بخشی از مقاله
چکیده
تفویض تشریعی به معنی واگذاری امر دین به معصومین - ع - ،از مسائل چالشی کلام اسلامی میباشد؛ که موافقان و مخالفانی از قدیم تا کنون داشته است. موافقان و مخالفان هر کدام دلایل خود را بیان میکنند که می تواندقابل تامل و نقد باشد. این پژوهش با بررسی دیدگاههای موافقین و مخالفین تفویض تشریع در میان امامیه معاصر و تبیین دلایل عقلی و نقلی آن ها، نتیجه میگیرد که موافقین تفویض تشریع، این موضوع را به اذن الهی و در ذیل قدرت الهی قابل قبول و پذیرفتنی دانسته و مخالفین آن را با قدرت الهی ناسازگار میدانند . نیز به نظر میرسد در میان عالمان مشهور امامیه در عصر حاضر، تعداد مخالفین تفویض تشریع بیش از موافقین باشند..
-1 مقدمه
یکی از موضوعات مهم محل اختلاف در کلام اسلامی، بحث تفویض تشریعی به معنای واگذاری حق وضع تشریع امور دینی به پیامبر و اهل بیت است. این بحث و حد و حدود آن از ابتدا تا دوران معاصر همواره موافقان و مخالفانی داشته است. به عنوان مثال کلینی روایاتی در کتاب کافی در ذیل بابی با عنوان"التفویض الی رسول الله و الی الائمه فی امر دین" آورده؛ که ظاهراً نشان از اعتقاد وی به تفویض تشریع به معصومین - ع - است.
کلینی،1362ش، ج1، ص . - 267 سید مرتضی عقیده دارد که خداوند امر دین را به هیچکس چه پیامبر - ص - و چه هر عالم دیگری واگذار نکرده است، زیرا هر کس که حکمی را بیان میکند باید برای آن دلیل بیاورد، یعنی اینکه؛ هیچکس در بیان احکام الهی از خود اختیاری ندارد. - علم الهدی، 1376ش، ج2، صص658و. - 659 پژوهش حاضر در شرح دیدگاههای امامیه معاصر در تفویض تشریع به پیامبر - ص - و ائمه - ع - است.
معنای ولایت تشریعی
ولایت تشریعی به معنای سرپرستی تنظیم شئون فرد و جامعه در همهی امور که از طریق جعل حکم و قانون است. - سبحانی تبریزی، 1421ق، ص. - 21 ولایت تشریعی یعنی که فردی حق داشته باشد از طریق جعل و وضع قوانین در زندگی مردم دخالت کند و اطاعت او بر مردم لازم است - نجفی، 1393ش، ص - 280همچنین یک ولایت قراردادی است که به گروهی از افراد برای اداره شئون اجتماعی داده میشود - سبحانی تبریزی، 1358ش، ص. - 17
در بحث ولایت و حق ولایت در امر دین و تشریع الهی میتوان دو نوع ولایت تشریعی در نظر گرفت: .1 ولایت بر تشریع به معنای سرپرستی، جعل و وضع قوانین است. این نوع ولایت ذاتاً و بهطور استقلالی از آن خداوند است و کس دیگری نمیتواند این قانون را وضع کند چراکه تنها خداوند، از تمامی ابعاد انسان و آنچه که باعث سعادت و هدایت وی میباشد آگاه است - جوادی آملی، 1379ش، ص. - 124 آیات و روایات زیادی در خصوص انحصار حق تشریع در مورد خداوند وجوددارد ازجمله: - کهف. - 44/ بنابر روایات تفویض برخی قائلاند این ولایت را معصوم - ع - نیز میتواند داشته باشد و برخی معتقدند بههیچعنوان غیر معصوم نمیتواند داشته باشد. .2 ولایت در تشریع به معنای ولایتی است در محدوده احکام و قوانین دین که افرادی در بین انسان ها از سوی خداوند عهده دار این ولایت هستند و وظیفه دارند قوانین دین را تبیین و بر اجرای آن نظارت کنند.
معانی سه گانه تفویض تشریع
تفویض تشریع به معنی واگذاری امر قانونگذاری در دین به دیگران ازجمله پیامبر - ص - و ائمه - ع - است. در مورد این تشریع معانی متفاوتی است که عبارت است: معنای اول تفویض تشریعی واگذاری امور اجتماعی و تعلیمی است این معنا از تفویض در مورد پیامبر - ص - و ائمه - ع - صادق است زیرا بر طبق آیه هشتم سوره حشر خداوند اختیار اشیاء را به آنها داده و بهعنوان سرپرست مخلوقات برگزیده شدند و جز آنچه پروردگار بخواهد انجام نمیدهند - مجلسی، 1404ق، ج25، ص. - 349
معنای دیگر از تفویض تشریعی واگذاری بیان احکام و علوم است؛ بر طبق این معنا از تفویض خداوند اختیار بیان علوم را به اهلبیت - ع - واگذار کرده است. این معنا به جهت اختلاف فهم مردم و همچنین تقیه برای آنها صادق است - همان - معنای سوم تفویض تشریعی واگذاری امور برای احکام مصلحتی است؛ اطلاق این معنا برای پیامبر - ص - و اهلبیت - ع - از این جهت است که آنها میتوانند بر اساس علم خودشان و یا وحی که از طرف خدا میرسد و یا ظاهر شرع حکم کنند - همان - از معانی دیگر تفویض تشریع واگذاری در بخشش است؛ یعنی آنچه در آسمانها و زمین است خداوند برای پیامبر - ص - و اهلبیت - ع - قرار داده است. آنها میتوانند از خمس غنائم و ... ببخشند یا نبخشند.
این معنا از تفویض هم در مورد آنها صادق است - همان، ص. - 350 آخرین معنای تفویض تشریع تفویض دین است؛ در روایت آمده ابن ابی یعفور گفته است که امام صادق - ع - فرموده است: خداوند یکتاست و در کارها تنهاست او موجودی را آفریده و امر دین را به آن تفویض کرده و آن موجود ما هستیم ای پسر ابی یعفور ما خزینهداران علم خداوند همچنین حجت خداوند بر خلقش هستیم و بهوسیله ما است که خداوند پرستیده و شناخته میشود و اگر ما نبودیم خداوند پرستیده نمیشد.
