بخشی از مقاله
نگه داری گل ها
مقدمه
عوامل متعددي در طول عمر پس از برداشت يك محصول قبل از عرصه به بازار تأثير مي گذارند. محصول در بالاترين درجه كيفيت برداشت مي شود و براي جلوگيري از افت كيفيت آن بايد تكنيك هايي به اجرا درآيد. آنچه مسلم است براي افزايش عمر پس از برداشت گل هاي گلداني يا شاخه بريده، بايد از خصوصيات آن گونه و رقم اطلاعات كافي در دست باشد.
براي خريدار (مصرف كننده ) طول عمر گل در واقع معادل كيفيت تلقي مي شود و گل هايي با طول عمر زياد، ارزش مضاعف داشته و تقاضا براي اين گلها هميشه ادامه خواهد داشت.
به طور كلي مزاياي نگهداري گل هاي شاخه بريده به قرار زير مي باشد:
1- تنظيم بازار و تعديل نوسانات شديد قيمت در بازار عمده فروشي
2- كاهش زوال ناشي از كم شدن تقاضاي پيش بيني نشده
3- پيش بيني تعطيلات و مناسبت هاي خاص
4- بهبود راندمان توليد و كاهش مصرف سوخت
5- امكان نقل و انتقال طولاني گل و افزايش صادرات
6- عرضه كل خارج از فصل
حفظ كيفيت گل هاي شاخه بريده از محل توليد تا محل مصرف مشكلات متعددي
از جمله :
تنوع شرايط جغرافيايي محل توليد، اصلاح و معرفي گونه ها و ارقام جديد، مساحت طولاني محل توليد تا مصرف، عدم رعايت دماهاي مناسب براي نگهداري و جابجايي گلهاي بريده و غيره را به همراه دارد.
به طور كلي تمام سعي گلكاران بايد اين باشد كه گل هايي با كيفيت مطلوب روانه بازارهاي داخلي و بين المللي نمايند. بعضي از گلكاران به بازارهاي محلي سرويس مي دهند و بعضي با شبكه گسترده توزيع، از طريق اقيانوس ها، آسمان و زمين به خارج از مرزها سرويس مي دهد. در گذشته گل هاي باز شده را به خزده فروشي ها، بازارهاي كوچك محلي، سوپرماركيت ها و گل فروشي ها عرضه مي گردند. اما امروزه كارها تقسيم شده و يك گلكار بايد، هدف افزايش پس از برداشت، كيفيت محصولات خود را بالا برده و در بهترين زمان برداشت كارها را در مراحل مختلف چرخه توزيع به متخصصان آن بسپارد.
خواه هدف توليد گل هاي شاداب براي بازارهاي محلي و خرده فروشي ها بوده يا براي بازارهاي عمده فروشي بزرگ، مي بايست گل هاي شاخه بريده از مزرعه تا محل مصرف با روشي مطمئن كيفيت خود را حفظ نمايند.
به 10 علت مهم كاهش طول عمر گل هاي شاخه بريده اشاره مي شود:
1- كاهش ذخيره مواد غذايي موجود در ساقه يا برگ هاي گل
2- حمله باكتري ها، قارچ ها و عوامل بيماري زا
3- بلوغ و پيري طبيعي
4- پژمردگي، تنش آبي و انسداد آوندي
5- خراشيدگي، لهيدگي و آسيب ديدگي
6- نوسانات دمايي حين دوره انبارداري و حمل و نقل
7- تغيير رنگ گلبرگ ها، ساقه ها و برگ ها
8- تجمع اتيلن در هواي اطراف گل ها
9- كيفيت پايين آب براي نگهداري گل هاي شاخه بريده
10- شرايط و تكنيك هاي پايين تر از حد مطلوب
گذشته از عوامل ژنتيكي كه روي ماندگاري پس از برداشت گل هاي شاخه بريده اثر معني دار و چشمگيري دارند، يكسري عوامل قبل از برداشت از قبيل : انتخاب گونه و رقم مناسب، خالك مناسب از نظر PH، زهكش، EC و غيره ....... نور، دما، كوددهي، و تغذيه، آبياري، رطوبت نسبي، آفات و بيماري ها، گازهاي موجود در هواي اطراف گل و رعايت بهداشت روي اين امر دخالت دارند.
2- تكنيك ها و شرايط پس از برداشت
2-1- زمان و نحوه برداشت گل
زمان و نحوه برداشت گل هاي شاخه بريده از اصلي ترين عوامل تعيين كننده طول عمر پس از برداشت آن مي باشد. سه عامل برداشت به موقع، چگونگي و محل دقيق برش و نحوه برش از مهم ترين عوامل در برداشت گل هاي شاخه بريده هستند. گل هاي شاخه بريده براي عرضه به بازار بايستي در مرحله نموي مناسبي برداشت شوند. بهترين مرحله برداشت، به نوع محصول و نياز بازار بستگي دارد.
در گل شاخه بريده ميخك، بهترين مرحله برداشت در ارقام استاندارد مرحله لبرنگي يا قلمويي.
- وقتي گلبرگ ها هنوز به طرف بيرون كج نشده اند- مي باشد. با توجه به محل مصرف مي توان از وقتي تا تقريباً تمام گل باز شده است، نيز برداشت انجام مي شود. ارقام اسپري بايد زماني برداشت شوند كه دو گل روي ساقه كاملاً باز شده باشد. ارقام استاندارد را مي توان در مرحله بلوغ با غنچه بزرگ اما بسته با كاليكس هاي پر با گلبرگ هايي كه تازه شروع به ظاهر شدن از بخش بالايي كرده اند (يعني مرحله صليبي ) نيز برداشت نمود. اين غنچه را ممكن است در شرايط 6-5 ماه (به جز ارقام زرد رنگ ) انبار نمود. گل هايي كه كمي باز شده اند و در مرحله ستاره اي هستند. (گلبرك ها 5/0 سانتي متر بالاتر از كاليكس قرار دارند ) را مي توان 8 هفته نگهداري كرد.
مفهوم دوم بهترين زمان برداشت، بهترين زمان در طول شبانه روز است. گل هاي شاخه بريده مي بايست در سردترين زمان روز و زماني كه آب شبنم يا باران روي سطح گياه باشد، برداشت شوند. معمولاً صبح زود و پس از خشك شدن شبنم بهترين وقت برداشت است. اواخر عصر يا غروب نيز خوب است چرا كه گياهان در طول روز كربوهيدرات كافي ذخيره كرده اند و ذخيره غذايي خوبي براي ماده گياهي فراهم است.
اما چگونه و از كجا گل را بايد برداشت كرد ؟ معمولاً بلندترين ساقه ها را بايد برداشت نمود بدون اينكه توليد آينده محصول، با زوال روبه رو شود. مي بايست 2 تا 5 گره (نقطه رشد) در زير محل برش باقي گذاشته شود تا از رشد جديد اطمينان حاصل شود. گياهان قوي تر را مي توان
از گره هاي پايين تر قطع نمود. بيشتر ساقه ها بايد حداقل 38 تا 45 سانتيمتر ارتفاع داشته باشند و ساقه هاي طويل تر معمولاً بهتر هستند.
اينكه برش بايد مورب يا صاف باشد زياد مهم نيست بلكه مهم تيز و تميز بودن چاقو و قيچي است. اين وسايل نبايد باعث لهيدگي و انسداد جريان آب به بالا شوند؛ در عين حال بايد تميز و ضدعفوني بوده تا باعث آلودگي ساقه به ميكروب ها نشوند. ابزار برش بايد هر روز با محلول 10 درصد
كلرين و آب مقطر ضدعفوني شوند. گل هايي كه شيره چسبنده دارند، بلافاصله پس از برداشت بايد تيمارهايي خاص روي آنها صورت گيرد. به منظور جلوگيري از جريان شيره چسبنده كه مي تواند باعث انسداد آوندها شود، مي بايست انتهاي ساقه را مدت 10 ثانيه در آب جوش قرار داد يا بلافاصله پس از برداشت آن را روي شعله آتش گرفت.
توصيه مي شود ساقه ها زير آب دي يونيزه مجدداً بريده شوند. در ميخك ساقه هايي كه در آب دي يونيزه داده مي شوند 2 تا 3 روز بيشتر از ساقه هايي كه در آب معمولي برش داده شده بودند عمر كردند. علت آن جلوگيري از ورود هوا به داخل آوندهاي ساقه گل دهنده است.
2-2- دما
پيش از سرد كردن از جمله تيمارهايي است كه به سرعت دماي گل ها در مزرعه را به دماي مناسب انبار كاهش مي دهد. دماي كم باعث كاهش ميزان تنفس گل ها شده و به آنها كمك مي كند تا عمر بيشتري داشته باشند.
سرد كردن به وسيله فن هايي صورت مي گيرد كه هواي سرد را از روي دسته هاي گل عبور مي دهند و بهترين روش براي سرد كردن مي باشد. اين كار مي تواند زماني انجام شود كه گل ها در سطل هاي آب يا در جعبه هاي خشك قرار دارند. پيش سرد كردن مرحله مهمي در ارسال گل به بازارهاي دور دست و يا انبار كردن بلند مدت آن هاست. فروش گل در بازارهاي خرده فروشي و محلي، نيازي به پيش سرد كردن ندارد.
دماي مطلوب در انبار، وسايل حمل و نقل، عمده فروشي ها، خرده فروشي ها، و حتي منازل مهم ترين كليد تازه نگه داشتن گل هاي شاخه بريده از محل توليد به مصرف مي باشد. بيشتر گل هاي شاخه بريده از هنگام برداشت تا زمان قرار گرفتن در گلدان مصرف كننده مي بايست در دماي 5/0 تا 2 درجه سانتي گراد را كرده اند.
براي ميخك، انبار سرد و خشك با دماي 5/0 درجه سانتي گراد مناسب است، اين در حالي است كه دماهاي 1 تا 6 درجه سانتي گراد نيز براي نگهداري ميخك توصيه شده است. در حالي كه گل هاي شاخه بريده بومي مناطق گرمسيري مثل آنتوريوم، پرنده بهشتي، اركيده ها و غيره بايد در دماي 10 تا 13 درجه سانتي گراد نگهداري شوند.
2-3- رطوبت نسبي
كمبود رطوبت نسبي (كمتر از 70 تا 95 درصد) باعث از دست دادن آب گل هاي شاخه بريده شده و ميخك با از دست دادن 20 درصد وزن تر اوليه خود، در آستانه پژمردگي قرار خواهد گرفت.
2-4- رعايت بهداشت
گل هاي شاخه بريده و شاداب ممكن است آلودگي هاي ميكروبي داشته باشند كه در آب موجود در انبار تكثير يافته و باعث انسداد آوندها و مانع جذب آب مي شود. ساقه گل مملو از شيره هاي قندي است كه پس از بريدن گل از سلولها بيرون زده و وارد محاول نگه دارنده مي شود. اين شيره براي باكتري ها، قارچ ها و مخمرها بسيار مطلوب هستند. ميكروب ها از شيره قندي ذخيره كرده و به سرعت تكثير مي يابند. توليدكنندگان مي بايست از سطل ها، ظروف و ابزارهاي تيز استفاده كرده و در محلول هاي غذايي جديد از بيوسايدها استفاده نمايند و بدين وسيله از رشد ميكروارگانيزم هاي مسدود كننده ساقه پيشگيري نمايد.
2-5- استفاده از محلول هاي نگه دارنده
يك سري مواد با هدف افزايش عمر گلداني گل هاي شاخه بريده به آب اضافه مي شود. اين مواد شامل يك ميكروب كش، يك منبع غذايي، يك تنظيم كننده pII ، آب و گاهي اوقات يك مويان يا هورمون است. عمر گلداني گل هايي كه در محلول هاي نگه دارنده نگهداري مي شوند به صورت معني داري بيشتر از گل هايي است كه فقط در آب دي يونيزه نگهداري مي شوند.
2-5-1- ميكروب كش
براي كنترل باكتري ها، مخمرها و كپك هاي قارچي استفاده مي شوند. اين ميكروارگانيزم ها از طريق توليد اتيلن، انسداد آوندهاي چوبي، توليد توكسين و افزايش حساسيت به دماهاي كم خسارت مي زنند. تعداد 100-10 ميليون باكتري در يك ميلي ليتر محلول، جذب آب را مختل مي كند و 3 ميليارد باكتري در يك ميلي ليتر باعث پژمردگي گل ها مي شود. 8- هيدروكسي كينولين، هيپوكلريد سديم (ماده موثر وايتكس ) و كلرين از مهمترين موادي هستند كه جهت ميكروب كشي استفاده مي شوند. در ميخك غلظت مطلوب 8-HQ بين 200 تا 600 ميلي گرم در ليتر و غلظت هيپوكلريت سديم بين 5/0 L 1 در هزار است.
2-5-2- منبع غذايي
محدوديت منابع غذايي در ساقه بريده، از جمله عوامل مهم در كاهش عمر گلداني گل هاي شاخه بريده به حساب مي آيد. گل هاي بريده در حال تنفس بوده و قندها براي تنفس ضرورت دارند. ساكرز معمول ترين ماده قندي مورد استفاده در محلول هاي نگه دارنده است، اين ماده انرژي لازم جهت بقاي بيشتر گل ها و باز شدن جوانه ها را تأمين مي كند. مركز ساكارز نبايد بدون ميكروب كش استفاده شود. ساكارز علاوه بر تأمين مواد غذايي، ساختمان و وظيفه غشاي سلولي را همچنان حفظ كرده و پتانسيل اسمزي مورد نياز را جهت جذب آب فراهم مي نمايد.
به طور طبيعي در گل هاي شاخه بريده ميخك اولين مخزن مواد غذايي گلبرگ ها و سپس تخمدان مي باشند. تداوم فعاليت اين دو مخزن به تداوم متابوليسم يا ذخيره ساكارز در ميخك ارتباط دارد. فعاليت آنزيم اينورتاز اسيد- كه فعال ترين آنزيم در متابوليسم ساكارز در ميخك است. در تخمدان گل هاي تيمار شاهد بالاتر از گل هاي تيمار شده با تيوسولفات نقره بود. براي نگهداري بلند مدت گل ها، غلظت ساكارز در محلول نگه دارنده 2-5/0 درصد پيشنهاد مي شود. در حالي كه تيمار گل
هاي شاخه بريده ميخك با غلظت هاي بالاي ساكارز (5 تا 40 درصد ) به مدت كوتاه- قبل از حمل و نقل و انبار طولاني مدت- كيفيت آنها را تا حد زيادي بهبود مي بخشد؛ دليل اين امر ارزش قند به عنوان يك ماده غذايي و اثر اسمزي آن در كاهش پتانسيل آب و تحريك جذب آب براي رشد و نمو سلول ها هنگام باز شدن غنچه گل است.
نكته كليدي در تيمار كوتاه مدت شاخه گل با قند اين است كه غلظت بالاي قند در محلول مي ت
واند به برگ يا غنچه آسيب وارد كند. در گل داودي به علت داشتن برگ هاي نازك صدمات برگي ناشي از محلول هاي قندي شايع است ولي تيمارهاي كوتاه مدت قند در ميخك ها- حتي با غلظت هاي زياد- به ساختمان برگ آن خسارتي وارد نمي كند.
2-5-3- اسيدها يا نمك هاي اسيدي
اسيدها براي تنظيم PH (5/3 تا 5) محلول نگه دارنده مورد استفاده قرار مي گيرند. در اين PH ميكروب كمتري مي تواند رشد كند و جذب آب راحت تر صورت مي گيرد. مويان يا مواد مرطوب كننده، مكش آب را تعديل مي كنند، طوري كه آب راحت تر جذب شود. تويين 20 و تريتون از مويان هاي مهم در صنعت گل هاي شاخه بريده به شمار مي روند.
