بخشی از مقاله
چالش های استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت ، محیط زیست (HSE) در صنعت نفت و ارائه راهکارهای اصولی بمنظور دستیابی به توسعه پایدار
چکیده
انسان محور اصلی توسعه پایدار است. امکان سنجی برنامه ریزی و اجرای هر طرح یا پروژه حتی با دارا بودن مزیت های فنی و اقتصادی در صورتی که در تعارض با اصول بهداشتی، ایمنی و محیط زیست باشد، قابل توجیه نیست از این رو است که استانداردها و دستورالعمل های ملی و بین المللی در ارتباط با مقولات یاد شده تدوین و ارایه شده اند.با توجه به ارتباط تنگاتنگ سه موضوع یاد شده و بهره گیری توأمان از مزیت های الزامات هر یک از جمله کاهش هزینه ها و صرفه جویی در زمان، امروزه سه مبحث بهداشت ، ایمنی و محیط زیست در قالب یک سامانه بررسی می شود. در دهه اخیر توجه به تهیه، تدوین و اجرای سامانه بهداشت، ایمنی ومحیط زیست توسط سازمانها رو به افزایش است. در چند سال اخیر مبحث HSE به طور جدی در صنعت نفت مد نظر قرار گرفته و در تمامی قراردادها و استانداردهای بین المللی لازم الاجرا می باشد. لذا سعی بر آن می شود که هر سازمان به طور صحیح موارد قابل کاربرد در HSE را اجرا کند. در این مقاله به عناصر نظام HSE ، دامنه کاربرد ، مزایا و رموز موفقیت در استقرار این سیستم پرداخته شده و سپس به بررسی چالشهای ناشی از استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت ، محیط زیست((HSE در صنعت نفت پرداخته خواهد شد.
کلمات کلیدی
HSE ، چالش ، چرخه دمینگ ، صنعت نفت
.1 مقدمه
سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت ، محیط زیست (HSE) نظام مدیریت کنترل محیط زیست ، ایمنی و بهداشت، به منظور کنترل، کاهش و یا حذف اثرات زیست محیطی و ریسکهای ایمنی و بهداشتی فعالیتهای یک سازمان است. این سیستم الگوها و روشهای مختلفی دارد و طبق این الگوها و روشها در شرکت ها و سازمانهای مختلف پیاده سازی می شود. فعالیتهای تولید، استخراج، فراورش و توزیع نفت و گاز تابع قوانین، نظم و مقررات گسترده ای در ارتباط با مسائل بهداشت حرفه ای، ایمنی و محیط زیست می باشند. اکثر واحدهای عملیاتی به منظور تحقق الزامات قانونی و عملیاتی دارای استراتژی هایی در خصوص ایمنی و بهداشت شغلی هستند که در این میان سیستمهای مدیریت ایمنی ( ( SMS بخشی اساسی از چنین استراتژیهایی می باشند. در برخی موارد اعمال برنامه های حفاظتی در زمینه های بهداشت، ایمنی و محیط زیست از یک هماهنگی برخوردار نیست، به عنوان مثال وسایل مورد نیاز برای حفاظت از کارکنان در شرایط اضطراری (مثلاً آتش سوزی می تواند تأثیرات زیست محیطی زیان آوری در بر داشته و در محیط زیست نتایج معکوس برجای بگذارد) با این وجود ملاحظه توأم مسائل بهداشت، ایمنی و محیط زیست چارچوبی را ارائه می دهد که بر اساس آن مدیریت قادر به تصمیم گیری مؤثر و برقراری تعادل فنی و اقتصادی خواهد بود. در هر حال استانداردهای مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست در حال همگرایی و حرکت در جهت اصول سیستم مدیریت کیفیت (استانداردهای سری (ISO 9000 می باشند. شرکتهای معتبر نفتی در جهان بویژه در اروپا کلیه فعالیتهای مربوط به سه بخش بهداشت، ایمنی و محیط زیست را به طور همزمان و تحت یک سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست ( ( HSE-MS دنبال می کنند. تحت تأثیر نکات اشاره شده هر چند تا اندازه ای ضرورت استقرار این سامانه را روشن می سازد لیکن اجرای موفق این سامانه در گرو تعهد و باور سازمانی است سازمان می باید نسبت به ایجاد و تداوم فرهنگی که حامی سامانه مدیریت بهداشت ایمنی و محیط زیست می باشد حساس و برای تداوم و پایداری آن تلاش نماید. [8,12,14]خوشبختانه در سالهای اخیر توجه به این مهم در کشور عزیزمان ایران نیز از روند رو به رشدی برخوردار بوده است برگزاری همایش ها و نشست های تخصصی نگارش کتب مقالات از همه مهمتر اعتلای دانش مدیران ارشد کشور در ضرورت پرداختن به این موضوع با رقه هایی از امید ایجاد کرده است در این بین وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران در طرح و اجرای این مباحث در کشور پیشرو قلمداد گردیده امروزه فعالیت های این وزارتخانه و شرکت های تابعه آن به عنوان مرجعی برای سایر سازمانهای دست اندر کار شناخته می شود. تاریخچه شکل گیری نظام HSE به اواخر سال 1380 بر میگردد که با تاکید وزیر نفت مبنی بر استقرار سیستم مدیریت HSE در این وزارتخانه، شورای مرکزی نظارت بر ایمنی و آتش نشانی، نسبت به انتخاب و ترجمه خطوط راهنمای HSE-MS تدوین شده توسط OGP همت گمارد. شرکت ملی نفت ایران نیز با الهام از مدل HSE طراحی شده در شرکت Shell نسبت به تدوین این استاندارد در مجموعه خود اقدام نموده است. بدین ترتیب هر یک از شرکتهای زیر مجموعه وزارت نفت (اعم از شرکتهای اصلی نفت ، گاز و پتروشیمی و پیمانکاران فرعی) با استفاده از خطوط راهنمای تدوین شده در سطح بین المللی نسبت به اجرای مدل HSE اقدام نموده اند . [8,10 ]
.2 داده ها و روش تحقیق
.1,2 ساختار مدیریت ایمنی ، بهداشت و محیط زیست :
نمودار شماره :1 ساختار نظام مدیریت ایمنی ، بهداشت و محیط زیست تدوین شده براساس چرخهPDCA
طرح ریزی: ایجاد اهداف کلان و فرآیند های مرتبط با خط مشی HSE سازمان.
اجرا: استقرار فرآیندها.
بررسی: پایش و اندازه گیری فرآیند های مرتبط با خط مشی HSE ، اهداف کلان، الزامات قانونی و دیگر الزامات و گـزارش نتایج.
اقدام اصلاحی: انجام اقدامات به منظور بهبود مستمر در عملکرد سیستم مدیریت .HSE
.1 چرخه اول:
برنامه ریزی: مدیریت تصمیم می گیرد به جای اخطار و جریمه از تشویق استفاده کند. کارگرانی کـه از کـلاه اسـتفاده مـی کنند پاداش مادی می گیرند.
اجرا: مدیریت به کارگرانی که تشخیص داده است از کلاه ایمنی در طول کار استفاده می کنند پاداش می دهد.
بررسی نتایج: تقاضاهای پاداش از طرف کارگران زیاد می شود. کارگران در زمان حضور مدیران و سرپرستان کلاه بر سر می گذارند تا دیده شوند. استفاده از کلاه با هدف دریافت پاداش صورت می گیرد. بعضی از کارگران و مدیرانی که حقوق بالایی دارند از این برنامه استقبال نمی کنند.
.2 چرخه دوم :
برنامه ریزی: آموزش کارگران در ارتباط با حوادث شغلی و ایمنی در محیط کار
اجرا: کارگران دوره های آموزشی در محیط کار خود به صورت کلاس های درسی می بینند.
بررسی نتایج: آمار حوادث برای مدتی کاهش یافته و دوباره افزاش می یابد.
اقدام اصلاحی: نیاز به برنامه بهتر.
.3 چرخه سوم :
برنامه ریزی: نواحی کارگاه که احتمال سقوط اشیا روی سر یا برخورد سر با اشیاء معلق وجود دارد شناسایی و کنتـرل مـی شوند.
اجرا: با اجرای کنترل های فنی احتمال سقوط اشیا روی سر یا برخورد با اشیا معلق تا حد زیادی کم می شود.
بررسی نتایج: تعداد این نوع حوادث تا حدود زیادی کاسته شده است ولی هنوز به صفر نرسیده است.
اقدام اصلاحی: نیاز به برنامه جدیدتر برای به صفر رساندن این نوع حوادث.
.4 چرخه چهارم :
و این چرخه ادامه دارد . [4, 8, 15, 16]
.2,2 عناصر سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست :
نظام مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست به منظور کنترل،کاهش و یا حذف اثرات زیست محیطی و ریسکهای ایمنی و بهداشتی فعالیتهای یک سازمان است. سیستم HSE مجموعه ای از سه عنصر بهداشت ، ایمنـی و محـیط زیسـت اسـت و ارتباط میان عناصر این مجموعه به شکل سیستماتیک و نظام مند می باشد. سیستم مجموعه ای از عناصر و اجزایـی اسـت که با یکدیگر در تعامل و ارتباط بوده و هدف سیستم را تامین می کند. باید توجه داشـت کـه در ایـن سیسـتم خروجـی و راندمان کل سیستم بهداشت ، ایمنی و محیط زیست بیش از خروجی و راندمان مجموعه عناصر بهداشت ، ایمنـی و محـیط زیست می باشد . به علت ارتباط و تاثیر گذاری هر یک از عناصر HSE بر یکدیگر این تغییر موجـب همـاهنگی فعالیتهـا و فرایندها اجرا می شود . [1,5]
عناصر سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست به شرح ذیل می باشند:
1. رهبری و تعهد
2. خط مشی و اهداف استراتژیک
3. سازمان، منابع و مستند سازی
4. ارزیابی و مدیریت ریسک
5. طرح ریزی
6. استقرار و پایش
7. ممیزی و بررسی مجدد
امروزه برآورده نمودن الزامات HSE بصورت یکپارچه بمنظور حفظ و صیانت نیروی انسانی ، تجهیزات و محـیط زیسـت در سازمانهای متقاضی (اعم از تولیدی ، خدماتی) بستر لازم را جهـت انجـام خـود ارزیـابی (Self Assessment) در زمینـه های ایمنی و بهداشت و محیط زیست فراهم مینماید . [2,11]
.3,2 دامنه کاربرد و مزایای استقرار سیستم مدیریت: HSE
اجرای مدل HSE تنها مختص شرکتهای نفتی نبوده و در هر سازمان با توجه به پیچیدگی ریسکهای ایمنی و بهداشتی و جنبه های زیست محیطی فعالیت ها قابل اجرا میباشد.
استقرار نظام HSE بخشی از نظام مدیریتی کل سازمان است که در جهت توسعه، اعمال، دستیابی و بررسی و حفظ خط مشی ایمنی، بهداشت و محیط زیست تلاش می کند. مزایای ناشی از استقرار HSE به شرح زیر می باشد:
▪ بررسی پروژه از نظر مسایل بهداشت، ایمنی و محیط زیست در تمامی مراحل
▪ اطمینان به مدیریت در مشخص کردن ریسکها و روشهای کنترل و کاهش آنها
▪ پروژه در تمامی مراحل HSE رعایت استانداردهای موجود در ارتباط با
▪ کاهش هزینه ها و افزایش سودآوری و رقابت در بازارهای جهانی بسترسازی مناسب جهت اخذ و اجرای کلیه استانداردهای مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست
▪ افزایش اطمینان پرسنل از کاهش و کنترل خطرات بالقوه و بالفعل موجود در پروژه و اثرات سوء آنها. [6,9]
.4,2 نگاه زیست محیطی شرکت ملی نفت ایران:
در صنایع مختلف رعایت استاندارد , ضوابط زیست محیطی به عنوان یک اصل حکمفرمـا گردیـد و در ایـن راسـتا مجموعـه شرکت نفت مناطقمرکزی ایران توسعه پایدار , رعایت اصول ایمنی وبهداشت , محیط زیست را به عنوان یـک هـدف کـلان مد نظر داشته , در این راستا اهداف برنامه ها ی خود رابه شرح ذیل تنظیم می نماید.
▪ حفظ , صانت از محیط زیست و همسو شدن با موازین توسعه ی پایدار
▪ کاهش آلودگی های محیط زیستی حاصلاز بهره برداری از میادین نفت و گاز تا حد مجـاز منطبـق بـر اسـتاندارد های سامان حفاظت از محیط زیست
▪ گسترش فضای سبز , تلاش در جهت کاهش تخریب محیط زیست
▪ حفاظت از کارکنان و تاسیسات در مقابل حوادث با اتخاذ تدابیر ایمنی ودستور العمل های علمـی وفنـی در کلیـه فعالیت ها فعالیت های مرتبط با محیط زیست شامل لحاظ نمودن ملاحضات زیست محیطی در هنگام بهره برداری از میـادین نفـت و گاز وهمچنین انجام طراحی مقدماتی وتفضیلی وهمچنین اجرای پروژه های توسعه ی میادین بـوده , واحـد HSE متـولی نظارت وکنترل رعایت موازین زیست محیطی در فازهای طراحی , توسعه , بهره برداری می باشد. [7,8]
3. مشکلات استقرار سامانه بهداشت، ایمنی و محیط زیست در کشورهای در حال توسعه:
▪ پائین بودن سطح فرهنگ عمومی در زمینه های بهداشت، ایمنی و محیط زیست.
▪ فقدان آموزش یا آموزشهای ناکافی در زمینه های عمومی و تخصصی.
▪ بومی نبودن فناوری ها و انتقال ناقص و نابخردانه فناوری ها در حیطه سخت افزاری و نرم افزاری .
▪ تغییرات سریع در حوزه های مدیریتی.
▪ سیال بودن مشکلات و مسائل بهداشتی، ایمنی و محیط زیستی به دلیل نبود مرجع و یا تغییر مداوم در فراینـدها و اطلاعات.
▪ نبود بانک اطلاعاتی منسجم و سامانه MIS
