بخشی از مقاله
چکیده
بیشتر بیشههای صنوبر در استان چهارمحال و بختیاری از گونههای بومی منطقه و با شیوه کاشت سنتی و با فاصلههای بسیار نزدیک به هم شکل گرفتهاند، از معایب این نوع کاشت طولانیتر شدن دوره بهرهبرداری و تولید چوبهایی با قطر کم و با ارتفاعی بلند است که به دلیل تعداد در هکتار بالا، علیرغم مصرف زیاد آب و در برداشتن حجم بالایی از عملیات داشت، فقط برای صنایع کوچک مورد استفاده قرار میگیرند. گونههای مختلف صنوبر نسبت به تنشهای آبی بسیار حساس بوده تا جایی که، به هم خوردن تنظیم دورههای آبیاری در درختان صنوبر، این درختان را آماده پذیرش آفات مختلف کرده و باعث خشکیدگی آنها میشود.
آبیاری بیشتر صنوبرکاریهای استان با سیستم غرقابی است که کاهش اکسیژن را در خاک به همراه داشته و بنابراین ریشههای درخت را دچار مشکل کرده و از توسعه ریشه نیز جلوگیری میکند و با مواجه شدن با دورههای خشکسالی، تولید چوب بیشههای صنوبر در استان با خطر خشکیدگی روبهرو میشوند. صنوبر از جمله گونههایی است که قابلیت جستدهی خوبی دارد. با توجه به تحقیقات انجام شده، کلنهای صنوبر Populus X 63.2 و Populus X 63.9 که از قابلیت جستدهی خوبی برخوردارند مناسب برای دورههای بهرهبرداری کوتاهمدت 2 و 4 ساله هستند که در این مقاله به عنوان کلنهای مناسب برای مناطقی که مستعد خشکسالی و کمآبی هستند معرفی میشوند. کف بر بیشههایی که حتی حداقل آبی هم برای آبیاری در سال خشکسالی نداشته باشند موجب جلوگیری از خشک شدن ساقه و ریشه درختان مسن شده، چوب به دست آمده به فروش رسیده و جستهای بهوجود آمده از کندهها نیز مورد استفاده صنایع تخته خرده چوب و نئوپان قرار میگیرد و از همه مهمتر اینکه ریشه برای یک دوره بهربرداری جدید در سالهای آینده حفظ میشود.
کلیدواژهها: صنوبر، بیشه، کفبر، خشکسالی.
مقدمه
پدیده خشکسالی از جمله پدیدههایی استکه تعیین زمان وقوع آن در حال حاضر تقریباً غیر ممکن است ولی وقوع هر چند سال یکبار آن حتمی است. از جمله اقدامات اصولی برای به حداقل رساندن خسارتهای ناشی از خشکسالی در زمینههای مختلف کشاورزی، آیندهنگری برای سال های آینده با انجام مطالعات و تحقیقات مختلف است. از مهمترین این موضوعات، می توان به امکان تبدیل شیوههای آبیاری غرقابی به شیوههای آبیاری قطرهای، بارانی و به طور کلی شیوه های کمآبیاری در خصوص بعضی از محصولات، تعیین الگوی کاشت در سال های کم باران و تبدیل کشتهای با مصرف بالای آب به کشت های کم مصرف در سال خشکسالی اشاره کرد. از جمله کشت های چندساله در استان چهارمحال و بختیاری زراعت چوب است که به منظور تولید چوب و عمدتاً با گونه های مختلف صنوبر انجام می-شود. صنوبرها از گونه های پرنیاز به ویژه در مصرف آب، املاح معدنی و اکسیژن می باشند و برای پاسخگویی به نیاز صنوبرها معمولاً بیش از 200 پایه در هکتار کشت نمی شود، و به عبارت دیگر هر درخت برای تغذیه خود مساحتی بالغ بر 50 متر مربع با عمق کافی در اختیار خواهد داشت - امانی، . - 1386
در تحقیقی کاهش 22 درصدی عرصه های صنوبرکشور، ناشی از تغییر کاربری این عرصه ها به کشت های زراعی بیان شده است - اسدی، . - 1373 در تحقیق دیگری، کمبود درختان جوان در میان توده های صنوبر، ناشی از عدم توجه صنوبرکاران به حفظ این عرصه ها و حتی تمایل آن ها به تبدیل این عرصه ها به سایر محصولات زراعی می باشد - باقری، . - 1375 از عمدهترین دلایل کاهش سطح صنوبرکاریهای بومی در استانهای صنوبرخیز و از جمله استان چهارمحال و بختیاری، خشکسالیهای مکرر در برخی مناطق و همچنین وابستگی زیاد درخت صنوبر به آب است. از سوی دیگر دوره بهرهبرداری بیشههای صنوبر بومی موجود در استان چهارمحال و بختیاری 10 الی 15 سال است که با مواجه شدن با خشکسالی، به دلیل نیاز بالای آبی و نبود آب در سالهای خشکسالی در معرض خطر خشکیدگی قرار میگیرند که لازم است برای این معضل چارهای اندیشیده شود. این مقاله سعی بر این دارد تا با استفاده از تحلیل نتایج سایر تحقیقاتی که توسط نگارنده انجام شده است، راهکاری تازه در جهت رفع این معضل ارائه دهد.
مواد و روش ها منطقه مورد بررسی
استان چهارمحال و بختیاری با مساحت 16533 کیلومتر مربع، ناحیه ای مرتفع در گستره فلات مرکزی ایران و در امتداد سلسله کوههای زاگرس واقع شده است. این استان از طرف شمال و شرق به استان اصفهان، از جنوب به استان کهگیلویه و بویراحمد و از مغرب به استان خوزستان و از شمال غرب به استان لرستان محدود است، مرکز این استان شهرکرد و ارتفاع آن از سطح دریا 2066 متر می باشد. استان چهارمحال و بختیاری به دلیل دارا بودن ویژگیهای خاص جغرافیایی و توپوگرافی از لحاظ آب و هوایی متنوع بوده و اقلیم های متفاوتی در آن وجود دارد. بارندگیهای منطقه غالباً تحت تأثیر جریان های جوی مدیترانهای قرار دارد که از غرب وارد منطقه شده و به مدت 8 ماه از سال - مهرماه تا اردیبهشتماه - منطقه را تحت تأثیر خود قرار می دهد.
وجود رشته کوه زاگرس در مسیر حرکت این جریانها باعث تشدید خاصیت سیکلونی آنها شده و بارانهای سنگین و شدیدی را در منطقه به وجود میآورد. ریزشهای جوی دراستان از مهرماه آغاز و در دی ماه به بیشترین مقدار خود می رسد، سپس در اردیبهشتماه کاهش می یابد و از خرداد تاهریورش تقریباً بارندگی انجام نمیگیرد. در دیماه به طور متوسط %19 بارندگی سالیانه انجام می شود. بیشتر از 90 درصد بارندگی سالیانه در ماههای آبان تا فروردین و کمتر از 10 درصد بارندگی در ماههای خرداد تا مهر است. به طور کلی متوسط بارش سالیانه استان حدود 707 میلی متر می باشد، به دلیل کوهستانی بودن استان و با توجه به اینکه درجه حرارت هوا تابعی از ارتفاع هر منطقه است، اقلیمهای حرارتی متفاوتی در استان حکمفرماست - طالبی، . - 1394
روش تحقیق
در این مقاله نتایج تحقیقات انجام شده طی سالهای 1376 تا 1394 با هدف رسیدن به راهکاری مناسب برای توسعه کمی و کیفی بیشههای صنوبر و در قالب برنامهای مدون که بتوان بیشترین تولید چوب در واحد سطح را با رعایت اصول علمی داشت، مورد بررسی قرار گرفته است. نظر به اینکه در بیشههای صنوبر استان، شیوه آبیاری به گونهای بوده است که درختان صنوبر نسبت به آب پرتوقع شدهاند و از طرفی این شیوه آبیاری گاهاً منجر به خفگی ریشه این درختان میشود بنابراین با مواجه شدن با سالهای کمآبی و خشکسالی، این بیشه ها با خطر خشکیدگی مواجه میشوند - شکل-های 1 و . - 2
اصلاح شیوه فعلی به شیوهای که در آن ضمن استفاده از درختان نخبه صنوبر با تولید چوب بیشتر میزان آب مصرفی نیز به حداقل برسد از ضروریات اجرای این برنامه است. همچنین در این مقاله سعی شده است با استفاده از سایر نتایج تحقیقات، استفاده از کلنهای مناسب برای دورههای بهرهبرداری کوتاهمدت 2 و 4 ساله برای مناطقی که مستعد خشکسالی و کمآبی هستند توصیه شود. کفبر بیشههای صنوبر با دورههای بهرهبرداری 10 و 15 ساله نیز به منظور حفظ ریشه برای دوره بهرهبرداری جدید و عبور از بحران خشکسالی و کمآبی نیز به عنوان راهکاری مناسب پیشنهاد میشود.
بحث و نتیجهگیری کلی
تحقیقات بر روی صنوبر با هدف تعیین سازگاری و معرفی رقمهای برتر بومی، غیربومی و خارجی از سال 1376 در ایستگاه تحقیقات صنوبر و درختان تندرشد بلداجی آغاز شد. نتایج این تحقیقات منجر به معرفی کلنهای برتر غیربومی از نظر تولید چوب شد که نظر به استفاده صنوبرکاران از کلنهای بومی طی سالیان متمادی، استقبال خوبی برای کاشت این کلنها نشد - شکلهای 3 و . - 4
