بخشی از مقاله
چکیده
دندانهاي کوسه ماهیان پتیکودونتید - Ptychodus aff. decurrens, Ptychodus decurrens - از افق آهک گلاکونیت دار با سن آلبین بالایی - ابتداي سنومانین بالایی در ناحیه کلاه قاضی مورد شناسایی قرار گرفته است. نه تنها حضور گونه مذبور براي اولین بار از ایران گزارش می شود بلکه مبین قدیمی ترین رکورد آسیا بوده و در ضمن شرقی ترین حضور در گستره پالئوبیوژئوگرافی این گونه در لوراسیا نیز می باشد.
مقدمه
پارك ملی کلاه قاضی در 25 کیلومتري جنوب شرق اصفهان واقع شده است. از نظر زمین شناسی ناحیه کلاه قاضی در بلوك سنندج-سیرجان قرار دارد و ارتفاعات منطقه متعلق به دوران مزوزوئیک می باشد - سید امامی و همکاران 1971، کندي و همکاران 1979، ایمل و سید امامی . - 1985 از ویژگی هاي خاص زمین شناسی و دیرینه شناسی این ناحیه می توان به غنی بودن و منحصر بفرد بودن فسیل هاي بی مهره گان اواسط دوره کرتاسه اشاره کرد. به خصوص فراوانی رده سفالوپودا در رخساره سنگ آهک گلاکونیت دار با سن آلبین بالایی تا ابتداي سنومانین بالایی - تصویر - 1 به گونه اي است که افقی با تنوع بالاي گونه ایی را تشکیل داده و تاکنون در طی مطالعات دیرینه شناسی از ابتداي دهه 1970 تا اواخر 1990 بیش از 90 گونه آمونیت مورد مطالعه قرار گرفته است - سید امامی 1977، 1982، 1988،
کندي و همکاران 1979، ایمل و سید امامی 1985، سید امامی و ایمل . - 1996 دیگر گونه هاي همراه با تنوع به مراتب کمتر از جمله مرجان ها، گاستروپودا، براکیوپودا، دو کفه اي، اکینید ها، سخت پوستان و مهره داران نیز در منطقه یافت شده است که تنها گونه هایی از سخت پوستان و مرجان ها مورد شناسایی و تشریح قرار گرفته است - یزدي و همکاران 2009، . - 2011 این مجموعه فسیلی متنوع داراي اهمیت پالئواکولوژي و پالئوژئوگرافی بسیار زیادي می باشد، و انطباق قابل توجهی را با فوناي بورئال حاشیه جنوبی لورازیا در شمال غرب اروپا در زمان آلبین بالایی تا سنومانین بالایی نشان می دهد - سید امامی . - 1988 هدف از این مقاله بررسی سیستماتیک سه عدد دندان پتیکودونتید - کوسه ماهیان - یافت شده از افق آهک گلاکونیت دار است - تصویر . - 1 با توجه به موقعیت سنی افق فسیل دار بر اساس آمونیت هاي همراه سن نمونه هاي مذبور نیز از آلبین بالایی تا آغاز سنومانین بالایی در نظر گرفته شده است.
بحث
گونه هاي جنس پتیکودوس از کوسه ماهیان منقرض شده در نهشته هاي دریایی آلبین تا کامپانین در مناطق شمالی و جنوبی آمریکا، اروپا، آفریقا و آسیا زیست می نموده است. این جنس اصولا توسط دندان هایش که داراي تاج بزرگ و مناسب براي خرد کردن بی مهرگان صدف دار مانند نرمتنان می باشد، تشخیص داده می شود. بر اساس مجموعه نمونه هاي کامل، دندان ها در الگوي دندان بندي به صورت ردیف هاي موازي در آرواره هاي بالا و پایین در بافتی سنگ فرش مانند مرتب شده اند. - هام و شیمادا، . - 2004 دندان هاي این جنس به صورت موازي مرتب شده اند و به صورت جهت دار در ردیف هاي جلو و عقب نزدیک به یکدیگر قرار دارند. اندازه دندان ها به سمت جوانب کاهش می یابند.
در آرواره بالایی ردیفی از دندان هاي سیمفیسیال بصورت فشرده با اندازه کوچک وجود دارد - کاپتا، . - 2012 دندان هاي سیمفیسیال در آرواره پایین در مقایسه با آرواره بالا بسیار خوب تکامل یافته و داراي اندازه بزرگتري هستند. عموما تاج دندان پتیکودوس در نماي اکلاسال داراي سطح مقطع مربعی تا مستطیلی شکل - تا پهناي 5 سانتی متر - می باشد و در بخش میانی از سطح تاج چندین برجستگی موازي و یا شعاعی دیده می شود. بخش میانی - منطقه سایش - توسط بخش حاشیه اي احاطه می شود که عموما در راستاي جانبی گسترش خوبی یافته است و بوسیله الگوهاي بافتی گوناگونی متشکل از برجستگی هاي کوچک فراوان، حفره ها و برآمدگی ها پوشیده می شود.
در نماي لینگوال حاشیه تاج دندان فرورفته است در صورتیکه در تمامی جوانب دیگر بصورت محدب می باشد. ریشه دندان ها از نظر اندازه در مقایسه با تاج دندان کوچک تر هستند و تعداد زیادي روزنه در حدفاصل ریشه و تاج قرار دارد. در نماي جانبی سطح پایه مقعر و نسبت به پایه ریشه نازك تر است. ریشه داراي یک تا چند روزنه بزرگ است که در سطح یقه پیرامون کل دندان باز می شوند. به طور کلی خصوصیات مورفولوژیکی مورد استفاده براي تشخیص اختلاف بین گونه هاي پتیکودوس شامل ارتفاع تاج، پیکربندي، تعداد برجستگی هاي موجود بر روي تاج دندان و چگونگی آرایش منطقه حاشیه اي می باشد. تعداد سه نمونه از قاعده آهک هاي گلاکونیتی به سن سنومانین زیرین تا میانی در ناحیه کلاه قاضی یافت گردیده است. دو نمونه از دندان هاي مذبور با سطح مقطع مربعی داراي تاجی با ارتفاع کم و برجستگی هاي موازي بوده و حاشیه بخش میانی از تعداد 12 تا 13 چین مینادار همراه با برجستگی هاي کوچک فراوان پوشیده شده است - تصویر 2، اشکال . - A-B
طول نمونه هاي فوق الذکر در جهت جانبی - mesio-distally - بترتیب 21,4 و 31,6 میلیمتر بوده و در جهت لابیو-لینگوالی - labio-lingually - نیز 18 و 25,9 میلیمتر اندازه گیري شده است. نمونه هاي مذبور قابل انتساب قطعی به گونه Ptychodus decurrens Agassiz, - 1843 - به سن آلبین میانی/ بالایی تا تورونین است. نمونه سوم - تصویر 2، اشکال - C در جهت مزیو-دیستالی و لابیو لینگوالی بترتیب داراي اندازه هاي 26,6و 21,8 میلیمتر می باشد. اگرچه این نمونه به طور کامل حفظ نگردیده است ولی از دو نمونه دیگر با داشتن تاجی با سطح مقطع مستطیلی و برجستگی هاي متحد المرکز 14 - عدد - در جوانب کمی متمایز می گردد. در مجموع هر چند این احتمال وجود دارد که نمونه مذبور متعلق به گونه دیگري مانند Ptychodus concentricus نیز باشد ولی فقدان نمونه هاي بیشتر از این مورفوتایپ، مانع از بررسی دقییق تر و نامگذاري قطعی شده است. از این رو با توجه به تمامی اختصاصات مورفولوزیکی، تک نمونه بدست آمده تحت نام Ptychodus aff. decurrens قابل معرفی می باشد. کشف گونه مذبور در ناحیه کلاه قاضی نه تنها داراي اهمیت سنی است، بلکه از لحاظ پالئو بیوژئوگرافی نیز
