بخشی از مقاله
فقهی استحاضه در مذهب امامیه و مذاهب اهل تسنن
فصل اول
کلیات و تعریف استحاضه
×
1
-1 کلیات و تعریف استحاضه
.1-1 کلیات
در این بحث مقدمه ای درباره موضوع تحقیق ، اهمیت و ضرورت تحقیق پرسش های تحقیق فرضیات و پیشینه انجام کار ارائه می گردد .
.1-1-1 موضوع تحقیق
مسئله ما در این پایان نامه ماهیت استحاضه و تشخیص خون استحاضه ، اقسام استحاضه ، احکام هر کدام از اقسام استحاضه به طور جدا گانه و احکام فقهی مشترک استحاضه است .
همچنین علاوه بر بیان حکم فقهی استحاضه در مذهب امامیه ، به صورت تطبیقی اقسام و احکام فقهی آن در مذاهب اهل سنت هم بررسی می شود .
.2-1-1 اهمیت تحقیق
با توجه به اینکه زنان نیمی از مکلفین را تشکیل می دهند با مسئله ای به نام استحاضه روبرو هستند و این موضوع دارای اقسام و احکامی است به طوری که در برخورد با این مسئله و تشخیص خون استحاضه و همچنین تشخیص اقسام استحاضه و بالتبع احکام آن برای مکلف مطرح می شود .
علاوه بر این مسئله استحاضه تا به حال در طرح و بیان احکام آن از جانب فقها که از مردان بوده اند و درک کاملی از موضوع نداشته اند حل و فصل شده است جای تحقیق آن وجود دارد .
همچنین در این زمینه اختلاف دیدگاه های زیادی در تشخیص خون استحاضه ، اقسام و احکام آن وجود دارد .
.3-1-1 سوالات تحقیق :
سوال های تحقیق شامل :
.1 معیار و ملاک برای تشخیص خون استحاضه چیست ؟
2
.2 آیا چنان که گفته شده استحاضه بر سه قسم است و یا بر دو قسم ؟
.3 آیا نماز و روزه و تمام اعمال مستحاضه که مشروط به طهارت است صحیح است ؟
.4 وظیفه مکلف در رابطه با اختبار چیست ؟
.5 معیار و ملاک برای تشخیص مدت حیض مستحاضه چیست ؟
.6 حکم فقهی خون استحاضه نزد فقهای اهل سنت چیست ؟
.4-1-1 فرضیات تحقیق :
در این تحقیق با فرضیاتی روبرو بودم از جمله
.1 اختیار و وارسی بر مکلفین واجب نیست .
.2 انجام نماز های قضا در حال استحاضه جایز است .
.3 تجدید طهارت برای نماز آیات بر مستحاضه واجب نیست
.4 مس قرآن بعد از تطهیر بر مستحاضه جایز نیست .
.5 نزدیکی مستحاضه بدون این که متوقف بر چیزی از افعال باشد جایز است .
.6 صحت روزه مستحاضه متوقف بر افعال و اغسال مستحاضه است .
.7 بعد از انقطاع خون بر مستحاضه کثیره یا متوسطه غسل واجب است .
.5-1-1 پیشینه تحقیق
تمام جوامع فقهی که همه ابواب فقه را مطرح کرده اند بحث استحاضه نیز در کتاب طهارت مطرح شده است روند طرح این بحث ها همانند بقیه ابواب فقهی تا قرن دوازدهم که بحث های فقهی به طور گسترده تر مطرح شده است این بحث نیز گسترش یافته است .
در زمینه استحاضه ، در مرکز تحقیقاتی دانشگاهی ، تحقیقی با این عنوان فهرست نشده است و به کتاب مستقلی در این زمینه برخورد نکرده ام .
3
.2-1 تعریف استحاضه
.1-2-1 استحاضه در لغت
استحاضه مصدر باب استفعال و حروف اصلی آن حیض است . استحاضه مبنی بر مجهول است . بنابراین در مورد زن مستحاضه ماضی مجهول » استحیضت « و مضارع مجهول » تستحاض« به کار می رود .
به این معنا که مبنی بر معلوم بودن استحاضه شنیده نشده است و همیشه به صورت مجهول استعمال شده است مانند فعل های » جن ، زکم و زهی « که همیشه به صورت مجهول به کار رفته استٍ .
ابن منظور در لسان العرب هم همین را ذکر کرده است َ لفظ استحاضه در مورد خونی که از رگی در پائین ترین قسمت رحم خارج می شود استعمال شده است . این رگ » عاذل« نامیده می شود و غیر از رگی است که خون حیض از آن خارج می شود .
.2-2-1 استحاضه در اصطلاح :
از فقها در بیان معنای استحاضه ، چهار قول نقل شده است .
الف : استحاضه نزد اکثر فقها خونی است که از رحم خارج می شود و خون حیض ، نفاس ، بکارت ، قرح و جرح نباشد اعم از اینکه به حیض متصل باشد مانند خونی که متجاوز از اکثر حیض است و یا اینکه به حیض متصل نباشد مانند خونی که صغیره می بیند اگر چه احکام مستحاضه قبل از بلوغ بر صغیره واجب نباشد .
ب : اسم استحاضه تنها به خونی اختصاص دارد که به خون حیض متصل باشد و خون غیر متصل به حیض
، خون فاسد نامیده می شود هر چند احکام استحاضه را دارد ِ .
4
ج : بعضی فقها در تعریف استحاضه خون عذره یا بکارت را استثناء نکرده اند .
د : بعضی دیگر از فقها در تعریف استحاضه خون نفاس و عذره یا بکارت را استثنا نکرده اند . هر چند استثنا آن دو لازم است و شاید عدم استثناء به خاطر وضوح آن است .
.3-1 طریق اثبات خون استحاضه :
فقها ، برای اثبات خون استحاضه ، دو طریق ذکر کرده اند : اثبات با صفات اثبات از طریق قائده امکان
.1-3-1 اثبات با صفات :
خون استحاضه غالباً زرد ، سرد و رقیق است این صفات در روایات آمده است ٍ .
الف : روایت حسن حفص بن بختری از امام صادق َ (ع) که دو وصف خون استحاضه را بیان کرده است
. امام صادق (ع) می فرمایند : » دم الاستحاضه اصفر بارد « خون استحاضه زرد و سرد است .
ب : روایت صحیح معاویَه بن عمار از امام صادق (ع) » دم الاستحاضه دم بارد . خون استحاضه خون سرد است «.
ج : روایت اسحاق بن جریر از امام صادق (ع) ِ » دم الاستحاضه دم فاسد بارد . « خون استحاضه خون فاسد و سرد است .
5
د : در مورد رقیق بودن خون استحاضه علی بن یقطین از امام کاظم (ع) روایت کرده است : ( تدع الصلاه ما دامت تری الدم العبیط ، فاذارق و کانت صفره اغتسلت ) مادامی که نفساء خون غلیظ می بیند نماز را ترک می کند و زمانی که خون رقیق و زرد شد غسل می کند .
این روایت دو صفت رقیق و زرد بودن خون استحاضه را بیان کرده است . اکثر فقها صفات مذکور را برای خون استحاضه ذکر کرده اند .
البته در مورد صفات سرد و زرد بودن خون استحاضه در بین فقها اختلاف در تعبیر وجود دارد به طوری که بعضی فقها از » صفره « تعبیر به » یضرب الی الصفره « کرده اند . ٍ
فقها در مورد وصف رقیق بودن اختلاف نظر دارند ، بعضی از فقها با اینکه رقیق بودن خون استحاضه در مقابل غلیظ بودن خون حیض قرار دارد در عین حال آن را جزء صفات استحاضه قرار داده اند .
در مقابل شهید اول در الذکری در اینکه رقیق بودن ، یکی از صفات خون استحاضه است تردید داشته اند و آن را به شیخین نسبت داده اند . َ
یکی دیگر از صفات خون استحاضه ، خارج شدن با سستی و کندی است . اکثر فقها ، این وصف را در مقابل خروج همراه با فشار دانسته اند .
به طوری که بعضی فقها دفع را از خون استحاضه نفی می کند و قائل هستند به این که خون استحاضه خون سردی است که خروجش حس نمی شود .
در مقابل اکثر فقها خارج شدن با سستی را برای خون استحاضه نفی کرده اند به طوری که صاحب المدارک قائل است به اینکه خروج با کندی و سستی متوقف بر دلیل و مستندی نیست . ِ
6
اما با توجه به اینکه خروج و یا فتور در مقابل دفع که در حیض اعتبار شده است قرار دارد و مستند آن روایات حفص بن بختری است پس می توانیم در مورد صفت خروج با کندی و سستی به مستند حفص بن بختری استناد کنیم و قول مشهور را ترجیح دهیم .
نتیجه اینکه اوصافی که در روایات برای خون استحاضه ذکر شده است حال همان اوصافی را دارد که در روایات برای حیض ذکر شده است .
به عبارت دیگر اوصافی که در روایات برای حیض آمده است اماره شرعی است که شارع آن را اعتبار کرده است شارع برای خون استحاضه ، نیز این اوصاف را اعتبار کرده است . ٍ
.1-1-3-1 قید غالب برای صفات خون استحاضه :
اکثر فقها ، صفات خون استحاضه را مقید به وصف غالب کرده اند چرا که گاهی خون غیر استحاضه نیز با این صفات جمع می شود مانند خون حیض که گاهی با این که صفات استحاضه را دارد ولی محکوم به حیض است .
بعضی از فقها ، دلیل مقید کردن صفات خون استحاضه را به این صورت بیان کرده اند که گاهی خون استحاضه اوصاف استحاضه را ندارد و به رنگ سیاه یا سرخ ، گرم ، غلیظ و با فشار است مثل خونی که زن در یکی از زمان های چهارگانه یعنی بعد از ده روز ، بعد از عادت ، بعد از یائسگی و یا بعد از نفاس می بیند اگرچه به رنگ سیاه یا سرخ ، گرم ، غلیظ و با فشار باشد اما محکوم به استحاضه است . از جمله صاحب مدارک معتقد است قید غالب به خون استحاضه تعلق دارد نه به خون زرد . به این معنا که گاهی خون استحاضه ، اوصاف استحاضه از جمله رنگ زرد را ندارد و به رنگ سیاه یا قرمز است نه اینکه گفته شود خون با اوصاف استحاضه گاهی خون حیض است بلکه اولی اینست که این قید یک فایده دارد و آن اینست که گاهی خون وصف زرد بودن
7
که از اوصاف غالبی استحاضه است را ندارد و به رنگ سیاه یا قرمز می باشد مانند خون موجود بعد از اکثر حیض و نفاس .
. 2-3-1 اثبات از طریق قاعده امکان :
هر خونی که زن در ایام حیض می بیند حیض است اعم از اینکه صفت حیض یا صفت استحاضه را داشته باشد . و همچنین خونی که زن در ایام طهر می بیند استحاضه است اعم از اینکه صفت حیض یا صفت استحاضه را داشته باشد .
این دو حکم قطعی است و اصحاب به آن قطع پیدا کرده اند و بر آن دو ادعای اجماع شده است .
مستند این دو حکم ، قاعده امکان است یعنی کلّ» دم یمکن أن یکون حیضا فهو حیض « ٍ همچنین در تایید این دو حکم به روایاتی اسناد شده است از جمله روایت محمد بن مسلم َ از امام صادق (ع) در مورد زنی که در ایام عادتش ، خون زرد می بیند حضرت می فرماید : » لا تصلی حتی تنقضی ایامها ، و إن رأت الصفره فی غیر ایامها توضأت وصلّت « مستحاضه ، در ایام عادتش خون زرد ببیند نماز را ترک می کند تا اینکه ایام
عادتش مقتضی شود و اگر در غیر ایام عادتش خون زرد ببیند وضو می گیرد و نماز می خواند .
روایت دیگر ، روایت علی بن حمزه است ، این روایت از امام صادق (ع) در مورد زنی است که خون زرد می بیند حضرت می فرماید : » ما کان قبل الحیض فهو من الحیض ، و ما کان بعد الحیض فلیس منه ، خون قبل از ایام حیض ، حیض است و خون بعد از ایام حیض ، حیض نیست . «
در این روایت احتمال دارد که منظور از قبل و بعد ، قبل از انقضای اکثر حیض و بعد از آن باشد .
8
روایت سوم روایت مضمر معاویه بن حکیم است : ( الصفره قبل الحیض بیومین فهو من الحیض و بعد ایام الحیض لیس من الحیض و هی فی ایام الحیض الحیض ، خون زرد دو روز قبل از ایام حیض حیض است و خون زرد بعد از ایام حیض حیض نیست و خون در ایام حیض حیض است ٍ) .
در نتیجه در تمام موارد ، مطابق صفات حکم نمی کنیم بلکه در مواردی با وجود صفات ، با با استدلال به قاعده امکان حکمی بر خلاف صفات خواهیم داشت به این معنا که اگر خون مشکوک به حیض یا استحاضه در مقایسه با شروطی که نزد شارع در حیض بودن خون معتبر است امکان داشته باشد که خون حیض باشد حیض است و اگر امکان حیض بودن آن وجود نداشته باشد حیض نیست و منظور از امکان در این قاعده ، امکان قیاسی است بنابراین اگر زن ، خونی ببیند و بین این خون و حیض قبلی او ، اقل طهر فاصله نباشد این خون حیض نیست و استحاضه است چون امکان حیض بودن آن وجود ندارد اگرچه صفات حیض را داشته باشد همچنین طبق قاعده امکان اگر زن در ایام حیض خون ببیند حیض است و اگر در ایام طهر خون ببیند حیض نیست اعم از اینکه صفت حیض یا صفت استحاضه را داشته باشد چون امکان حیض بودن آن وجود ندارد . َ
منظور از ایام حیض از نظر بعضی از فقها ، ایامی است که اگر در آن ایام زن خونی ببیند حکم می شود که آن خون حیض است اعم از اینکه آن ایام ، ایام عادت باشد و یا اینکه ایام عادت نباشد و ضابطه آن اینست که امکان حیض بودن آن وجود داشته باشد پس در این صورت مبتداه و کسی که بعد از اقل طهر خون می بیند حکم می شود که آن خون حیض است .
و بعضی دیگر از فقها ایام حیض را به ایام عادت تفسیر می کنند و قائل هستند به این که ایامی که در آن شرعاً به حیض بودن آن حکم می شود به خاطر مصادف بودن آن با عادت ، ایام حیض است . ِ
