بخشی از مقاله
دگرسانی سیلیسی - کربناته سرپانتینیت ها و کانی زائی جیوه در ناحیه خان کلی ماکو
چكيده
در ناحیه خان گلی ماکر، عملکرد سیستم های گرمابی در جایگاه زمین شناسی و شرایط ساختاری مناسب سبب دگرسانیسیلیسی- کرینانه سنگهای افیولیتی و بویژه سرپانتینیت ها شده است . لیستونیت های منطقه را می توان بل در دسته لیستونیتهای سیلیسی و سیلیسی- کربناته تقسیم نمود.گسله ها و شکستگیها بعنوان مهمترین کنترل کننده ساختاری هم در مقیاس ناحیه ای و هم در محدوده کانسار عمل کرده اند، بطوریکه در یک محدوده بررسی شده به وسعت ۷ کيلو متر مربع سه زون دگرسان شده بوسعت ۳۰ هکتار، ۱۶ هکتار و ۳۴ هکتار شناخته شده است. بررسیهای سیستماتیک تفصیلی تنها بر روی زون دگرسان شده "چلی یوردی که در گروه لیستونیت های سیلیسی قرار می گیرد، انجام پذیرفته و منجر به اکتشاف کانسار جيوه خان گلی شده است .
مقدمه
منطقه خان گلی در ۲۸ کیلومتری شمال غرب شهرستان چالدران و ۳۶ کیلومتری جنوب غرب شهرستان ماکوو در نوار مرزی ایران - ترکیه واقع است (شکل ۱)از دیدگاه زمین شناسی این ناحیه در زون افيوليتی شمالغرب کشور موسوم به افیولیت های خوی ماكو قار دارد. مجموعه سنگهای افیولیتی نظير هارزبورژیت ، دونيت، سرپانتینیت ، گابرو ، دیاباز ، گدازه های بالشی ، رادیولاریت و آهک پلاژیک بهمراه رسوبات تیپ فلیش به سن کرتاسه بالایی - پالئوسن در این ناحیه رخنمون دارند. فعالیت شدید آتشفشانی از نوع حدواسط تا اسید با ترکیب داسيت - آندزیت تا ريوداسيت در زمان اليگو میوسن و فعالیت آتشفشانی بازی در زمان کواترنری در این ناحیه روی داده که مجموعه افیولیتی را قطع می نمایند. مجموعه افیولیتی و بویژه سرپانتینیت ها در نتیجه کنش وری با سیستم های گرمابی متحمل دگرسانی سیلیسی - کربناته شده و در بعضی مناطق با کانی زایی فلزی همراه است
در فرهنگ زمین شناسی روسی از دگرسانی سیلیسی - کربناته سرپانتینیت ها تحت عنوان البستونيت نام برده میشود ( براداوسکی ۱۹۷۶)
سازانوف (1986) و(۱۹۸۹)دگرسانی تیپ لیستونیتی میتواند حاوی کانی زایسی عناصر طلا، نقره ، جیوه، آرسنیک و آنتیموان باشد. حدود ۲۵ درصد ذخایر جيوه جهان دارای خاستگاه فوق بازیهای افیولیتی هستند (لازنيكا، ۱۹۸۵)معادن مهم طلای Zod در ارمنستان Berizovskiدر روسیه و کانسارهای جیوه Agyatag در آذربایجان ، میاکامز ، فوكسويل و المعدن جدید آمریکا از جمله این کانی زایی ها هستند.
کانی زایی جیوه در ناحیه خان گلی ماکو نیز از این تیپ کانسارها بشمار می رود که مطالعات اکتشافات مقدماتی ونیمه تفصیلی آن توسط شرکت مهندسین مشاور کاوشگران انجام گرفته واخيرا" گزارش شده است . ( امامعلی پور ۱۳۷۴)
بحث
دگرسانی سیلیسی - کربناته و سیلیسی سرپانتینیت ها که در روند های ساختاری روی داده و با کانی زایی جيوه همراه است در ناحیه خان گلی ماکو در چند منطقه شناخته شده است. بر اساس مشاهدات صحرائی ، مطالعه تعداد ۵۵ نمونه به روش پرتو مجهول (XRD) و بررسیهای پتروگرافی لیستونیت های این منطقه را می توان به دو دسته سیلیسی و سیلیسی - کربناته تقسیم نمود. ليستونیت های سیلیسی با مجموعه کانی شناسی کوارتز، کریستوباليت ، فازهای آمورف سیلیس ، اکسیدهای آهن (عمدتا" گوتیت و لیمونیت ) ، كلسيت و بمقدار کمتر منیزیت، دولومیت ، تالک و کانیهای رسی و لیستونیت های سیلیسی - کربناته با کانیهای شاخص منیزیت ، دولومیت ، کوارتز و کلسیت شناخته می شوند . پیریت به عنوان فراوانترین كانی سولفوره در برخی از نمونه ها حضور دارد . لیستونیت های کربناته - سیلیسی به رنگ زرد و پرتقالی و انواع سیلیسی به رنگهای خاکستری روشن در منطقه مشاهده می شوند.
کانی زایی جیوه در همبری سرپانتینیت های برشی (سنگ میزبان با نهشته های شیلی- مارنی پالئوسن روی داده است. سه سیستم گسله به ترتیب با راستاهای شمال غربی - جنوبشرقی،شمالی- جنوبی و شرقی – غربی شناخته شده که سیستم اصلی شمالغرب -جنوبشرقی با گسله های عموما" رانده و معکوس خود، کانی زایی و دگرسانیرا کنترل می کنند عملکرد سیالات گرمابی در همبريهای یاد شده سبب دگرسانی شدید سیلیسی سنگ میزبان و کانی زایسی سینابر شده است . بطور کلی مجموعه کانیهای کوارتز، کریستوبالیت ، کلسدونی، فازهای آمورف سیلیس (بعنوان کانیهای اصلی با بافت جریانی ، برشی، جانشینی وکلوئیدی)، اکسید های آهن، کلریت، سرپانتین، هورنبلندو بمقدار کمتر سولومیت، منیزیت و کانیهای رسی در زونهای دگرسان شده یافت می شود . نفوذ پذیری بسیار پایین نهشته های شیلی و مارنی مانع از هجوم سيالات گرمابی بداخل سنگهای مزبور شده ، ليكن محلولها در حجم وسیعی از طریق سرپانتینیت های برشی ( تكتونيت ها) بسمت بالا جریان پیدا کرده اند. وجود سیستم های متراکم درزه و شکستگی و نیز ماهیت برشی سرپانتینیت ها باعث شده که سیالات گرمابی به آرامی در کانال های یاد شده جا به جا شوند، ليكن هر از چند گاهی احتمالا به دلیل تغییر در سیستم هیدرولیکی منطقه انفجار هیدروترمالی در مناطق نزدیک سطحی رخ می داده و سبب تشكيل برش های گرمابی می شده است. محصول فرآیند های مزبور بصورت سنگهای به رنگ سفید و خاکستری روشن و بسیار نرم با دارا بودن لیتولوژی ، بافت ، ساخت و چهره ای کاملا متفاوت از سنگ اوليه در زونهای دگرسان شده نمایان هستند. با دور شدن از همبری سرپانتينيت/شيل از دگرسانی سرپانتینیت ها کاسته می شودو عملکرد سیالات گرمابی صرفا به شكل رگه و رگچه های فراوان و نازک سیلیسی همراه با اکسید های آهن در شکستگی ها و فضاهای خالی آن تظاهر پیدا می کند و تغییر چندانی در ترکیب کانی شناسی اولیه ایجاد نموده است.
