بخشی از مقاله
چکیده
توجه به محیط زیست و حفظ سلامتی انسان و موجودات زنده از اصول اساسی در بقاي زندگی و استفاده بهینه از نعمتهاي وافر الهی می باشد. در حال حاضر نظارت بر دفن بهداشتی یا از بین بردن آن و تمیز نگاه داشتن محیط زیست خصوصاً در مناطق شهري یکی از مهمترین چالشها و مسائل بهداشت به حساب می آید. دفن و کنترل بهداشتی زباله عبارت است از انتقال مواد زائد جامد به محل ویژه دفن آنها در دل خاك به نحوي که خطري متوجه محیط زیست نشود. با توجه به اهمیت این امر در این مقاله به بررسی عوامل ازدیاد زباله ها در مناطق شهري و انتخاب شیوه صحیح مدیریت با تعیین راهکاري مناسب براي جمع آوري و دفن زباله هاي شهري پرداخته شده است. مطابق بررسی هاي به عمل آمده کنترل و دفن بهداشتی زباله ها از مهمترین برنامه هاي مدیریت شهري بوده ودر آن بیشتر به کاهش و استفاده مجدد از مواد زائد به صورت مواد بازیافتی یا کود در کنترل میزان ضایعات محیط توجه می شود. اصول بهسازي و بهداشت محیط، در هر شهر ایجاب می کند زباله ها در کمترین زمان و ساعات ممکن از منازل و محیط زندگی دورو در اولین فرصت دفع و مدفون شوند.
واژگان کلیدي: محیط شهر، بهداشت، پسماند، کنترل و مدیریت.
.1 مقدمه
امروزه یکی از مشکلات مهم زیست محیطی، تولید انبوه پسماندهاي جامد است که با توجه به رشد روز افزون جمعیت، افزایش و تنوع محصولات وکالاهاي مصرف ، روند صعودي فرهنگ مصرف گرایی در بین شهروندان، استفاده روز افزون از مواد یکبار مصرف و ... شاهد تولید میلیون ها تن زباله در روز می باشد. انسان از زمانی که چادرنشینی را کنار گذاشت و اسکان در روستا و سپس شهر را برگزید، به سازماندهی و مدیریت زباله و پسماندهاي ناشی از فعالیت هاي خود توجه کرد.[6]مدیریت مواد زائد جامد امروزه بعنوان یکی از مهمترین دغدغه هاي جوامع بشري مطرح می باشد. افزایش حجمزباله ها از یک سو و تنوع و گوناگونیآنها از سوي دیگر بر پیچیدگی نحوه جمع آوري و دفع آنها می افزاید.
گسترش علوم و فن آوري در زمینه هاي مختلف شیمی، فیزیک ، پزشکی و ……موجب ورود انواع زباله هاي خطرناك حتی در داخل زباله هاي خانگی شده است . در عصر حاضر سیستم هاي جمع آوري و دفع سنتی زباله ها جوابگونبوده و نمی تواند از آلودگی هاي زیست محیطی ناشی از انواع زباله هاي شیمایی ، میکربی ، رادیو اکتیو و … جلوگیري کند.در کشور ایران با محاسبه 800 گرم زباله سرانه، هر روزه بالغ بر 50000 تن مواد زاید جامد تولید می شود که در مقایسه با سایر کشورهاي جهان با 292کیلوگرم زباله هر نفر در سال در حد متعادلی قرار گرفته است.[5] در صورتیکه حدود 55 درصد زباله هاي کشور ایران خارج از شهر و در محل هايدفن زباله بهداشتی دفن می شود.
.2 مواد و روش
دفع غیر بهداشتی زباله ها داراي پیامدهاي منفی زیادي است که به صورت مستقیم و غیر مستقیم بهداشت و سلامت جامعه را تهدید می کند، بنابر اینایجاد هماهنگی میان دستگاه هاي مسوول در این زمینه تصویب قوانین مورد نیاز، آموزش و فرهنگ سازي و تخصیص اعتبارات لازم از موارد مهم و تأثیرگذار براین مقوله است در این مقاله براي دست یابی به اهداف تعیین شده در مورد مدیریت مناسب و انتخاب بهترین روش براي دفن و دفع زباله هاي شهري از اطلاعات مجلات، کتاب هاي مربوطه، اطلاعات اداري و میدانی استفاده شده است.
.3 بحث ویافته ها
.1.3 زباله و انواع آن
-زباله شامل آشغال، خاکروبه و کثافات بوده و بطور کلی به کلیه مواد زاید جامد دورریختنی فساد پذیر و فساد ناپذیر گفته می شود.
-زباله بطور معمول به کلیه مواد زاید جامد - فسادپذیر و فسادناپذیر - گفته می شود که درمنازل ، مراکز تهیه، توزیع و فروش مواد غذایی، مؤسسات صنعتی، تجاري، کشاورزي و بیمارستانها و مراکز درمانی تولید می شود.[7]
-امروزه زباله هاي شهري با بالا رفتن آمار جمعیت در جهان افزایش چشمگیري پیدا کرده است. از طرفی رواج مصرف گرایی سبب شده در شهرهاي بزرگ - متروپل - هر فرد روزانه بیش از 900گرم زباله تولید کند. اگر به هزینه هاي جمع آوري و دفع زباله توجه شود، با کمی دقت و احساس مسئولیت مضاعف می توان از استهلاك سرمایه هاي قابل توجه جلوگیري کرد. – همچنین زباله ها می توانند عامل انتقال 118 نوع بیماري به انسان باشند، اشاعه بیماري کیست هیداتیک، بروز گهگاه وبا، انواع بیماري هاي پوستی همچون لیشمانیوز و سلسله بیماري هاي سرطان زا و سکته هاي نابهنگام در جوامع کنونی که معمولا به مواد فساد پذیر و پس مانده هاي شیمیایی محیط زیست نسبت داده می شود ماحصل تداخل صدها نوع مواد سمی و عفونت زا با زباله هاي شهري و انتشار آن ها در آب، خاك و هواي زندگی روزمره ماست.
-بسیاري از زباله ها مربوط به کارگاه هاي ساختمانی، مزارع، کارخانه ها و معادن است که بعضی از آنها بسیار مضر می باشند و باید از محیط زیست دور نگه داشته شوند.
-همه روزه کشتی ها صد ها تن زباله شامل تور هاي کهنه ماهیگیري و زباله هاي پلاستیکی را به صورت غیر قانونی به دریا می ریزند.-از دیگر عوامل آلوده کننده محیط زیست پساب آب ها می باشند که در بسیاري از شهر هاي ساحلی پساب ها از داخل لوله فاضلا ب در زیر دریا بهداخل آب می ریزند. اما بندرت ممکن است پساب هاقبل از ریختن به دریا تصفیه شوند. این فاضلاب هاي تصفیه نشده می توانند آب دریاها را آلودهکنند. نشت تانکرهاي نفت کش ویا شستشوي تانکرها در دریانقض قوانین است و آب دریاها را آلوده می کند.
- گاز و دودهاي خطرناك اتومبیل ها، کارخانه ها و نیروگاه ها هوا را آلوده می کنند. بعضی از اوقات این دودها به بارانهاي اسیدي تبدیل می شوند. بارانهاي اسیدي به درختان ودریاچه ها آسیب می رساند. این باران ها می تواند موجب سایش و فرسودگی ساختمان ها و مجسمه ها بشود و بلاخره بسیاريدیگر از انواع زباله ها که می تواند زندگی انسانها و موجودات را به خطر اندازد.
.2.3 کنترل و مدیریت زباله هاي شهري
کنترل مواد زائد جامد و از جمله زباله هاي سمی و خطرناك یک ضرورت اجتناب ناپذیر در مدیریت زباله هاي شهري است.[2] در کشورهايپیشرفته، پیشرفت تکنولوژي و افزایش جمعیت، بازیافت صنعتی زباله ها را به یکی از مهم ترین چالش هاي زیست محیطی و انسانی کشورها تبدیل کرده است. کشورها هریک رویه هاي متفاوتی را براي سروسامان دادن به این معضل بزرگ در پیش گرفته اند.[3] مدیریت پسماند، انتظام دهنده مراحل تولید،نگهداري، جمع آوري، حمل و نقل، پردازش و دفع زباله است که در آن از روش هاي مرتبط با بهترین اصول در رعایت مسائل سلامت و بهداشتعمومی، اقتصادي، مهندسی، زیباسازي و ملاحظات زیست محیطی استفاده می شود و اجراي هر یک از موارد فوق در مدیریت مواد زائد بر حسب اقلیم گرم و خشک یا مرطوب و پرباران، مناطق فقیر نشین یا پردرآمد تفاوت داشته و نیاز به برنامه ریزي و ارائه گزینه هاي قابل قبول و اصول خاص خویش را دارد.
در جهان تکنیک هاي مختلفی براي تفکیک و جداسازي اجزاي ترکیبی مواد زاید جامد اجرا می شود که از مهمترین این تکنیکها میتوان به دو روشعمده تفکیک از مبدأ تولید و تفکیک در مقصد اشاره کرد :تفکیک از مبدأ تولید روش جداسازي و تفکیک در مبدأ یکی از مهمترین و کم هزینه ترین روش هاي جداسازي و تفکیک مواد زاید، محسوب می شود.در این روش، زایدات قابل بازیافت پس از جداسازي در منزل جهت ذخیره سازي به ظروف ویژه اي که بدین منظور در محیط هاي مسکونی، نصبگردیده اند، منتقل و سپس توسط سرویس هاي ویژه و منظم از محل تولید به محل تبدیل، حمل می گردند. یکی از محسنات این روش عدم اختلاط وآلودگی مواد زاید قابل بازیافت با هم و در نتیجه عدم نیاز به ضدعفونی و شستشوي مضاعف و همچنین صرف هزینه هاي مازاد است.تفکیک در مقصد روش جداسازي و یا تفکیک در مقصد نیز یکی دیگر از روش هاي بازیافت وجداسازي مواد زاید به حساب می آید.
در این روشزایدات قابل بازیافت پس از ورود به مراکز انتقال و یا دفع به توسط روش سنتی و با صرف نیروي انسانی و یا توسط انواع سیستم هاي مکانیزه همانندسرند، آهن ربا، تونل باد و غیره از داخل مواد تفکیک و جداسازي میگردند.از نظر کلی تمام موادي را که مصرف کنندگان به دور می ریزند می توان بازیابی کرد. در عمل بین کمیت و کیفیت این مواد تفاوت وجود دارد. موادي که براي بازیابی و برگشت به صورت مواد اصلی نامناسب هستند موادي می باشند که عناصر تشکیل دهنده آنها بسیار متفاوت بوده و نامرغوب می باشند. از اینرو مدیریت مواد زاید جامد با دارا بودن اهداف مشخص در مورد مقداري از زباله که باید بازیابی شده و یا به روش هاي دیگر دفع تحویل گردد، قادر به ارائه سیستم مشخصی از بکارگیري و استفاده مجدد این مواد خواهد بود.
با توجه به میزان مواد تشکیل دهنده زباله، میزان بازیافت آنها نیز در هر کشوريبر حسب سیاست گذاري ها و وضعیت اقتصادي و نیاز به منابع تفاوت دارد.[9] کشورهاي پیشرفته صنعتی با سرمایه گذاري و مدیریت مناسب براي بازیافت انواع زباله ها - فلزات، مواد پلاستیکی، چوب، کاغذ و... - و آموزش همگانی براي جداسازي زباله ها از مبدأ - منازل، مدارس، اداري، تولیدي، صنعتی، خدماتی و... - قادر شده اند که از زباله هاي جمع آوري شده براي تولیدات جدید استفاده کنند و از بروز خسارات بیشتر به محیط زیست - برداشت از منابع طبیعی و دفن زباله ها - تا حدودي جلوگیري کنند. اما در کشورهاي در حال توسعه وضعیت چنین نیست. نه تنها سرمایه گذاري هاي قابل توجهی براي راه اندازي صنایع بازیافت صورت نگرفته، بلکه فرهنگ عمومی براي جداسازي زباله ها نیز شکل نگرفته است.[3]
بازیافت زباله ها سه فایده مهم براي محیط زیست دارد. به کمک بازیافت زباله در مصرف منابع طبیعی صرفه جویی می شود. زیرا به جاي استفاده از مواد خام براي تولید محصولات نو، از مواد بازیافتی استفاده می شود. از دیگر فوائد بازیافت، صرفه جویی در مصرف انرژي است. البته براي بازیافت موادزاید هم نیاز به مقداري انرژي است اما انرژي لازم براي بازیافت زباله خیلی کمتر از انرژي مورد نیاز براي تولید محصولات جدید از مواد خام است. براي مثال ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت شده 90 درصد انرژي کمتر از ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. سومین فایده بازیافت نیاز به فضاي کمتربراي دفن زباله هاست. - شکل: - 1 نشان دهنده مراحل بازیافت در یک کارخانه بازیافت زباله می باشد.
