بخشی از مقاله
چکیده
شهرستان سقز به دلیل واقع شدن در یک موقعیت جغرافیایی با توپوگرافی و سامانه های جوی متمایز شرایط زیست اقلیمی ویژه ای دارد؛ بر اساس شاخص های دمای موثر مشخص گردید که 41/9 درصد از سال هوا سرد می باشد و حدود 58/1 درصد از مواقع نیز نیز با بهره گیری از تابش آفتاب می توان شرایط مناسبی را در سقز ایجاد نمود ؛ با توجه به اینکه استفاده از انرژی های فسیلی و افزایش انتشار گاز های گلخانه ای به یکی از دغدغه های جامعه بین المللی تبدیل شده است؛ بررسی اقلیم ها جهت استفاده بهینه از انرژی های تجدید پذیر و توسعه پایدار به یکی از مهمترین مباحث طراحی معماری تبدیل شده است؛ در این مقاله تلاش شده است در جهت توسعه پایدار با شناخت اقلیم سقز بر اساس شاخص های زیست اقلیمی مانند نظریه اولگی و ..... در یک دوره آماری 20 ساله 1990 - تا - 2010 با ارائه تحلیل های مناسب و شناسایی نقاط ضعف و قوت اقدام نمود؛ یکی از راههای جذب انرژی خورشید استفاده از دیوار ترمب در ضلع جنوبی بناء است و برای سقز نوعی متفاوت از این نوع دیوارپیش بینی شده است .
مقدمه
بر اساس هرم مازلو، بعد از خوراک؛ مسکن یا امنیت فیزیکی دومین نیاز حیاتی انسان است و معماری و شکل ساخت وساز مسکن معلول این نیاز انسان است و انسان اولیه جهت مقابله با عناصر اقلیمی - آفتاب - باد - آب و ...... - از طبیعت کمک گرفت و خانه های اولیه را زیر درختان و جنگل ها بنا نمود و بعد از آن در غارها سکنی گزید - آغاز غار نشینی - ؛ اما به تدریج آموخت که چگونه از عوامل طبیعی به نفع خود استفاده کند که در نتیجه بشر در قرن 19 به فکر استفاده از انرژی منابع طبیعی مانند انرژی خورشید، باد، ... و نهاتاًی توسعه پایدار افتاد که سابقه فعالیت های علمی در این زمینه متعدد است.
با توجه به اینکه قسمتی از محدوده جغرافیایی سقز را کوه ها و دشت های محصور شده و رودخانه های فصلی پوشیده از درختان تشکیل می دهد در نتیجه مردم این منطقه برای مصالح ساختمان ها بومی از مصالح در دسترس - مصالح بوم آور - مانند سنگ - دیوارها - ، چوب - سقف - ، کاهگل - پوشش خارجی - استفاده می کردند و با عنایت به اینکه این منطقه زمستان های سردی دارد در نتیجه بیشتر ساختمان ها را رو به جنوب احداث می کردند تا بتوانند در فصل سرد سال بیشترین استفاده را از انرژی خورشید بنمایند و امروزه نیز ضلع جنوبی ساختمان ها برای ساکنان این منطقه از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ لذا هدفمند کردن این ضلع از ساختمان جهت بیشترین بهره وری جذب انرژی خورشید دارای اهمیت ویژه ای می باشد که یکی از موارد جذب انرژی خورشید ایجاد دیوار ترومب می باشد.
پیشینه تحقیق:
سابقه فعالیت های علمی در این زمینه متعدد است از جمله کارهای علمی انجام شده در سطح جهانی می توان به کار گریفتس - - 1979 نقش محیط بیرونی - فضای سبز - را در کنترل دمای فضای داخل ساختمان توضیح داد و روش های برودت تبخیری را پیشنهاد نمود . هاوارد گریشفیلد به انتخاب محل ساختمان اشاره کرد و استفاده بهینه از شرایط خرد اقلیمی محلی را در آسایش مفید می داند ؛ وی عوامل تابش ، باد و جهت استقرار ساختمان را در کنترل حرارت فضای داخل توضیح می دهد و راه حل هایی جهت استفاده از تابش تابش خورشید برای گرم کردن ساختمان ارائه نمود .
بعد از این تحقیقات در سال 1975 - ویکتور و آلدار اولگی - به صورت علمی شرایط رطوبتی و حرارتی را در رابطه با احتیاجات انسان و طراحی اقلیمی مطرح نمودند و اقدام به تهیه جدول بیوکلماتیک نمودند و در دنباله کارهای الگی - پاروچ گیونی - 1976 کار وی را تکمیل کرد و در آن حدود مؤثر بودن شیوه های ساختمان سازی را تامین نیاز های رفاهی - بیوکلماتیک - انسان را مشخص نمود و جدولی تحت عنوان جدول زیست اقلیمی ساختمان را تهیه نمود.
در کشور ما نیز با توجه به ذخائر پایان پذیر نفت و اثرات نامطلوب و جبران ناپذیر سوخت های فسیلی به محیط زیست توجه به اقلیم و طراحی اقلیمی از نیمه دوم دهه 1350 هجری شمسی مورد توجه واقع گردید که این کارها در این زمینه می توان به کار تحقیقاتی مهندس عدل 1349 اشاره نمود و برای اولین بار نقشه بیو کلماتیک ایران را ارائه نمود؛ - کسمایی، - 1368 با استفاده از جدول بیوکلماتیک ساختمانی با استفاده از 43 دستگاه سینوپتیک اقلیم های مختلف ایران را جهت استفاده در مسکن و معماری ایران تهیه نمود. محمود رازجویان - - 1376 هم در کتاب آسایش به وسیله معماری همساز با اقلیم؛ دستورالعمل های مناسبی برای استفاده بهینه از پتانسیل های اقلیمی ارائه نمود .
روش تحقیق
در این پژوهش به منظور ارزیابی جامع شرایط زیست اقلیمی در ارتباط با مفهوم آسایش انسانی از مدل های مختلفی مانند الگی و جدول بیوکلماتیک مرتضی کسمایی و داده های آماری از مرکز سینوپتیک سقز استفاده شده است. تا وضعیت زیست اقلیمی مناسبی برای انسان و در مجموع برای ساکنان بناهای شهرستان سقز فراهم شود و سپس با تجزیه و تحلیل انواع دیوار ترومب، نوعی از این دیوار برای شهرستان سقز ارائه گردد.
بیان مسئله
با توجه به اینکه دیوار ترومب - با مصالح بنایی - یکی از سیستم های پایدار در معماری است؛ اما به دلیل اینکه از نورخورشید نمی توان استفاده کرد؛ در نتیجه در معماری بومی منطقه سقز از این روش پایدار استفاده نمی کردند. در این تحقیق سعی شده است با حفظ کارایی و استفاده همه جانبه از نورخورشید این نقص برطرف گردد .
اقلیم سقز
استان کردستان با حدود 29137 کیلومتر مربع %1/7 مساحت ایران را تشکیل می دهد که در قسمت غربی ایران و در حاشیه سلسله کوههای زاگرس واقع شده است و در بین عرض های جغرافیایی 34 درجه و 44 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه و 31 دقیقه تا 48 درجه و 16 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قراردارد و از نظر وسعت رتبه 16 را در کشور دارا می باشد. از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه ای کوهستانی می باشد که دشت های مرتفع و دره های پهن نیز در منطقه گسترده شده اند؛ اختلاف ارتفاع بین پست ترین و بلند ترین نقطه در استان کردستان به حدود 2400 متر می رسد که این اختلاف ارتفاع باعث به وجود آمدن اقلیم های متفاوت می گردد.
اقلیم کردستان متاثر از توده هوای گرم و مرطوب مدیترانه ای است؛ که این توده ها موجب بارندگی هایی در بهار و ریزش برف در زمستان ها می شود؛ این توده های هوایی که از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه می وزد با برخورد به ارتفاعات زاگرس بخش قابل توجهی از رطوبت را به صورت بارش های پراکنده برف و باران در این منطقه به وجود می آورد - سایت استانداری کردستان - . براساس اطلاعات ایستگاه هواشناسی سقز که از سال 1340 تأسیس شده است میانگین بارش در این شهر 487 میلیمتر است که بیشترین بارش در سال1371 با 790 میلیمتر و کمترین بارش در سال 1377 با 272 میلیمتر می باشد. میانگین تعداد روزهای با دمای حداقل مساوی صفر درجه یا کمتر از آن 122 روز می باشد یعنی بطور میانگین در یک سوم از سال آب یخ می بندد. حداقل میانگی رطوبت نسبی حدود %20 در ماههای خرداد، تیر، مرداد، شهریور و حداکثر رطوبت نسبی حدود %85 در طول ماه های آبان تا اردیبهشت می باشد - داده های هواشناسی سینوپتیک سقز - .
اصول رعایت معماری در منطقه سقز :
با توجه به اینکه منطقه کردستان و به ویژه سقز در منطقه اقلیم سرد - کوهستان های غربی - واقع شده است می بایست اصول طراحی معماری آن به شرح ذیل باشد - کسمایی، . - 96 :1392
