جدید و باارزش افزوده بالا از پسته نیز فعالیت می کنند.به دلیل شرایط مناسب اقلیمی کشورمان ، پسته ایران از لحاظ کیفیت از مرغوبیت بالایی برخوردار بوده ، دارای بهترین عطر و طعم می باشد که در بین رقبای خارجی کم نظیر است. این محصول بعداز فرش مهمترین صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می دهد.
تولید پسته در شهرهای رفسنجان ، دامغان، یزد، سیرجان کاشت می شود که بیشتر تولید پسته در ایران در شهررفسنجان می باشد و همچنین پسته دامغان از مرغوبترین پسته های جهان می باشد که طمع و چربی خاصی دارد.قابل ذکر است که هم اکنون مقام اول صادرات پسته به آمریکا تعلق دراد. شرکت معتبری به نام پارامونت که هم اکنون در حال فعالیت گسترده در این زمینه است در آینده یک رقیب جدی برای پسته ایران خواهد بود.
کلمات کلیدی: پسته ، روش های کاشت ، نهال ، انواع هرس
مقدمه
گیاهان سرمنشا زنجیره غذایی حیات برروی کره زمین و به عنوان ثروت ملی هر کشور محسوب می شوند. پسته یکی از مهمترین اقلام صادراتی ایران است که بیش از 23 درصد از ارزش کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. - - 2 پسته یکی از گیاهان مهم در تیره پسته سانان - Anacardiaceae - است.تیره پسته سانان با حدود 60 جنس و 600 گونه ، تیره ای مهم در بین گیاهان می باشد. پسته به صورت خودرو در شمال شرقی ایران و اسیای مرکزی و افغانستان وجود دارد.پسته گیاهی دوپایه است بنابراین درختان نر و ماده مجزا از یکدیگر هستند و بدین صورت با کشت بذر و پیوند زدن ان نیمی از نهال ها نر و نیم دیگر ماده خواهند شد و همچنین کاشت بذر به علت تفرقه صفات ، تنوع ژنتیکی بین درختان بوجود آورده و بعضا امکان دارد صفاتی نامطلوب در بین جمعیت بروز کند. بنابراین در تکثیر توسط بذر ، گاهی مرغوبیت از بین می رود و نیز زمان لازم برای بالغ شدن گیاه در درختانی که توسط بذر تکثیر می شوند طولانی تر می شود.بنابراین برای داشتن درختان یک دست و یکنواخت از یک رقم پر محصول و مرغوب و نیز برای کوتاه کردن دوره نو نهالی باید از تکثیر غیر جنسی استفاده کرد.پس پیوند زدن نهال امری ضروری به نظر می رسد. - - 2
پیشینه پسته
پسته گیاهی است که از دیرباز در نقاط مختلف ایران مورد کشت و پرورش قرار می گرفته است. جنگل های وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی ایران و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان پیشینه ای باستانی دارد و تصورمی رود که درخت پسته حدود 3-4 هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است. سرخس را از قدیمی ترین مناطق کشت پسته می دانند. سابقه کشت پسته در دامغان ، سمنان و قزوین را به قرن هفتم هجری و در استان کرمان به قرن دوازدهم هجری نسبت می دهند. کشت پسته در سایر نقاط ایران سابقه 150-200 ساله دارد. علیرغم سابقه طولانی کشت پسته ایران ، پسته کاری در دهه های اخیر توسعه بیش از پیش فزاینده ای داشته است. موطن اصلی و قدمت درخت پسته در باره ی محل پیدایش پسته،منابع مختلف نظرهای گوناگون بیان می کنند:یک نویسنده فرانسوی آن را بومی ایران ، عربستان و سوریه دانسته است.
طرح باغ پسته
قبل از کاشت پسته ابتدا باید منطقه مورد نظر را برای کاشت از لحاظ آب و هوا و شرایط خاک بررسی نمود. اگر منطقه و زمین مورد نظر برای پسته کاری مناسب بود اقدام به تسطیح آن کرد. - - 3 برای احداث باغ پسته بهتر است ابتدا نقشه دقیقی با مقیاس مناسب از زمین تسطیح شده بر روی کاغذ رسم کرد و روی آن فواصل بین درختان و ردیف ها - فواصل بین درختان 4-3 متر و بین ردیف ها 8-7 متر می باشد - . محل احداث ساختمان و یا تاسیس مورد نیاز احتمالی ، مسیر جاده و خیابان های باغ، شبکه آبیاری باغ ، وزش باد غالب و شیب زمین را مشخص نمود. - - 3
ازدیاد درخت پسته
از نظر گیاه شناسی درخت پسته را به دو طریق میتوان تکثیر کرد یکی به وسیله خواباندن شاخه و دیگری به وسیله کاشت بذر. ولی در باغبانی و از نظر اقتصادی تنها راه ازدیاد درخت پسته کاشت بذر برای تهیه پایه و پیوند نهال حاصله با انواع مرغوب پسته میباشد .
تهیه بذر مطلوب
بذر در نظر گرفته شده باید سالم و بدون هیچ گونه آفت یا بیماری و از محصول همان سال باشد. انتخاب بنه به عنوان پایه دارای مزایا و معایبی است ، از مزایای آن مقاومت بیشتر آن در برابر خشکی در مقایسه با پایه پسته اهلی و مقاومت نسبی در برابر آلودگی به نماتد مولد غده ریشه است و از معایب آن رشد بطنی در سال های اولیه کاشت و حساسیت به گموز و ورتیسیلیوم بوده که به علت این عیوب کمتر مورد توجه باغداران به عنوان پایه قرار می گیرد. معمولا بذرهایی که به عنوان پایه استفاده می شود از ارقام پسته اهلی و عمدتا بادامی - بادامی ریز - و قزوینی است و همچنین از نوعی هیبرید به نام بنه باغی نیز می توان استفاده نمود . بنه باغی فوق العاده به نماتد ریشه حساس می باشد. بنابراین باید با توجه به معایب و محاسن هر یک از پایه ها و نیز با توجه به نوع خاک محل کاشت و بیماری های منطقه به انتخاب پایه مبادرت نمود.از پایه های دیگر پسته در ایران می توان کسور، آتلانتیکا و سرخس را نام برد. - - 4
آماده کردن بذر برای کاشت
در اواخر اسفند و اوایل بهار بذرها را حدود 24 تا 48 ساعت در آب خیسانده ، پس از شست و شوی مجدد با استفاده از سموم قارچ کش نظیر کاربوکسین تیرام ، بنومیل به نسبت 52/5 تا 3 در هزار و هیپوکلرید سدیم 0/5 درصد به مدت 5 الی 10 دقیقه ضدعفونی می شود.پس آن باید بذرها را در کیسه های پارچه ای که به طور منظم به مدت 4 تا 5 روز مرطوب نگه داشته شوند قرار داد.دمای مناسب برای جوانه زنی بذرها 30- 20 درجه سانتی گراد می باشد. بعد از جوانه زدن بذرها بایستی آنها را با قارچ کش PCNB یا بنومیل 4 در هزار ضدعفونی کرده و در محل مورد نظر کاشت. توانایی جوانه زنی در بین بذر گونه های مختلف پسته متفاوت است . جوانه زنی بذر بستگی به سختی پوست استخوانی - آندوکارپ - دارد. - - 1 خراش دهی با اسید سولفوریک به مدت 1/5 ساعت و سپس غوطه ور کردن در اب به مدت 24 ساعت ، سرعت و درصد جوانه زنی بنه را افزایش می دهد. استفاده از بذرهای بدون پوست استخوانی برای جوانه زنی به دلیل سبز شدن یکنواخت می تواند مورد توجه واقع شود. - - 5
روش های کاشت
کاشت بذر در زمین اصلی
درزمین های با آب و خاک شیرین بذور جوانه زده مورد نظر برای کاشت را پس از گاوروشدن زمین - رسیدن به حد ظرفیت مزرعه - در محل داغ آب زمین اصلی می کارند.چنانچه بافت خاک مزرعه سنگین باشد به منظور از از سله بستن روی بذور داخل هر گودال را به وسیله ماسه می پوشانند. این عمل به رشد گیاه کمک فراوان می کند چون نه تنها اکسیژن کافی در دسترس ریشه های نهال قرار می دهد بلکه موجودات هوازی مفید خاک را نیز به فعالیت وا می دارد. عمق کاشت بذر بستگی به اندازه بذر دارد. - - 3
کاشت در خزانه
زمین خزانه پسته مانند خزانه دیگر در ختان باید آماده گردد.فواصل کاشت بذرها برروی خطوط بین 5 تا 10 سانتی متر و بین خطوط 35 تا 40 سانتی متر است.پس از کاشت بذر ، روی آن را با استفادهاز ماسه بادی همراه با کود دامی پوشانده و ابیاری می نمایند.میزان بذر مصرفی پسته در هکتار خزانه 250 تا 300 کیلوگرم می باشد و حدود 250 هزار نهال در یک هکتار می توان تولید نمود.نهال های تولیدی در فصل خواب - پاییز و زمستان - آماده انتقال به زمین اصلی هستند. هر چه سن نهال در خزانه بالا رود به علت گسترش سیستم ریشه و پیچیده شدن ریشه نهال ها و عدم دقت در هنگام کندن و جابه جایی نهال به زمین اصلی و قطع ریشه ها ، یکبار انجام می شود. معمولا در خزانه راه روهایی در فواصل 1/5 تا 2 متر تعبیه می شود که این عمل به رفت و آمد کارگران برای حذف علف های هرز و انجام عملیات آبیاری و در صورت نیاز پیوند زدن نهال ها کمک می کند. چنانچه کف خزانه به وسیله سیمان و یا موزاییک فرش شود از رشد عمودی ریشه ها جلوگیری می کند. بنابراین جابه جایی نهال ها اسان تر و تلفات آنها نیز کمتر خواهد بود. - - 3
کاشت در کیسه های پلاستیکی
برای این منظور از کیسه های پلاستیکی به ارتفاع 25 تا 30 سانتی متر استفاده می شود.البته هرچه ارتفاع کیسه ها بیشتر باشد رشد نهال بهتر است. از آنجایی که محیط رشد در گیاهان گلدانی محدود است و این گیاهان مانند گیاهانی که در مزرعه و باغ کشت می شوند نمی توانند ریشه های خود را گسترش داده و به طور طبیعی از منابع غذایی خاک استفاده کنند. لذا برای برآورده ساختن احتیاجات گیاه ، خاک درون کیسه ها را مخلوطی از یک تا دو قسمت ماسه و یک قسمت خاک زراعی مرغوب - لومی - و یک قسمت کود دامی یا خاک برگ پوسیده انتخاب می شود. - - 1 معمولا برای تسهیل در عملیات آبیاری ، زمین مورد نظر را به اندازه ارتفاع گلدان ها خاکبرداری کرده ، سپس گلدان ها راطوری می چینند که در فواصل 1/5 تا 2 متری، راهروهایی برای عبور و مرور کارگران وجود داشته باشد.قسمت بالای گلدان ها معمولا هم سطح زمین بوده ، در نتیجه آبیاری به طریقه غرقابی امکان پذیر می شود. درون هر کیسه معمولا دو دانه بذر می کارند که پس از سبز شدن و چها و پنج برگی شدن گیاهچه ها قویترین آنهها را انتخاب نموده دیگری را حذف می کنند. حتما بایستی در ته کیسه ها سوراخ های کوچکی به عنوان زه کش ایجاد نمود .گیاهان گلدانی را در موقعی از سال می توان به زمین اصلی انتقال داد.از کاشت پسته درون کیسه ها به منظور واکاوی در باغ ها نیز استفاده می شود. در موقع انتقال به زمین اصلی ، کیسه ها را به آهستگی بدون آنکه صدمه ای به ریشه ها وارد شود و خاک اطراف آن بریزد ، پاره کرده ، گیاه را به زمین اصلی انتقال می دهند. - - 3
سایر روشهای تکثیر
اخیرا موفقیت هایی درزمینه تکثیر پسته از طریق کشت بافت حاصل شده است. از مزایای عمده تکثیر از طریق کشت بافت ، یکنواختی نهال ها به علت تکثیر غیرجنسی - کلون - تکثیر سریع در فضای کم و تولید نهال های عاری از بیماری و نیز کوتاه نمودن طول دوره نونهالی است.در ایران ریز ازدیادی پایه های اهلی - قزوینی ، بادامی زرند - و وحشی - بنه و آنتلانتیکا - و نیز ارقام تجاری از طریق قلمه زدن بدون استفاده از هورمون های گیاهی و با غلظت بالا تا کنون امکان پذیر نبوده است.خوابانیدن یکی دیگر از روش های تکثیر می باشد که با این روش می توان تعداد معدودی گیاه ریشه دار را از گیاه مادری بدست آورد. - - 4
