بخشی از مقاله
نقـش مراکز پـیـش دبسـتانی در رشـد هـمه جانبه کودکان
یکی از نتایج عـمومی شدن امر آموزش دراین قرن افزایش رقابت تحصیلی است و دستیابی به بسیاری از شغـلها،بستگی به مـدرکی دارد که از مـراکــز تحـصـیلی دریافـت میشود.
ثابت شده است کودکانی که چـند سال به مراکز پیش دبستانی رفته اند ،آسانتر ازآنهایی که از این امتیاز محروم بوده اند وارد مدرسه ومراحل بعدی تحصیل می شوند.
امروزه اهـمیت و ضرورت آموزش و پرورش در دوره پیش دبستانی بیش از گذشته مورد نظر است . افزایش متقاضیان آموزشهای این دوره نیاز والدین شاغـل ونیاز جامعه ، ضرورت تهـیـه برنامه های کیفی و غـنی شده دراین دوره نشان می دهـد
تحقـیقات انجام شده در سال های اخیر نشان دهـنده تـأثیر برنامه های غـنی وبرنامه ریزی آموزشی و درسی مطلوب بر گروه های سنی مختلف کودکان در این دوره است مهمتر اینکه نتایج تحـقـیـقـات مؤید سرمایه گذاری بیشتر برای آموزش بهتر وبرنامه های کیفی در این دوره به عـلت کسب موفـقـیـتـهای بیشتر کودکان در سال های تحصیلی بعد از گذرانیدن دوره پیش از دبستان است .
آموزش و پرورش پـیـش از دبـستـان از طـریـق غـنی سازی مـحـیـطـی کودکان را قادر می سازد که به کسب تجارب ادراکی وذهـنی جدیدی که احتمالاً در محیط معمول خانواده برای آنان امکان پذیر نیست ، بپردازند.
در مطالعات مـتعـددی که در فرهـنگهای مختلف گرفته ، نشان داده شده است که کمبود محرکهای محیطی و عـدم امکان تجارب حس
ی،حرکتی، ذهـنی اثرهای نامطلوبی بر روند رشد روانی اجتماعی کودکان می گذارد .
عـلاوه بر آن نشان داده شده است که غـنی سازی محیطی از طریق افزایش محرکهای اجتماعـی ، ادراکی و عـاطـفی موجب کاهش عـقـب مـانـدگی های رشدی حاصل از فـقـر محیطی می شود . گر چه بخـش اعـظـم این تحـقـیـقـات متوجه کودکانی است که در محیطهای خاصی از قبیل پرورش گاهها رشد یافته اند. ملی این یافته ها را می توان به سایر کودکانی که در محیط های محروم بزرگ شده اند نیز تعمیم داد .
برخی از محقـقـان مطرح کرده اند که کودکان خانواده های فـقـیـر جهان سـوم نه تنها از اسباب بازی ، کتاب و سایر محرکهای فـرهـنگی روانی مـحـروم هـسـتـنـد بلکه به طور نسبی امکان انجام بسیاری از فعـالیتهای لازم برای رشد حـسـی حرکتی نظیر بـازی هـای مـؤثـر در رشـد روانی را ندارند . مادران این کودکان که خود اغـلـب
بی سوادند از اهـمیت بازی در رشد کودکان چندان آگاه نیستند.
اثرهای این گونه محیط های فـقـیـر در سازگاری بعدی کودکان در مدرسه و احتمال شکست تحصیلی آنان نیز مورد مطالعه قرار گرفته است .
بر هـمین پایه تـعـلـیـم و تربیت دوره پیش از دبستان وآموزش رسمی آن در این زمان، اهـمـیـتـی خاص یافـته است. در اکثر کشورها به توسعه آن توجه زیادی مـبذول شده و به تربیت مربیان آگاه و ورزیده پرداخته اند .
باید دانست که کودک به طور دائم در حال تأثیر پذیری از محیط و تأثیر گذاری بر آن و آموختن است ، بنابر این هـر چه محیطی غـنـی تـر، مناسب تر وروابط بین افراد آن صمیمانه تر باشد برداشت کودک از محیط بیشتر است و رعـایـت این اصول برای دست اندرکاران تعلیم و تربیت ، یـعـنی مربیان ومعلمان می تواند نتایج مهمی در بر داشـتـه باشد .
لذا برای آموزش وپرورش واقـعـی ، به وجود آوردن یــک مـحـیـط فـعـال و دارای تجربه غـنی ومتعـادل قـرار داد
ن زندگی کودکان در آن از اهـمـیـت خاصی برخوردار است و باید سر لوحه تمتم کارها قـرار گـیـرد.
ارتباط محیط آموزشی با محیط طبیعـی زندگـی خانواده ها ومردم، از جـدا شدن آموزش و پرورش از زندگی روزمره جلوگیری می کـنــد کودکان می توانند بعنوان عـامل فـعـال در اجتماع و محیط اجتماعـی خودنقش مؤثر داشته باشند و در واقـع دیواری بین سنین مخـتـلف، بین مدرسه و اجتماع موجود و حتی بین تحصیل و کار وجود ندارد لذا هـدف برنامه های هــر مدرسه باید منطبـق با نیازهای کودک و محیط باشد و مواد آموزشی و فعالیتهای خود را از محـیـط بلافصل خود بگـیـرد و گسـتـرش دهــد.
تحـقـیـقـات روانشناسی کودک نشان داده است که اگر بخواهـیم افرادی سالم به بار بیاوریم باید احتیاجات نیازهای عـمـده کودک را تأمین کنیم .
پرسـشـهـای بسیاری درباره اموزش و یاد گیری کودکان در خلال برنامه های
دوره پیش ار دبستان مطرح است از جـمله :
ــ کودکان در دوره پیش از دبستان چه چیزهایی یاد می گیرند ؟
ــ چگونه باید با کودکان پیش از دبـسـتان ارتـباط بـرقـرار کرد ؟
ــ روش کار با کودکان در این دوره چیست ؟
ــ کودکان این دوره عـلاوه بر بازی چه نیازهای دیگری دارند که باید به
آنها توجه کرد ؟
به طور طبیعی این گونه پرسـشـهـا که نشانه ابهام و نیز کنجکاوی در زمینه برنامه و آموزش های این دوره است، برنامه نویسان را نیز در برنامه ریزی های کوتاه مـدت و بلند مدت با دشواری هایی مواجه کرده است . از آنجا که عـدم شـناخـت آموزش و پرورش این دوره بیش از دوره های دیگر است ، ابهام در مورد برنامه و محتوای آموزشی آن نیز بیشتر می باشد .
به هـمـیـن دلـیـل سعی می شود چندین نکـته درباره برنامه آمورش وپرورش در دوران پیش از دبستان برای روشن شدن موارد مـبـهـم و پاسخ گوئی به پرسشهای فـوق مطرح شــود .
برنامه آموزش و پرورش در دوران پیش از دبستان:
1- اهـداف کــلــی:
هـدف آموزش وپرورش در دوره پـیـش از دبستان پرورش ورشد هـمه جانبه کودک است. بنابرا ین برنامه های دوران پیش ار دبستان باید شامل فعالیتها و تجربه هائی باشد که به رشد کودک در موارد زیر بینجامد:
1- رشد جسمی حرکتی 2- رشد عـاطفـی اجـتـماعـی 3- رشد زبان و گفـتار
4- رشد شناختی 5- رشد خلاقـیت 6- رشـد زمینه های دینی و اخلاقـی
2- اهـداف مربوط به رشد عـاطفی اجـتـماعی :
سالهای بین سـه تا شـش سالگی مرحله شـکـل گـیـری شـخـصیت اسـت که با حساسیت زیاد کودک نسبت به پیرامون خود مشخص می شود .
این سالها، دقـیقا زمان آموزش پـیش از دبـستان اسـت که نفـوذ آن می تواند دائمی باشد وبا نفـوذ و تأثیر خانواده مطابقـت یا مقـابله کند.
خاطر نـشان شده است که عـملکرد اساس آموزش پـیـش از دبـستان آشنا کردن کودکان با زندگی اجتماعی است. کودکان در این دوره می آموزند که چگونه به صورت جمعی با کودکانی که تـقـریباً آنها هـستند وبا بزرگ سالانی که والـدین آنها نـیـسـتـنـد و وظـایـف شـخـصی را انـجـام می دهـنـد، زنـدگـی کــنـنـــد.
کـودکـان خـود را با گـروه، با فـعـالـیـت ها ونـظـم وتـرتـیـب آموزشـگـاه تـطـبـیـق
می دهـند .آنها یاد می گیرند که از بزرگترها اطاعـت کنند، آنها می آموزند که اسـبـاب بازی هـای مـتعـلق به دیگران را نباید بشکنند و یا به خانه ببرند، و نیز نباید با دیگران دعـوا کنند.
این ممنوعـیـت ها یک سـلسـله دسـتورهای صرفاً مجرد نیستند ، بلکه اعـمال خود کودکان اسـت که مورد تأیید و یا انتقـاد قـرار می گیرد.
کودک کم کم می آموزد که در رفـتار خود و هـمچـنـیـن در رفتار سایر کودکان، آنچه را که مـثـبـت تلقی می شود از آنـچه که منفی در نظر گرفته می شود، تمیزدهــد. کــودکـان در این دوره در مرحـلـه ای قــرار دارنـد که به نـظـر اریکـسـون (Erikson) از ابـداع و ابـتـکـار لـذت مـی بـرنـد.
کـودکــان در این ســن انرژی بسـیار زیادی دارند کـه بـه آنها اجازه می دهـد شکـسـت را زود فـرامـوش کنند، یا از آنها عـبـرت گـرفـته، جهت گیری صحـیح تری نسبت به آنچه خواهان انجام دادن آن هـسـتـنـد داشـته باشـنـد.
عـلاوه بر اینها، کودکان در این سـنـیـن عـلاقـه مـنـد به طرح ریزی و مـسـئولیت پـذیری وانجام دادن فـعـالیت اجـتـماعـی نیز هـسـتـنـد. کودک در هـیچ دوره ای ایـن چـنـیـن آماده یادگیری سـریع و پذیرفتن فـعـالانه مسـئولیت نیست.
مـسـئولیت باید از طریق تجربه آموخـته شود.
کودک زندگی را با چـند مـنـبـع برای بـقای خـویـش آغاز می کند و مـسـئولیتی در قـبال سعادت و یا سلامت خود و دیگران ندارد، اما در بزرگسالی ، باید بتواند مـسـئولیت هـر آنچـه در زندگی اش رخ می دهـد را بر عـهـده گیرد .
کودک باید از نخـسـتـیـن روز زندگی تا بزرگسالی باید قابـلـیـت مـسـئولیت پذیری خویش را افـزایش دهـد او از طریق کنشهای متقابل (Interactions) با والدین، مـعــلـمـان و هـمسـالانـش بـه اهـمــیـت مـسـئـول بـودن پی مـی بـرد.
بر طـبـق نـظـر دکـتـر هـریـس کـلـمـز و ریـنـولـد بـیـن (h.clems & r.bean) حـس مـسـئولیت زمانی در کودک پیدا می شود که :
ــ به او مـسـئولیت داده شـود.
ــ در مورد اثر بخـشـی پاسـخهای خویـش پـسـخـوراند دریافـت کند.
ــ در مـورد راه هـای گـونـاگـون کـه در سایـر مـوقـعــیـت هـا مـناسب هـسـتـند، اطـلاعـاتی داشـتـه باشـد.
کودک عـلاقـه مند است ومی تواند با هـمکاری کودکان دیگـر و توجه بزرگسالان به ساخـتـن چـیـزهائی بـپـردازد و برای ساخـتـن و طرح ریزی به کودکان دیگــر
بـپـیـونـدد. هـمچـنـیـن مایل اسـت از بزرگـسـالان نـیـز بـه عـنـوان سـرمـشـق مـطـلوب اسـتفاده کند. از لحاظ عـاطـفـی، کودکان این گروه سـنی، عـواطـف خود به طور آشکار بیان می کنند وبروز ناگهانی خـشـم وتـرس در این کودکان بـسـیـار عـادی اسـت . بعـضی از روانشـناسان اعـتـقـاد دارنـد کـه بـایـد به کودکان اجازه دهـیم احـساسات خـود را آزادانه ابراز کـنـنـد و با ابـراز عـواطـف
خود بتوانند آنها را تـشـخـیـص دهـند. کودک در طول چـنـد سال اول زندگی وتا حـدود سـن ورود به مدرسه، روش غـلبه بر خـشـم خود را به مرور می آموزد و آن را در کنترل خـود در می آورد .
کودک تا قـبل از سـن مـدرسه، معـمـولاً ناراحتی و خـشـم خـود را به صـورت گریه ظاهر می کـنـد، ولی بعـد از ورود به مـدرسـه او به تدریج یاد می گیرد که ناراحـتـی خود را گونه های دیگر بـیـان کـنـد.
به هـمـیـن دلـیـل در مراکز پـیـش از دبـسـتـان یکی از اولین مواردی که مـربـی باید با آن روبرو شـود، تـفـاوت ها در سـابـقـه اجـتـمـاعـی شـاگـردان اسـت.
یک مـعـلم و یا مـربی پـیـش از دبستان باید با محـیط خانوادگی هـر کودک تحـت نـظـر خـود آشنا شـود و تماسهای منظم ونزدیکی با والدین کودکان برقـرار سازد.
در مـراکـز پـیـش از دبسـتان عـلاوه بر مـربـی، گـروه هـمسالان نـقـش بسـیار عـمـده ای در رشـد کودک دارند کودک از مـربـی و هـمسالان خود به عـنوان الگـو اسـتـفـاده کرده، از آنهـا تـقــلیـد می کند، مربی بـعـد از پدر ومادر یکی از بهـتـرین الگوها برای هـمانند سازی کودک اسـت.
کودک به زودی در می یابد که در ایـن مراکز باید روش دیگـری را در پـیـش گـیـرد، روشی که با خانواده مـتـفـاوت اسـت . در دوران پـیـش دبسـتانی دنیای جـدیـد و مـتــفاوتـی به روی کودک گـشوده می شود، دنیائی که در آن عـوامل جـدیدی برای اجــتمـاعـی شـدن وجـود دارد.
کودکان در مراکـز پـیـش دبـسـتانی آموزش هـائی را در مورد خـود، کودکان دیگـر، و بزرگـتـرها و مـحـیـط یاد می گـیـرنـد.
اجـتـمـاعـی شـدن کـودکـان در آمـوزشـگـاه در طـول روز و در جـریـان
فـعـالـیـت های گوناگون اتـفـاق می افــتـد، بـنـابـرایـن، اجـتـمـاعـی شـدن قـبل از آنکـه به صـورت رشـتـه خاصی از آموزش باشـد، یک شـیـوه زنـدگـی اسـت که کـودک به تـدریـج به آن عـادت می کـنـد.
اهـداف مـربـوط به رشـد جـسـمی حـرکـتی:
رشـد جـسـمی حرکـتـی یک کـــودک تحـت تأثـیـر عـوامل مـخـتـلـفی از جـمله عـوامـل ارثـی، وضـعــیـت تـغــذیـه شرایـط عـمـومی بـدن و نیز فـرصت برای حرکـت و تـمـرین های ورزشی قـرار می گیرد.
رشـد حـرکـتـی به صورت یک الگـوی قابل پـیـش بینی جـریان دارد و در حالی توالی رشـد هـر کودک در طی عـبور از مراحـل رشـد حـرکتی تقـریباً ثابت اسـت میزان و نـحـوه رشد او در هـر یک از مراحل از کودکی به کودک دیگر فـرق می کند و هر کودک از جـدول زمانی خـود پیروی می کند.
تربیت ویژه با محـرکات خاص به بهـبـود کـیـفـیـت مـهارتهای کـسـب شـده کـمک می کند و این تنها در صورتی است که کودک به مرحله لازم و آمادگی لازم رسـیـده باشـد.
سالهـای اولیه کودکی، مرحـله مـطـلـوبی برای یاد گـیـری مهارت هـای حـرکـت
ی اسـت، زیرا کودک در این سـنـیـن بسیار فعـال و پرجـنب و جـوش اسـت و از فـعـالـیـت لـذت می برد. بـدن کـودک بـسـیـار انـعـطاف پـذیـر و برای بـازی و فعالیت آماده اسـت .
در ایـن دوره نیـز فـراهـم کردن فـرصـت های مـناسـب برای جـنـب و جـوش، فعـالیت و بازی بازی از اهـمیت خاصی برخوردار اسـت، زیرا اسـتخـوان ها و ماهـیچه های کودکان هـنوز در این مرحـله در حال رشـد و شکل گیری هـسـتـنـد.
کودکـان هـمـچـنـیـن از فعالیت زیاده از حـد و یـا نـشـسـتـن در یک مـحـل بـدون حـرکـت و برای مـدت زیاد ، خـیـلی زود خـسـته می شـوند، بنابراین با ایجاد فـرصـت های مناسـبی باید سـعـی کرد فعالیت های حـرکتی را بر طبق مـرحـله رشـد و عـلائق و نیازهای کودک انتخاب نمـود .
باید فعـالیـت هـای گوناگـونی بـرای کـودکـان انـتـخاب کـنـیـم تا عـلاقـه کـودک را برانگـیزند واسـتـفـاده از ماهـیـچـه های مخـتـلف و رشـد هـماهـنگی را بین آنها مـیـسـر سازند.
مـراکـز پـیـش دبـسـتانی با فعـالـیـت های ویـژه در جـهـت رشـد جـسـمی و حـرکتی
برنامه ریزی هائی را در این زمـیـنـه انجام می دهـند، از جـمـله کنترل قـد و وزن کـودکــان و تــرتـیـب دادن فـعـالـیـت هـائی در جـهــت رشـد و هـماهـنگی ماهـیـچـه ای درشـت یعـنی رشـد کـنـتـرل حـرکـت ماهـیچه های بزرگ بـدن مانند رانها، پاها، تـنـه، ساق ها، بازوها و غـیـره و نـیـز رشـد هـمـاهـنـگـی، ماهـیـچـه ای ظـریـف چـون رشـد کـنـتـرل حـرکـت ماهـیـچـه های ظریف، به ویژه انگشتان و هـماهـنگی ماهـیـچـه های مچ دسـت و چـشـم و دسـت این هـماهـنگی را برای فعـالیت های بعدی مانند نوشـتـن، انجام کارهای هـنری و فعالیت های دیگـری که مـستـلـزم مهارت های هـنری و حرفه ای پـیـچـیـده اسـت، آماده می کند.
از آنجا که بازی اغـلب با فعالیت بدنی همراه است، ارتـباط نزدیکی با رشـد و تربـیـت انـدام های بـچه ها، مهارتهای جـنـبـشـی مناسب وآمادگی بدنی آنها دارد .
بچه ها بـدنـشـان را با شـدت و لـذت به کارهای جسمی وا می دارند و هـمزمان بـا آن بـه مهـارتــایی می رسـنـد که آنـهـا را قادرمی کند از نظر بدنی احساس اطمینان، ایمنی و اتکای به نفس کنند.
اهداف مربوط به به رشد زبان:
رشد گویایی که در دوره دوم کودکی بسیارسریع است. یک کودک در سه سـالگی حـدود 800 کلمه، در چهـار سالگی 1500 کـلمه در پـنج سالگی حـدود 2000 کـلمه و در شـش سالگی حـدود 2500 کـلمه را می دانـد و می فهـمد. اگر کودک به مراکـز پـیـش از دبستان برود خزانه لغات او از این هـم غـنی تر می شود. به طور کلی کودکانی که امکان صحـبـت کـردن با کودکان بزرگـتـر از خود را داشـتـه باشـنـد یا از امکـان بـیـشـتـری برای گـفـت وگـو با بزرگـسالان برخوردار باشـنـد، دامنه لغات وسـیع تری پـیـدا می کـنـنـد.
هـمچـنـیـن باید بدانیم بـیـن رشـد زبان و رشـد ذهـنی، جـسمی و اجتماعی کـودک ارتباط نزدیکی وجود دارد.
در نـظـریه پـیـاژه (Piaget) خود مـداری کـودک و در نـتـیـجـه آن با خود سخن گـفـتـن خردسـالان یا حرف زدن گـروهـی بـدون شـنـیـدن حـرفهای دیـگـران از ویـژگی های بارز ایـن مـرحـله از رشد است.
یـعـنی کودکان سـه تا شـش سـالـه به رغـم حضـور در گـروه، بـدون تـوجـه به حـضور دیگـران حـرف می زنـنـد و در واقـع بـه حـرفـهـای دیگـران گـوش
نمی دهـنـد. به هـر حال با توجه به اینکه کودکان ازالگوی رشد گـویای مشخصی پـیـروی می کـنـنـد، تـفـاوت های فـردی بـسـیـاری در بـیـن آنان وجود دارد.
به هر حال با توجه به اینکه کودکان از نظر سـطوح و کـیـفـیـت اکـتـسـاب زبان با یکـدیگـر تـفـاوت دارنـد.
بـعـضی حـرف زدن را زودتـر از دیگـران شـروع می کـنـنـد و عـده ای دیرتر، بعـضی پرحرف هـستـنـد عـده ای سـاکـت. اگـر چـه ایـن تـفـاوت هـا تا حـدودی ریـشـه وراثـتـی دارد، ولـی تـا حـدود زیـادی نـیـز بـه نـوع مـحـیـط و عـوامل مـحـیـطی کودک بستگی پیدا می کـنـد و به طـور مـسـلـّم کـودکـان کـه بـه آنـهـا اجازه صحـبـت کردن داده می شـود و می تـوانـنـد به راحـتـی عـقـایـد خـود را بیان کنند، در یادگـیـری زبان پـیـشرفـت بـیـشـتـری خواهـنـد داشـت.
