مقاله در مورد نقش وسایل ارتباطات در پیشرو اهداف جامعه

بخشی از مقاله

نقش وسایل ارتباطات در پیشرو اهداف جامعه

فصل یکم:وسایل ارتباط جمعی در جوامع معاصر:
در جهان امروز وسایل ارتباط جمعی –روزنامه رادیو ،تلویزیون و سینما –با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و مبادله ی افکار وعقاید عمومی در راه پیشرفت فرهنگ . تمدن بشری نقش بزرگیبه عهده گرفته اند .
به طوری که بسیاری از دانشمندان عصر کنونی زندگی انسان راعصر ارتباطات نام گذاشته اند.فراوانی جمعیت تمرکز گروه های وسیع انسانی در شهرهای بزرگ شرایط خاص تمدن صنعتی و پیچدگی وضع زندگی وابستگی ها و هم بستگی های ملی و بین المللی نا امن ها وبحرانها تحول نظام های سیاسی و اجتماعی و دگرگونی مبانی فرهنگی ترک سنت های قدیمی و مخصوصا"

بیداری وجدان اجتماعی همه از جمله عواملی هستند که روز به روز نیاز انسان را به آگاهی از تمام حوادث و وقایع جاری محیط زندگی بیشترمی کنند تا جایی که پیشرفت وسایل ارتباط جمعی و توسعه ی اقتصادی و اجتماعی و تحکیم مبانی دموکراسی و تفاهم بین المللی لازم و ملزوم یکدیگر شده اند در جوامع پیشرفته ی کنونی افرادانسانی کوشش می کنند در جریان همه ی امور و مسائل اجتماعی قرار داشته باشند تا بتوانند بطور مستقیم یا غیر مستقیم نقش خاص خویش را در زندگی گروهی ایفا نمایند به همین جهت آگاهی اجتماعی از مهمترین ویژگی های زمان به شمار می رود و همین آگاهی است که انسان را به زندگی فردی و جمعی علاقه مند می سازد و

توجه او را به آزادی و مسئولیتهای وی جلب می کند.باید در نظر داشت که انسان امروز یک انسان اجتماعی است انسانی است که به سبب تحولات ناگهانی عصر خود با زندگی تازه ای روبرو شده است و در برابر چشم اندازه های وسیع ترپیچده تر و در عین حال اظطراب انگیز تر قرار گرفته است .انسان معاصر برای ادامه زندگی در جامعه نوین نیازهای تازه ای پیدا کرده است و ناچار است خود را با شرایط جدید زمان خویش منطبق سازد اکنون زندگی هیچ کس بدون تفاهم اجتماعی –که خود بر معلومات عمومی و آشنایی به مسایل جاری متکی است میسر نمی باشد.
موفقیت هر فرد در کارها و فعالیت های او به رعایت اصول وظیفه شناسی ملی و بین المللی بستگی دارد.بدون حس تعاون بشری و همبستگی انسانی ایجاد ارتباط با افراددیگر و تعیین وضع زندگی جمعی امکان پذیر نیست . به این ترتیب در جوامع امروز انسان تنها موقعی می تواند بهترین ومطمئن ترین امکانات و وسایل را برای زندگی گروهی به دست آورد که دارای معلومات و اطلاعات کافی خط مشی ها صحیح وافکار و عقاید سالم باشد بون تردید انسان معاصر تنها با آموزش نظری در مدارس نمی توان به عنوان یک فرد کاملا" آگاه وارد صحنه زندگی کرد بلکه باید به موازات آموزش مدرسه ای ازطریق وسایل ارتباط جمعی اخبار و اطلاعات محیط زندگی وافکار و عقاید و رفتارهای عمومی و امکانات تفریحی سالم را نیزدر اختیار او گذاشت.

وظایف اجتماعی وسایل ارتباط جمعی
الف - وظایف خبری و آموزشی:
برای آنکه انسان بهتر بتواند به زندگی جمعی ادامه دهد و درصحنه فعالیت های اجتماعی راه مناسب تر بر گزیند . ومسئولیت های فردی و عمومی را با آگاهی کامل به عهده بگیرد باید همیشه درجریان حوادث و اتفاقاتی که هرلحظه درمحیط اطراف و در دنیای بزرگ او روی می دهند

قرارداشته باشد. در زمان حاضر تنها چند ثانیه کافی است که یک خبر دردور افتاده ترین نقاط گیتی پخش شود به همین جهت است که اکنون در جهان هیچ فردی پیدا نمی شود که با وسائل ارتباط جمعی سر و کار داشته باشد . و لااقل نام رؤسای کشورهای بزرگ و عده ای ازشخصیت های مختلف سیاسی اجتماعی و قهرمانان ورزشی و هنرمندان سینمایی دنیا را ندارند.این تحولات وضع

جهان را از لحاظ روابط اجتماعی به کلی دگرگون کرده اند . قدرت درک بشرامروزی خیلی بیشتر ازتوانایی عادی حواس پنجگانه وامکانات فردی وی توسعه یافته است او نه تنها درمحیط کوچک زندگی خودحاضر است بلکه در عین حال درهمه نقاط عالم درفضا وحتی تا حدودی در زمان نیز حضور دارد و تردید نیست که روزنامه ها خبرگذاری ها رادیوها و تلوزیون ها وسینماها از عوامل اصلی این تحول فوق العاده می باشد.

شبکه های وسیع ارتباطی که درتمام مدت بیست وچهار ساعت شبانه روز فعا لیت دارند به هر کس آنچه را که مایل است وحتی خیلی بیشتر ازآن می آموزند ده ها خبر گذاری ملی یا بین المللی صدها ایستگاه رادیو و تلویزیون و هزاران نشریه وچاپی محلی مملکتی یا جهانی در هر روز و هر لحظه تازه ترین خبرها تفسیر ها و بحث مختلف اجتماعی را به طوروسیع و دقیق در اختیار میلیون ها قرار می دهند . بنابرین وظیفه و نقش اساسی وسایل ارتباطی انتشار جریان رویدادهای اجتماعی است . و همین امر به انسان امکان می دهد محیط زندگی را بهتر بشناسد و با توجه به آن احتیاجات فردی یاجمعی خود را مرتفع سازددر برابر دیگران راه و رسم شایسته پیش بگیرد

اندیشه های خوب به دست آورد و قضاوت درست نشان دهد و به طور کلی به عنوان عضوی از اعضای جامعه به آگاهی کامل به حقوق و مسئولیت های خویش و با آزادی وآسایش به زندگی ادامه دهد . اشتیاق و رغبتی که میلیون هاافراد انسانی هر لحظه با به دست گرفتن روزنامه باز کردن رادیو یا تلویزیون برای خواندن یا شنیدن و دیدن جریان رویدادها و دگرگونی های محیط زندگی خویش و محیط زندگی دیگران نشان می دهند .خود بهترین معرف وظیفه آگاه کننده وسایل ارتباطی و نقش حساس آنها در ایجاد همبستگی ملی وبین المللی است . با تجزیه و تحلیل وظایف خبری وسایل ارتباطی می توان نقش آموزشی و پرورشی آنها را که محصول انتشار

اطلاعات عینی و ارایه روش های صحیح زندگی است نیز معرفی کرد باید دانست که وسایل ارتباطی باتهیه و انتشار خبرهای گوناگون علمی و فرهنگی می توانندمعلومات جدید و اکتشافات تازه را در اختیار افراد بگذارند افق دید آنها را گسترش دهند و تامین نیازهای آنان را تسهیل وتسریع نمایند. اهمیت وظیفه آموزشی وسایل ارتباطیدر جوامع معاصر به حدی است که بعضی از جامعه شناسان برای مطبوعات و رادیو و تلویزیون و سینما نقش آموزش موازی یاآموزش دایمی قایل

هستند جامعه شناسان معتقدند که وسایل ارتباطی با پخش اطلاعات و معلومات جدید به موازات کوشش معلمان و استادان وظیفه آموزشی انجام می دهند و دانستنیهای علمی ، علمی و فرهنگی و اجتماعی دانش آموزان وهم دانشجویان را تکمیل می کنند . البته وظیفه آموزشی وسایل ارتباطی به دوران تحصیل افراد محدود نمی شود و کسانی که از مدارس و دانشگاه ها فارغ تحصیل می گردند و وارد زندگی اجتماعی می شوند نیز ناچارهستند برای افزایش و گسترش

معلومات خود همیشه از پیامهای وسایل ارتباطی استفاده کنند وبدین ترتیب وسایل ارتباطی در عین حال که برای آموزش بسیاری از رشته های علمی به معلمان و استادان کمک می نمایند به همراه مدارس و دانشگاه ها و حتی در بسیاری موارد خیلی جلوتر از آنها نقش آموزشی دایمی خود را دنبال می کنند.

ب‌- وظایف راهنمایی و رهبری:
نقش رهبری کننده وسایل ارتباطی و تاثیر آنها در بیداری وارشاد افکار عمومی اکنون بر هیچکس پوشیده نیست و روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود چنانکه می دانیم مطبوعات در دو قرن

گذشته در مبارزات آزادیخواهی ملل جهان تاثیرقاطع داشته اند و در میدان این مبارزات برای طرد استبداد وکسب دموکراسی از سلاح های برنده ی سیاسی بودند .اگر به سیر تحولات سیاسی دو قرن اخیر توجه نماییم مشاهده می کنیم که مبارزات مختلف انسان برای تامین آزادی فکر وبیان

ازعوامل مهم پیشرفت و گسترش وسایل ارتباطی بودند بر اثراین مبارزات اصل آزادی مطبوعات که برای اولین بار دراعلامیه ی حقوق بشر و شهروند انقلاب کبیر فرانسه در سال 1789بر سمیت شناخته شده بود به تدریج در بسیاری ازکشورها به مورد اجرا در آمد و بدین وسیله قدرت سیاسی حکومت ها تعدیل گردید و مطبوعات به رکن چهارم دموکراسی تبدیل شدند.
هر چند در حال حاضر وسایل ارتباطی نوین در مبارزات استقلال طلبی و استعماری ملل عقب ما

نده و در صحنه سیاسی کشورهای پیشرفته –در جریان مبارزات انتخابی و رقابت احزاب و شخصیتها –نقش مهمی به عهده دارندد ولی باید درنظرداشت که رشد و توسعه مطبوعات و سایر وسایل ارتباطی طبیعت آنها را دگرگون ساخته است.روزنامه برای تامیین احتیاجات مالی خود ناچار به آگاهی های تجاری متکی شده اند و تحت فشارهای اقتصادی رفته رفته استقلال خود را از دست داده اند و به جای حراست دموکراسی بیشتر به فکر افزایش درآمد افتاده اند و در نتیجه ی آن تعادل موجود بین قدرت دولتها و قدرت مطبوعات تحت فشار قدرت اقتصادی موسسات بزرگ تجاری مورد تحدید واقع شده است اکنون در کشورهای مختلف جهان به تناسب نظامهای سیاسی آنها مطبوعات و رادیوها و تلویزیون ها در رهبری و هدایت مردم وظایف متضادی بر عهده دارند .

در نظامهای دموکراسی روزنامه ها و مجله ها و رادیوها وتلویزیون ها و سینماها می توانند در راه ها گسترش ارتباط بین رهبری کنندگان و رهبری شوندگان خدمات مهمی انجام دهند وبه عنوان آینه تمام نمای افکار عمومی در جلب همکاری مردم و شرکت دادن آنها در امور اجتماعی تاثیر فراوان به جاگذارند در صورتی که در نظامهای استبدادی و دیکتاتوری که بین فرمانروایان و فرمانبرداران روابط آزاد و رضایت آمیز وجود ندارند وسایل ارتباطی معمولا" به ابزارهای تحمیلی قدرت و اقناع مردم

تبدیل می گردند و بدین صورت آثارنامساعد تبلیغات سیاس در جوامع دارای نظام آمرانه همه ازیک طرفه بودن نقش وسایل ارتباطی و منعکس نساختن آمال وافکار عمومی در این نوع جوامع ناشی می شوند .باید در نظرداشت که وسایل ارتباطی به طور کلی می توانند در توسعه اجتماعی و اقتصادی جوامع مخصوصا"در کشورهای در حال توسعه وظایف بسیار حساسی عهده دار شوند روزنامه هارادیو و تلویزیون ها با پخش وگسترش اندیشه های نودر واقع وجدان اجتماعی افراد را

بیدار می کنند و با آشنا ساختن آنان بهاهمیت اجرای برنامه های مهم مملکتی توجه سریع و وسیع همگان را به لزوم تحولات سياسي از قبيل تعديل ثروت مبارزه با بی سوادی و گسترش وسایل رفاه اجتماعی جلب می کنند وآنان را برای شرکت در زندگی عمومی و دفاع از حقوق فردی اجتماعی و قبول مسئولیت های بیشتر آماده می سازند بدین طريق شاهده می شود که وظایف آگاه کننده آموزش دهنده ورهبری کننده وسایل ارتباطی همه مکمل یکدیگرند.

پ-وظایف تفریحی و تبلیغی:
وسایل ارتباطی علاوه بر وظایف مهم خبری و آموزشی وراهنمایی و رهبری که در سازندگی و آمادگی افراد برای زندگی جتماعی نقش اساسی دارند –وظایف تفریحی و تبلیغی نیز انجام مي دهندوسایل ارتباط باانجام وظایف اخیر بیشتر از لحاظ روانی روي افراد تاثیر می گذارند و در صور

تی که باعث سرد شدن افرادو پرکردن اوقات آنان گردند نقش تفریحی دارند و هرگاه به منظورجلب توجه یا ایجاد اعتقاد و اطمینان مورد بهره برداری قرارگیرند دارای نقش تبلیغی هستند .برای پاسخگویی به نیازهای تفريحي افرادانسانی وسایل ارتباطی معاصر وظایف گوناگون به عهده دارنددر دنیای کنونی به سبب فشار کار روزانه و شرایط دشوارزندگی ماشینی انسانها بیش از هر زمان به استراحت نیازدارند و اگر برنامه های مناسبی وجود نداشته باشند که اوقات فراغت آنان راپرکنند و خستگی ها و اضطرابها و دلهره های

آنها را تسکین دهند خیلی زودتر از حد معمول فرسوده و از کارافتاده خواهند شد توجه فراوان ب

ه تامین اوقات فراغت بیشتراستفاده کامل از این اوقات سبب شده است که بتدریج انسان به سوي يك نوع تمدن فراغت گام برداردو با کاهش ساعات کار وایجاد وسایل سرگرمی از زندگی خود بیشتر لذت ببرد . در حال حاضرروزنامه ها و مجله ها رادیوها و تلویزیون ها و سینماها باانتشار و پخش مطالب و برنامه های گوناگون خود از بهترین وسايل تفریحی و سرگرمی افراد به شمار می روند خبرها ومطالب و داستانها ی مصور مطبوعات برنامه های موسیقی وهنری رادیوها و تلویزیون ها فیلم های متنوع تلویزیونی وسینمایی اکنون در تمام اوقات شبانه روز می توانند انسان ها راسرگرم کنند و آنان را از غوغا و اظطراب محیط کار و زندگی بارنج تنهایی دور نگهدارند و برای آنها یک محیط فراغت و آسایش مناسب ايجادنمایند .در کنار وظایف تفریحی وسایل ارتباط بعضی ازروان شناسان و جامعه شناسان به نقش درمان روانی اجتماعی آنها نیز توجه می کنند این دسته از دانشمندان عقیده دارند که مطبوعات وراديووتلويزيون و سينماانتشار اخبار و داستانهای جنایی و پلیسی بسیاری از بیماران روانی را که عقده های سركوب شده وتمایلات خشونت آمیز و ناخودآگاه دارند درمان میکنند زیرا افرادی که در شرایط نامساعد زندگی برای جبران ناكامي ،شکست های خویش ممکن است دست به اعمال خشن وناشایست بزنند هرگاه نمونه های چنین اعمالی را د

ر روزنامه یامجله بخوانند یا از رادیو بشنوند یا در فیلم های تلویزیونی وسینمایی تماشا کنند تا حدود زیادی تمایلات درون آنان به اعمال خشونت ارضامی شوند و از قید دلهره ها و اضطرابهای روحی رهايي ميیابند . البته باید در نظر داشت که وسایل ارتباطی دراین زمینه همیشه نقش مثبت ندارند و در اوضاع و احوال گوناگون به تناسب شرايط اقتصادي واجتماعی زندگی افراد یک جامعه وسطح

آگاهی و فرهنگ آنها ممکن است آثار نامطلوب اجتماعی پديدآورند چنین نتایج نامطلوبی را مخصوصا" می توان در میان نوجوانان تمام جوامع واکثر افراد کشورهای توسعه نیافته مشاهده كردوسایل ارتباطی علاوه بر وظایف گوناگون فوق یک نقش مهم تبليغي نيزانجام می دهند.
وظایف اساسی روزنامه ها رادیوها و تلویزیون ها و سینماها چنانکه که گفته اند پخش اخبار و

اطلاعات به منظور آگاه ساختن افرادو بالابردن سطح معلومات آنها است بنابرین اخبارواطلاعات زماني ميتوانند آثار مطلوب اجتماعی پدید آورند که عینی وواقعی باشند و از مقاصد و اغراض شخصی بر کنار بمانند .

اما در عمل چون وسایل ارتباطی تحت تاثیر هدف های سیاسی ومسلکی یا منافع مالی اداره کنندگان آنها قرار دارند ضمن پخش برنامه هاي خبري وآموزشی و یا در کنار این برنامه ها تبلیغات سياسي و بازرگاني نيز انجام مي دهند و دراغلب موارد توجه به این نوع تبلیغات اطلاعات و انتشارات اجتماعی وسایل ارتباطی را تحت الشعاع قرار می دهد. به طوری که عملا"این وسایل به وسايل تبلیغاتی تبدیل می گردند . تردید نیست که هرگاه وسایل ارتباطی نقش تبلیغاتی را با توجه به خواستها و نیازهای عمومی انجام دهند و در زمینه های سیاسی به ارشاد مردم و پیش بینی وتامین وسایل آزادی و آسایش آنان همت گماردند و در زمینه های اقتصادي به راهنمایی افراد برای خرید کالاها و انجام خدمات اکتفا کنند . این وظیفه نیز در کنار وظایف خبری و آموزشی و اجتماعی دیگر مناسب و مطلوب خواهد بود .

اما اکنون در اغلب ممالک وسایل ارتباطی عملا" چنین راهی رادنبال نمی کنند وسایل ارتباطی به جای آنکه در جهت رهبری سیاسی جامعه به آزادی و بهزیستی مردم توجه کنند هدف ها و برنامه های اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی ثمر بخش را به مردم معرفی نمایند و در راه ساختن زندگی بهتر و مرفه تر همکاری وهمبستگی افراد را جلب کنند به اقناع سیاسی و تحمیل قدرت می پردازند و بدین ترتیب نقش ابزارها و سلاح ها مسلکی و حکومتی
را به عهده می گیرند.وسایل ارتباطی از لحاظ اقتصادی نیز بیشتر در راه منافع صاحبان سرمایه ها خدمت می کنند و به عوض آنکه پیشرفت های صنعتی و تولید کالاهای مصرفی را به سوی خدمت به مردم و رفع نیازمندیهای واقعی افراد بکشانند در جهت عکس آن دایما" مردم را به خرید و مصرف هرچه بیشتر کالاهای غیر ضروری تشویق و ترغیب می نمایند بدین طریق افراد در جوامع صنعتی کنونی که به جوامع مصرف موسوم شده اند ناچار می شوند تحت تاثیر تبلیغات تجاری که در تمام لحظات شبانه روز به وسیله ی روزنامه ها مجله ها رادیو ها تلویزیون ها سینماها و آگهی ها ی گوناگون دیواری آنها را تعقیب می کنند کالاهای بیشتری خریداری نمایند و از خدمات فراوان تری

استفاده کنند .بدیهی است که افراد برای تامین این همه نیازهای مصنوعی و تفننی باید درآمد

بیشتری نیز به دست آورند تا بتوانند قوه ی خرید خویش را بالا ببرند و چون کسب درآمد بیشتر مستلزم کار بیشتر است پس خود را مجبور می بینید که ساعات زیادتری کار کنند و احتمالا"به جای یک شغل اصلی یک یا چند شغل یک یا چند شغل فرعی نیز به دست آورند بدون تردید افراد با کار بیشتر –چه از لحاظ جسمی و چه از جهت روحی خسته تر و فرسوده تر می شوند شور و نشاط زندگی را از دست می دهند از فراغت و آسایش واقعی محروم ئمی گردند نسبت به وضع اجتماعی خود و اطرافیان خویش بی اعتنا و بی توجه می شوند و در نتیجه نمی توانند از حقوق

سیاسی خود بهره برداری کنند مسئولیت های اجتماعی خویش را ایفا نمایند و با همکاری دیگران آینده بهتری بسازند.در چنین شرایط تبلیغات بازرگانی به طور غیر مستقیم هدف های تبلیغات سیاسی را تامین می کنند. به طور کلی فراوانی و گوناگونی وظایف اجتماعی وسایل ارتباطی ا

ز لحاظ اخبار و مطالبی که در اختیار افراد قرار می دهند مسایل دشواری پدید می آورند زیرا مطالبی که به نیازهای روانی افراد را تامین می کنند و صفات و مشخصات متضادی دارند .