بخشی از مقاله
چکیده
دراین مقاله سعی شده است به بررسی دنیای مذموم در نهج البلاغه بپردازدواینکه از نظر حضرت چه دنیایی مذموم است وچرا ؟نشانه های آن چیست ؟برخورد مابا آن چگونه باید باشد؟کجای آن مدوح وکجایش مذموم است؟برای چه کسانی علاقه به آن زشت تر می باشد؟همچنین بررسی واژگانی درمورد دنیا انجام گرفته است.در روایات وآیات قران کریم نیز به مواردی برخورد می کنیم که دنیا را به عنوان مزرعه ای برای آخرت بیان فرموده است وبا ذکر آنها به بیان حضرت صحه گذارده ورنگ وبوی الهی میدهیم در جایی که مغرضان شبهه وارد کرده اند که چرا حضرت اینگونه دنیا را رد میکنند مگر رهبانیت است و....سعی شده در حد مجال به بررسی وپاسخ شبهه نیز پرداخته شود. از جمله مباحث نهج البلاغه ، منع و تحذیر شدید از دنیا پرستی است ، آنچه درباره مقصود و هدف زهد گفته شده روشن کننده مفهوم دنیا پرستی نیز هست زیرا زهدی که بدان شدیدا ترغیب شده است نقطه مقابل دنیا پرستی است که سخت نفی گردیده است . با تعریف و توضیح هر یک از این دو مفهوم ، دیگری نیز روشن میشود.با بررسی وعنوان برخی از خطبه هاو کلمات قصار امام علی علیه السلام در مورد دنیا افق تازه ای دربرابر دیدگانمان باز خواهد شد که با فهم وعمل به آن زندگانی زیباتر ومفیدترودر نتیجه سعادتمند تری را طی خواهیم کرد با لطف وعنایت حضرت حق انشااالله.
کلمات کلیدی:دنیا، مذموم،نهج البلاغه،زهد -امام علی
مقدمه
دنیا و جهان زیبای طبیعت، آفریده محبوب و پرانعام خداوندی است و انسان فرزند دنیاست و از دامان پربرکتش بهره میبرد و به او مهر و عشق میورزد، انسان پیوند و پیوستی ناگسستنی با دنیا دارد و جهان هم ارتباطی با خدا و این جهان زیبا و منظم و پرفیض نشانه عظمت و یکتائی و مهربانی خداست این همه زیبایی از اوست و همه آیات اوست و بر ماست که جهان طبیعت و دنیای پربهره و گسترده ای را که در آن زیست میکنیم دوست بداریم و از برکتهای خجسته و نعمتهای گونهگون آن بهره گیریم و زندگانی پاکیزه و رفاهآوری را برای خویشتن فراهم آوریم قرآن مجید میفرماید: - بهره خویش را از دنیا فراموش مکن و همچنان که خداوند به تو احسان کرد تو هم بمردمان نیکی کن و تباهی برمیانگیز که خداوند تبهکاران را دوست نمیدارد - پس باید از جهان بهره گرفت و از بهره های آن دیگران را راهنمایی کرد و بهرهمند ساخت.
یکی از بیماریها که امام علی علیه السلام در صدد معالجه آنهاست مسأله حب دنیا است ، در نهج البلاغه چه بسیار علیه دنیا و دنیاطلبی و دنیافریفتگی ، علیه خطرات و کمینهای دنیا هشدار داده شده است ، و یکی از بخشهای مهم نهج البلاغه زهد آن است ، این زهد برای چیست ؟ این کدام واقعیت آن دوران را نشان میدهد ؟ آن دورانی که پیغمبرش میگفت : » الفقر فخری « و افتخار میکرد که فقیر است ، مردمش افتخار میکردند که به مال دنیا آلوده نیستند ،ذرهاابو و سلمانها و عبد اللّه بن مسعودها و اصحاب صفّهشان جزو اشراف آن امت بودند ، و اصلا به دنیا ، و طلا و نقره و زر و زیور و زخارف مالی اعتنایی نداشتند ، اصلا زخارف مالی در برابر زخارف غیر مالی چیزی به حساب نمیآمد ، که پیغمبر صلی» اللّه علیه و آله و سلم « فرمودأشراف:» أمّتی أصحاب اللّیل و حمله القرآن « اشراف امت من ، اشراف جامعه اسلامی آنهایی هستند که شب با خدا سر و کار دارند و خدمت و عبادت میکنند ، آنهایی که با قرآن آشنا هستند .
در جامعه اسلامی چه حادثهای روی داده که از صد کلمه سخنان امام علی علیه السلام تقریبا پنجاه کلمهاش درباره زهد است . این که نهج البلاغه پر است از زهد و ترغیب به زهد چه چیز را نشان میدهد ؟ بله ، بیماری را نشان میدهد ، این نسخه امام علی علیه السلام که اینقدر راجع به دنیا گرم و پرشور و پر هیجان و زیبا و بلیغ حرف میزند ، نشان میدهد که مردم بد جوری گرفتار دنیا شده بودند ، بیست و سه سال پس از رحلت پیامبر چه رخ داده بودکه در نهج البلاغه وقتی ما به ذکر دنیا می رسیم اوجی میبینیم ، احساس میکنیم کلام امام علی علیه السلام در باب دنیا اصلا یک لحن و لون دیگر استفانّ» الدّنیا رنق مشربها ، ردغ مشرعها ، یونق منظرها ، و یوبق مخبرها ، غرور حائل ، و ضوء آفل ، و ظلّ زائل و سناد مائل ، حتّی اذا أنس نافرها ، و اطمأنّ ناکرها ، قمصت بأرجلها ، و قنصت بأحبلها ، و أقصدت بأسهمها ، و أعلقت المرء أوهاق المنیّه قائده له الی ضنک المضجع و وحشه المرجع «ببینید چقدر زیبا است آنچنان دنیا با جلوههایش و فریبندگیهایش خودنمایی میکند که آنان که از دنیا می گریختند و از آن وحشت داشتند ، به آن انس میگیرند » و اطمأن ناکرها « آنها که حاضر نبودند به دنیا دست بزنند ، در کنار دنیا احساس آرامش میکنند .
- بازگشت به نهج البلاغه/ص - 47این همان بیماری است ، یعنی همان انسانهایی که در دوران پیغمبر صلی» اللّه علیه و آله و سلم « خانه و زندگی و باغهای مکه و ثروت و تجارت ، و حتی زن و بچه را رها کردند و برای اسلام در کنار پیامبر صلی» اللّه علیه و آله و سلم « به مدینه آمدند ، با گرسنگی ساختند ، با سختی ساختند ، همینها بعد از بیست سی سال پس از رحلت پیامبر صلی» اللّه علیه و آله و سلم « ، وقتی از دنیا میروند طلاهایی را که از اینها مانده برای تقسیم بین وارث باید با تبر بشکنند ، اینها مصداق » حتی اذا آنس نافرها و اطمأن ناکرها « هستند . این اوج سخن امام علی علیه السلام است . اکنون به ذکر نمونه هایی از سخنان آن حضرت در مورد دنیا اشاره میکنیم.
پیشینه پژوهش
پژوهشهای انجام شده در این زمینه به شرح ذیل می باشد:
1. دنیا شناسی و دنیا گرایی از آیت االله جوادی آملی
2. دنیا سرای گذر از مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما
مقالاتی با عنوان دنیا در آیات و روایات موجود بود ولی در این مقاله سعی شده است به بررسی دنیای مذموم در کلام امام علی علیه السلام پرداخته شود.در اینجا از شیوه کتابخانه ای و تحلیلی استفاده شده است.
دنیا در لغت واصطلاح
دنیا مؤنث ادنی است، اگر آن از »دنی ء« و دنائت گرفته شود یعنی پستتر و اگر ازدنوّ گرفته شود به معنی نزدیکتر است و آن پیوسته وصف است و احتیاج به موصوف دارد مثل حیات دنیا، عذاب دنیا، سعادت دنیا و غیره. - مقاییس اللغه،ج2،ص - 303 زندگی دنیا را دنیا میگوئیم که نسبت به زندگی آخرت پستتر و ناچیز است و یا از این جهت که از آخرت به ما نزدیکتر میباشد، جوهری در صحاح گوید: زندگی دنیا به علت نزدیک بودنش دنیا نامیده شده در نهایه گوید: دنیا اسم این زندگی است که آخرت از آن به ما دور است. دنیا در اصطلاح یعنی هر آنچه انسان را از یاد خدا باز دارد؛ خواه مال، فرزند یا مقام و غیره باشد. امام علی علیه السلام درباره دنیا تمثیلها و تحذیرها و موعظه های بیشماری دارد چنانکه فرموده: »منهومان لا یشبعان طالب علم و طالب دنیا« حکمت 457 دو گرسنهاند که سیر نمیشوند یکی طالب علم و دیگری طالب دنیا.
و نیز فرموده: »مراره الدنیا حلاوه الآخره و حلاوه الدنیا مراره الآخره« حکمت 251، منظور از مرارت دنیا سختیهای طاعات و از حلاوت دنیا لذّات حرام است و نیز فرماید: »من اصبح علی الدنیا حزینا فقد اصبح لقضاء االله ساخطا...« حکمت .228 به احتمال نزدیک به یقین دنیا را به علت نزدیکتر بودن دنیا گفتهاند علی هذا آخرت به ما نزدیکست و دنیا نزدیکتر و آن وصف حیات است یعنی الحیاه الدنیا و الحیاه العقبی. - مفرداتنهجالبلاغه، ج 1 ، صفحهی - 397
دنیای مذموم درآیات و روایات
دنیا در قران کریم به دو معنا به کار رفته است:
- 1نشأه طبیعت که در برابر نشأه آخرت است.مانند: - ...ربنا آتنا فی الدنیا حسنه وفی الاخره الحسنه... - سوره بقره آیه 201 ولقد - زیّنّا السماءالدنیا بمصابیح - سوره ملک آیه5 - 2تعلقات،اعتباریات وماومن هایی که آدمی را به گناه وادار می کند.این دنیا بازیچه لهو،زینت،تفاخروتکاثردر اموال واولاد است،چنان که قرآن می فرماید: - واعلموا أنّماالحیوه الدنیالعب ولهووزینه وتفاخر بینکم وتکاثرفی الاموال والاولاد... - سوره حدیدآیه 203 از نظر قرآن کریم زرق وبرق های دنیوی که اهل دنیا را شیفته خود کرده است،بهره پست ترین نوع زندگی است. - ...ذلک متاع الحیوه الدنیا... - سوره آل عمران آیه14
