بخشی از مقاله
چکیده
انسان برای زیستن و رشد، نیازمند »خوردن« است. دین مبین اسلام توجه ویژهای به این مطلب دارد؛ زیرا خوردن نه تنها در سلامت و رشد آدمی تأثیر دارد، بلکه نقش مهمی در اندیشه و نگرش انسان ایفا میکند. اهمیت خوردن، زمانی بیشتر نمایان میگردد که بدانیم: طول عمر، نیککرداری و بدکرداری، تندرستی و بیماری جسم و روان، توانایی و ناتوانی، تکثیر نسل، پاکدامنی و گناه، نیکاندیشی و بداندیشی و ... که مسائلی فردی و اجتماعی هستند، با خوردن رابطهای مستقیم دارند. نگارنده سعی دارد دیدگاه مولانا را، که یکی از اندیشمندان بزرگ است، در باب خوردن و مسائلی چون فواید کمخوری و مضرات پرخوری رامورد بررسی قرار دهد و اهمّیت آن را در سرنوشت فرد و اجتماع نمایان سازد و تا حد امکان تأثیر آیات و احادیث را در افکار مولانا مورد بررسی قرار دهد. بیشک آگاهی از امری چنین سرنوشتساز، میتواند ما را در جهت تعالی و انجام وظایف الهی یاری دهد.
کلیدواژهها: مولانا، خوردن، کمخوری، پرخوری.
مقدمه
درباره اهمیت خوردن همینقدر کافی است که بدانیم در ادیان، سخنان عالمان، عارفان، شاعران، نویسندگان و دانشمندان مطالب بسیار مهمی، از زوایای مختلف مطرح شده است؛ مسائلی چون: آداب خوردن، زمان و مکان خوردن، از چه راهی خوردن، با چه کسانی خوردن، چه اندازه خوردن، تأثیرات خوردن، ترکیبات خوردنیها، عادتهای مربوط با خوردنیها، بایدها و نبایدها در قبل و بعد خوردن، تنوع غذایی و نوع خوردنیها و ارتباط آن با جغرافیای کشورها، شغلها و علوم مرتبط با خوردن، ضربالمثلهای مرتبط با خوردن، تعبیر خواب خوردنیها، حرام و حلال در خوردن، مسأله سفره، اطعام و ادعیه، مسأله آفرینش آدم و خوردن از درخت ممنوعه، مسأله خوردن و نوع آن برای کافران و مؤمنان در جهنم و بهشت، مسأله خوردن انسان و نخوردن ملائک و ....
میتوان ادعا کرد خوردن با تمام علوم بشری مستقیم یا غیرمستقیم در ارتباط است؛ برای مثال علوم انسانی: فکر و اندیشه، اخلاق، احساس و روح انسان و ... علوم تجربی: ترکیب و تجزیه مواد، بیماری و درمان و ... علوم اقتصادی: کسب و کار، واردات و صادرات مواد غذایی و ... علوم دینی: حلال و حرام خوردنیها و راههای کسب و انواع معاملات مشروع و نامشروع و ... علوم عرفانی: تأثیرات پرخوری و کمخوری در قلب آدمی، خوردن و موانع سلوک و ... علوم کشاورزی: دامداری، باغداری، کشاورزی، صید، شکار و ... علوم ریاضی: اندازه، حجم، فاصله و ... بالاخره علوم دیگر همچنین به نوعی با خوردن در ارتباط هستند.
درباره مضرات پرخوری، سخنان فراوانی از معصومین - ع - به ما رسیده است که ما حصل آن عبارتند از: دلها را با خوردن و آشامیدن زیاد نمیرانید؛ زیرا همانگونه که زراعت بر اثر آب زیاد از بین میرود، دلها نیز بر اثر پرخوری میمیرند. از شکم بارگی بپرهیزید؛ زیرا مایه تباهی بدن و موجب بیماری است و انسان را در عبادت، سست میکند. دل، هنگام خالی بودن معده، حکمت را میگیرد و هنگام پُر بودن معده، آن را به دور میافکند. کسی که شکم خود را پر کند، به ملکوت آسمانها و زمین وارد نمیشود. هیچ چیز نزد خدا منفورتر از معده انباشته نیست. هر که خوراکش زیاد باشد، سلامتیاش کم میشود و خرج زندگی را بر دوش خود، سنگین میکند.
بدترین ظرفی که انسان آن را پر میکند، شکمش است. ما مردمی هستیم که تا آنگاه کهکاملاً گرسنه نگردیم، غذا نمیخوریم و هنگام خوردن، خود را بهطور کامل سیر نمیکنیم.چیزی که ضرر و صدمه آن بر قلب مؤمن بیشتر و شدیدتر از بسیار خوردن باشد، نیست؛ زیرا آن دو اثر میبخشد: قساوت و سنگدل شدن، و هیجان و جوش قوه شهوت.در ضمن باید توجه داشت که پرخوری و چاقی احتمال ابتلا به بیماریهای مزمن مانند بیماریهای قلبی- عروقی، افزایش چربی های خون، فشار خون بالا، دیابت، ناراحتی مفاصل و ... را افزایش میدهد .همچنین از نظر ظاهری، باعث نامتناسب شدن اندام فرد میشود که هنگام حضور در جمع افراد، از نظر روانی ایجاد اضطراب و ناراحتی می نماید.
کمخوری و گرسنگی آثار و فواید بیشماری دارد که شاید بتوان گفت کمتر مورد اخلاقی است که بتواند با فواید کمخوری مقابله نماید. این فواید را درسخنان بزرگان به طور خلاصه چنین مییابیم: اندیشهی زلال و پاکلذّت، بردن از غذا، محبوبترین اعمال نزد خداوند متعال، حساب آسان، سیری و نزدیکی به خداوند در قیامت، داخل شدن در زمرهی اولیاء خدا، محبوبیت نزد فرشتگان، اعطای حکمت، عبادت، دیدار با خداوند و رضایت پروردگار از ایشان. در دین مبین اسلام، روزه که خود نوعی امساک است، میهمانی خدا خوانده شده است.
پیشینه پژوهش
در شروحی که بر مثنوی مولانا آمده، مساله خوردن از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. به عنوان نمونه، اندیشمندانی چون علامه جعفری در تفسیر مثنوی، جلال الدین همایی در مولوینامه، بدیع الزمان فروزانفر و شهیدی در شرح مثنوی شریف و زمانی در شرح مثنوی، مطالب ارزشمندی را بیان داشتهاند. در احادیث و کتبی مانند: کیمیای سعادت، معراج السعاده، کشف المحجوب و ترجمه رساله قشیریه نیز، مطالبی در این خصوص آورده شده است؛ اما این پژوهش به طور اختصاصی، به مساله خوردن از دیدگاه مولانا پرداخته و در ضمن بیان میدارد که تا چه اندازه دیدگاه مولانا، متأثر از قرآن و احادیث است. و اذعان میدارد، آشنایی با دیدگاه مولانا میتواند نقش به سزایی در زندگی فردی و اجتماعی داشته باشد.
-1 خوردن در قرآن
در قرآن کریم توجه ویژهای به خوردن شده است: از صفات خدا رزاق، نامگذاری سورهای به نام مائده - سفره آسمانی - ، سوگند به خوردنیها - والتین و الزیتون - ، درخواست مائده آسمانی توسط پیامبرانی چون موسی و عیسی و ... .سورهها و آیاتی که به نوعی با خوردن ارتبط دارند، با ترجمه خلاصه موضوعات به ترتیب عبارتند از: سوره بقره، آیه - 61گفتند موسی ما به یک نوع غذا کتفا نکنیم - ، آیه
