مقاله در مورد معرفی و خواص شیرین بیان

بخشی از مقاله

معرفی و خواص شیرین بیان

معرفی و گیاه شناسی
شیرین بیان یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی جهان است که از دیرباز مورد توجه انسان بوده و بواسطه ی قدمت زیاد آن به پدربزرگ گیاهان دارویی مشهور می باشد. شیرین بیان گیاهی است چندساله و از خانواده ی بقولات Fabaceae که ارتفاع آن گاها به 1 تا 2 متر می رسد. برگ های آن به فرم شانه ای مرکب فرد می باشند که برگچه های آن دارای حالت چسبناکی هستند. گل های شیرین بیان به رنگ های آبی یا آبی متمایل به ارغوانی و گاها زرد دیده می شوند. میوه ی این

گیاه از نوع نیام است که معمولا هر میوه دارای 3 تا 6 عدد دانه ی لوبیایی شکل می باشد. ریشه ها و ریزوم های این گیاه دارای پوستی قهوه ای رنگ هستند که پس از جدا کردن این پوسته ی خارجی به سایر قسمت های ریشه می رسیم که به رنگ زرد دیده می شوند و دارای طعم شیرینی می باشند.

پراکنش و نیازهای اکولوژیکی
شیرین بیان در اکثر مناطق جهان بخصوص میان دو عرض جغرافیایی 30 و 45 درجه در نیمکره شمالی زمین می روید. این گیاه در کشورمان نیز پراکنش بسیار وسیعی دارد و در استان هایی چون خراسان (شمالی و رضوی)، آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، گلستان، کردستان، فارس، اصفهان، تهران و ... مشاهده می شود. شیرین بیان بطور کلی گیاهی نورپسند است که در طول رویش به هوای گرم و رطوبت متوسط نیاز دارد. این گیاه در خاک های شنی عمیق که حاوی

ترکیبات کلسیمی باشند بخوبی رشد می کند و pH مناسب برای این گیاه 5/5 تا 2/8 ذکر شده است.
کاشت، داشت و برداشت
آماده سازی زمین برای کشت این گیاه شامل یک شخم عمیق در ابتدای فصل پائیز به همراه افزودن 30 تا 40 تن کود دامی کاملا پوسیده است. تکثیر رویشی (تقسیم ریزوم و ریشه) روش تجاری تکثیر شیرین بیان می باشد اما این گیاه را بوسیله ی بذر نیز می توان تکثیر نمود که در اینجا به تکثیر رویشی این گیاه می پردازیم. در فصل پائیز (آبان ماه) ریزوم گیاهان 3 تا 4 ساله را پس از خروج از خاک به قطعات 15 تا 25 سانتی متری تقسیم می کنند. این قطعات را در ردیف هایی با فاصله ی 60 تا 80 سانتی متر و با فاصله ی30 تا 40 سانتی متر از یکدیگر کشت می نمایند.

پس از کاشت بایست به سرعت آبیاری صورت بگیرد. شیرین بیان یکی از گیاهان دارویی است که بیشتر بصورت بهره برداری از طبیعت به بازار مصرف می رسد و کمتر مورد کشت و کار قرار می گیرد و جالب است که بدانیم ریشه ی این گیاه بصورت خشک شده یا عصاره، یکی از مهمترین اقلام صادراتی کشورمان در بخش گیاهان دارویی است و در بسیاری از کشورهای اروپایی نظیر انگلیس، آلمان، بلژیک، فرانسه و ... مورد کشت وسیع قرار می گیرد.
مرحله ی داشت این گیاه شامل مبارزه ی مکانیکی با علف های هرز و قطع ساقه های این گیاه از فاصله ی 10 سانتی متری خاک در ابتدای فصل رویش هر سال می باشد.

برداشت ریشه های این گیاه در فصل پائیز سال سوم یا چهارم صورت می گیرد. این عمل در سطوح کوچک با استفاده از بیل و در سطوح وسیع توسط ماشین های مخصوص انجام می شود. میزان عملکرد ریشه بصورت خشک شده 5/1 تا 2 تن در هکتار ذکر شده است.
فرآوری
قسمت مورد استفاده ی این ریشه های این گیاه هستند که دارای ترکیبات مختلفی می باشند. مهمترین ترکیب موجود در ریشه های این گیاه اسید گلیسریزیک است که 50 بار از شکر شیرین تر می باشد و مقدار آن با توجه به شرایط محیطی و واریته ی گیاه بین 5 تا 20 درصد می باشد.
خواص درمانی و کاربرد
مهمترین خواص درمانی ریشه های این گیاه عبارتند از: ملین،خلط آور، مدر، درمان کننده ی زخم معده و اثنی عشر، موثر در درمان بیماری های دستگاه تنفس مانند برونشیت و التهاب نای و ... . در داروسازی از عصاره ی ریشه ها برای شیرین کردن طعم داروها بصورت گسترده استفاده می شود.
احتیاطات مصرف: مصرف بی رویه ی ریشه های این گیاه بدلیل تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازه ی هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیده است. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیت های متابولیسمی، بالا رفتن فشار خون و ... می گردد. مصرف این گیاه در دوران بارداری و شیردهی منع شده است.
نحوه ی مصرف: 1 تا 4 گرم از پودر ریشه ها را بصورت دمکرده و یا جوشانده به تعداد سه مرتبه در طول روز استفاده می کنیم.

شيرين بيان
Licorice
شيرين بيان از ديرباز براي درمان انواع سرفه ها و نيز به عنوان يك داروي مسكن در پوست مورد استفاده بوده است. مردم از آن براي درمان اسپاسم و تورم، برونشيت، روماتيسم و روم مفاصل نيز سود مي جويند. مي توانيد از آن به عنوان ملين نيز استفاده كنيد. بسياري از پزشكان فرآورده هاي تهيه شده از ريشة اين گياه را براي درمان زخم گوارشي و التهاب معده مزمن تجويز مي كنند (گاستريت مزمن). برخ

ي ديگر ريشه اين گياه را براي نارسايي اوليه فوق كليه تجويزمي كنند.
معرفي گياه
شيرين بيان اسپانيايي (Glycyrrhiza glabra) به صورت خودرو در برخي از نقاط اروپا و آسيا مي رويد. شيرين بيان نوعي گياه بادوام است كه طول آن به 3 تا 7 پا مي رسد و سيستم ريشه اي پرشاخ و برگي دارد. ريشه هاي آن مشتمل بر بخشهاي مستقيم چوب چين و چروك دار و اليافي بلند و سيلندري شكل است و به طور افقي در زيرزمين رشد مي كند.
ريشه هاي اين گياه در بيرون از زمين به رنگ قهوه اي و در زير خاك به رنگ زرد است.
"گلي سيريزين" (Glycyrrhizin) به عنوان ماده اي فعال در ريشه شيرين بيان پنجاه برابر از شكر شيرينتر است. اين ماده حاوي تركيبي به نام "اسيد گلي سيريزيك" مخلوط با نمكهاي پتاسيم و كلسيم است. گلي سيريزين و اسيد گلي سيريزيك براي درمان زخم هاي گوارشي مفيد است. شيرين بيان هميشه بايد با احتياط مصرف گردد چون مادة گلي سيريزين و اسيد گلي سيريزيك موجود در آن مي توانند به غدد فوق كليه آسيب رسانند.

تركيبات گياه
فرآورده هاي حاصله از شيرين بيان از ريشه ها و ساقه هاي زيرزميني گياه فراهم مي آيند. گلي سيريزين و اسيد گلي سيريزيك مهمترين مواد موجود در اين گياه هستند. ريشه هاي اين گياه حاوي كومارين، فلاون، روغنهاي فرار و استرول گياهي نيز هست.

اشكال موجود
فرآورده هاي شيرين بيان از ريشه پوست كنده يا پوست دار خشك آن تهيه ميشوند. شكل پودري ريشه و همچنين محصولات ريشه اي كه به شكل خوبي برش داده شده اند، عصاره هاي خشك و عصاره هاي مايع اين گياه نيز يافت مي شوند. برخي از عصاره هاي ريشه اين گياه فاقد عناصر زيانباري است. به اينگونه عصاره هاي گياهي، شيرين بيان عاري از گلي سيريزين (DGL) گفته ميشود و به غدد فوق كليه آسيب نمي رساند. اگر از انواع زخم هاي معهده اي يا دوازدهه گانه رنج مي بريد، مي توانيد شيرين بيان عاري از گلي سيريزين مصرف كنيد.
نحوه مصرف
عصاره هاي ريشة شيرين بيان عفونتهاي استاف و استرپ را از بين مي برد و در قبال ويروسهايي نظير HIV، هپاتيت A و هرپس ها مقاومت مي كند. ريشه اين گياه خمير عامل عفونتهاي كانديدا را از بين مي برد. تحقيقات علمي نشان مي دهد كه شيرين بيان عاري از گلي سيريزين تورم را كاهش مي دهد و به اندازة برخي از داروهاي تجويزي براي درمان زخم هاي گاستريت مؤثر است.
شيرين بيان را به طريق زير مي توانيد مصرف كنيد:
• ريشه خشك: 1 تا 5 گرم جوشانيده يا دم كرده روزي سه بار.
• تنتور شيرين بيان: 2 تا 5 ميلي ليتر روزي سه بار.

• عصاره شيرين بيان عاري از گلي سيريزين: 0/4 تا 1/6 گرم براي درمان زخم گواري، روزانه سه بار.
• عصاره شيرين بيان 1:4، در قالب قرص جويدني با محتواي 300 تا 400 ميلي گرم به مدت 20 دقيقه قبل از صرف غذا براي درمان زخم گوارشي.
نكات احتياطي
در صورت مصرف بالاي فرآورده هاي تهيه شده از شيرين بيان يا در صورت جويدن تنباكوي داراي عطر شيرين بيان يا در صورت مصرف ساير فرآورده هاي حاصل از شيرين بيان كمال احتياط را از خود نشان دهيد. در چنين حالاتي خطر مسموميت شيرين بياني ممكن است. اگر روزانه بيشتر از 20 گرم شيرين بيان مصرف مي كنيد، بروز واكنش به دور از انتظار نيست. مصرف زيادي گلي سيريزين سبب بروز حالتي به نام "سودوآلدسترونيسم" مي گردد كه سبب ميشود تا نسبت به هورمون

موجود در قشر فوق كليه آشكارا حساس باشيد. اين حالت موجب سردرد خستگي ميشود.
همچنين سبب ميشود كه آب بدن نگهداشته شود. مصرف ميزان بالاي گلي سيريزين مي تواند به بروز حالات خطرناكي نظير فشارخون بالا و حتي سكته قلبي منجر گردد. اين علايم در صورت مصرف روزانه بيش از 100 گرم گلي كريزين ظرف يك هفته بروز مي كند.

انسان معمولاً در اثر مصرف زياده از حد شيرين بيان يا گلي سيريزين نمي ميرد اما اگر مصرف شيرين بيان در حد متوسط هم باشد، بروز عوارض جانبي دور از انتظار نيست.
گزارش شده است كه برخي از افراد در اثر مصرف آن با درد عضله روبرو شده و عده اي ديگر با كرخ شدن دست و پا مواجه شده اند. افزايش بيش از حد شيرين بيان سبب افزايش وزن نيز ميشود.
اگر ميزان مصرفي را در حد توصيه شده رعايت كنيد مي توان از اين مشكلات اجتناب كرد. اگر با هرگونه مشكلات يا نگرانيهاي درماني مواجه شديد، موضوع را با پزشك معالج خود در ميان بگذاريد.
در صورت بالا بودن فشار خون يا ناراحتي كليه، قلب يا كبد از مصرف شيرين بيان بپرهيزيد. اگر باردار هستيد از فرآورده هاي اين گياه استفاده نكنيد. اگر شير مي دهيد، باز هم از مصرف شيرين بيان بپرهيزيد. صرفنظر از نحوة سلامتي، از مصرف بيش از چهار تا شش هفته شيرين بيان دوري جويند.

تداخل هاي احتمالي

اگر مدرهاي تيازيد مصرف مي كنيد، فرآورده هاي شيرين بيان مصرف نكنيد چون مصرف آنها مي تواند با مصرف شيرين بيان تداخل ايجاد كند و در نتيجه سبب ميشود تا پتاسيم زيادي را از دست بدهيد.
شیرین‌بیان

شیرین‌بیان (Glycyrrhiza glabra)گیاهی خودرو از تیرهٔ سبزی‌آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا ست. در اکثر نقاط ایران خصوصاً نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان به فراوانی می‌روید. برگهای آن مرکب است و از ۴ تا ۷ زوج برگ به اضافهٔ یک برگچهٔ انتهایی تشکیل یافته‌است که به سبب ترشح شیره، چسبنده‌اند. گلهایش مایل به آبی و میوه‌اش شامل ۵ تا ۶ دانهٔ مایل به قهوه‌ای است. ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد.[۱]. ریشه‌ها و ریزومهای این گیاه دارای پوستی قهوه‌ای‌رنگ یا سیاه و مغز زردرنگ است.

شیرین‌بیان از زمرهٔ گیاهان بنشنی و بومی جنوب اروپا و قسمتهایی از آسیاست. این گیاه از رستنیهای علفی چندساله‌است. ارتفاع این گیاه تا یک متر و در نواحی معتدل تا دو متر می‌رسد. طول برگهای باریک آن از ۷ تا ۱۵ سانتیمتر است و شامل ۹ تا ۱۷ برگچه‌است. برگچه‌ها بیضوی بوده، کناره آنها صاف است. گلهای این گیاه به رنگهای ارغوانی، زرد یا بنفش یا آبی مایل به سفید است و به صورت مجتمع در انتهای ساقه‌های گل‌دهنده مشاهده می‌شود. زمان ظهور گلها اوایل تابستان است. میوهٔ این گیاه، غلافی و مستطیل شکل به طول ۲ تا ۳ سانتیمتر است و معمولاً هر میوه دارای ۳ تا ۶ عدد دانهٔ لوبیاشکل است.
شیرین بیان انواع مختلف دارد:
• گونه اسپانیایی «G. typical» که میوه آن صاف و بدون کرک است و ریزومهای قهوه‌ای به قطر ۶ تا ۱۸ میلیمتر دارد.
• گونه روسی «G. glandulifera» که برگهای آن چسبناک است و ریشه‌های متعدد به ضخامت ۵ سامتیمتر دارد. پوست ریشه آن فلس‌دار و قهوه‌ای رنگ است و شیرینی ملایم دارد.
• گونه ترکی «G. pallida» که ضخامت ریشه آن حدود ۸ سانتیمتر است.
• گونه ایرانی «G. violacca» که ریشه‌های آن نیز نسبتاً ضخیم است.

عصاره ریشه شیرین بیان دارای مقادیری گلوکز، ساکاروز، آسپاراژین، مواد آلبومیدی، رزین و اسانس است و در پزشکی، داروسازی و صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعدد دارد.
بابلیان در حدود ۴۰۰۰ سال پیش شیرین بیان را به عنوان تقویت کننده بدن می‌شناخته‌اند. همچنین مصریان عهد باستان از ریشه آن عصاره تهیه می‌کرده‌اند؛ چنانکه در سال ۱۹۲۳ میلادی از مقبره توتانخامون ریشهٔ این گیاه یافت شد. پزشکان مصر قدیم عصاره شیرین بیان را جهت کاستن از تلخی داروهای تلخ‌مزه و معالجه امراض کبد و دستگاه گوارش به کار می‌برده‌اند.[۲]

کشت و برداشت شیرین‌بیان
شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودروست و کمتر مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. این گیاه نورپسند است و در مدت رویش به هوای گرم و رطوبت متوسط نیاز دارد؛ بنا بر این شرایط مطلوب برای رشد این گیاه، خاکهای حاصلخیز در زمینهای کم ارتفاع (از سطح دریا)است که به خوبی زهکشی شده باشد (در مناطقی که سطح آب زمین بالاست). همچنین باید از آفتاب کافی برخوردار باشد.
روش تکثیر این گیاه تقسیم ریزوم و ریشهٔ آن است. در فصل پاییز (آبان‌ماه) ریزوم گیاهان سه تا چهارساله را پس از خروج از خاک به قطعات ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتری تقسیم می‌کنند. سپس این قطعات را در ردیف‌هایی با فاصلهٔ ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر می‌کارند. فاصلهٔ مناسب ریزومها از هم ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر است. پس از کاشت باید آبیاری انجام گیرد.
با کاشت بذر نیز می‌توان به تکثیر این گیاه پرداخت.
برداشت ریشه‌های این گیاه در فصل پاییز سال سوم یا چهارم صورت می‌گیرد. این عمل در سطوح کم وسعت با استفاده از بیل و در سطوح وسیع با ماشین‌های مخصوص انجام می‌گیرد.
عصارهٔ شیرین‌بیان

عصاره شیرین بیان تقریباً حاوی ۱۰۰ کالری در هر اونس (۳۵/۲۸ گرم) است. با جوشاندن ریشهٔ گیاه و تبخیر بخش عمدهٔ آب آن، ماده‌ای سیاه‌رنگ (مایل به قهوه‌ای) به دست می‌آید. این ماده به دو صورت جامد و شیره عرضه می‌گردد.
کاربرد اصلی این ماده، (در کشورهای غربی) شیرین کردن فرآورده‌های غذایی است؛ چون پنجاه برابر از قند (Sucrose) شیرین تر است و علاوه بر این، خواص دارویی دارد. ریشه خشکیده شیرین بیان را می‌توان به عنوان چاشنی جوید.

انواع تنقلات ساخته‌شده از عصاره شیرین‌بیان.
(در کشورهای غربی) طعم عصارهٔ شیرین‌بیان در انواع گسترده‌ای از تنقلات شیرین (همچون آب‌نبات) یافت می‌شود. محبوب‌ترین این شیرینی‌جات در انگلستان Liqourice allsorts است.
در قارهٔ اروپا (به غیر از انگلستان) آب‌نباتهایی با طعم تند و شور (فراورده با شیرین‌بیان) بر انواع دیگر ترجیح دارند. هرچند باید توجه داشت که طعم اغلب این گونه از تنقلات با روغن تخم انیسون (بادیان رومی) تقویت می‌شود و مقدار واقعی شیرین‌بیان در آن بسیار اندک است. به هر حال در هلند –

که در آن آب‌نبات شیرین‌بیان موسوم به Drop(قطره) یکی از پرطرفدارترین انواع آب‌نباتهاست- فقط در اندکی از انواع متعدد این تنقلات عرضه شده به بازار، تخم انیسون (بادیان رومی)به کار می‌رود. گرچه مردم ترکیب آن با نعنا، جوهر نعنا یا برگ‌بو را نیز دوست دارند و آمیختن آن با کلراید آمونیوم نوعی آب‌نبات نمکی[۴] می‌سازد که به زبان هلندی به zout drop معروف است. پانتفرکت در یورکشایر نخستین محلی بود که ترکیب شیرین بیان با شکر به عنوان نوعی از شیرینی‌جات، به شکل امروزین مورد استفاده قرار گرفت. شیرینی پانتفرکت در اصل همان‌جا ساخته شد.