بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه احساس گرفتاری مادران با اختلالات اضطرابی و رفتاری فرزندان 7 تا 12 ساله آنها بود. این پژوهش در قالب یک طرح پژوهشی توصیفی- همبستگی از نوع پیمایشی پیش بین انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه مادران و کودکان دبستانی شهر اصفهان در سال تحصیلی 95-94 بود. نمونه گیری به صورت تصادفی خوشه ای انجام شد . بدین منظور از بین نواحی پنج گانه آموزشی شهر اصفهان، 2 ناحیه به صورت تصادفی انتخاب گردید - نواحی 3 و . - 5 سپس از بین مدارس موجود در این نواحی دو مدرسه ابتدایی دخترانه و پسرانه - 1 مدرسه دخترانه و 1 مدرسه پسرانه از هر دو ناحیه - و در هر پایه 30 دانش آموز به صورت تصادفی انتخاب شد و به مادران آن ها و احساس گرفتاری گیلبرت و آلن - - 1998 ارائه شدجمعاً - تعداد 360 مادران دانش آموزان در مرحله اول پرسشنامه دریافت کردند -
از بین مادرانی که در این پرسشنامه ها نمرات بالایی را بدست آوردند - نمره بالاتر از 32 در پرسشنامه احساس گرفتاری - ، تعداد 100 نفر به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس پرسشنامه اختلالا مرتبط با اضطراب کودکان بیماهر - - 1999 و اختلالات مشکلات رفتاری کودکان راتر - - 1975 به این مادران جهت تکمیل ارائه شد. داده های بدست آمده توسط نرم افزار SPSS و با روش تحلیل رگرسیون گام به گام و همبستگی پیرسون تجزیه و تحلیل شدند. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان داد که احساس گرفتاری در مادران با مشکلات رفتاری و اختلالات اضطرابی کودکان آن ها رابطه معناداری وجود دارد. بین هراس جسمانی، اضطراب تعمیم یافته، اضطراب جدایی و اضطراب اجتماعی کودکان با احساس گرفتاری مادران نیز رابطه مثبت و معناداری مشاهده شد.
کلید واژه ها: ، احساس گرفتاری، اختلالات اضطرابی، اختلالات رفتاری
مقدمه
اغلب کودکان و نوجوانان با اختلالات رفتاری، احساسات منفی دارند و با دیگران بدرفتاری می کنند. با وجود مشکلات بسیاری که این افراد با آن مواجه اند، بیشتر آنان تا سالها پس از ورود به مدرسه شناسایی نمیشوند و تحت آموزش ویژه قرار نمی گیرند، مگر اینکه اختلال رفتاری و مشکلات تحصیلی آنان شدید باشد - غباری و همکاران، . - 2009 در سال های اخیر در سبب شناسی مشکلات رفتاری و ترس های مرضی کودکان به کیفیت روابط والد – کودک توجه بیشتری شده است. در بسیاری از پژوهش ها ویژگی های روانشناختی مادر در ایجاد مشکلات رفتاری کودک و ترس های مرضی کودکان مورد توجه محققان قرار گرفته است . در این میان ویژگی های روانشناختی مادر از قبیل احساس گرفتاری نقش به سزایی ایفا می کند . احساس گرفتاری ریشه در توجهات نظری مرتبط با رفتارهای دفاعی بازداری شده دارد - دیکسونٌ،1995؛ گیلبرتٍ، . - 2002
احساس گرفتاری ارتباط مهمی را با سایرمتغیرهای نظام اجتماعی نشان داده اند . پژوهش ها اهمیت احساس رفتاری درونی را در افسردگی بالینی، متذکر می شوند . احساس گرفتاری یا احساس به تله افتادن، نوع خاصی از تفکر و احساس است و به تله یا دام افتادن انسان در موقعیتی که تمایل به دوری از آن دارد اطلاق می شود - سعادت و قمرانی، . - 1395 احساس گرفتاری به عنوان توقف اجبارگونه فعالیت انسان، که همواره رو به افزایش است - آرنولد، الشیخَ، - 2013 و ناتوانی فرد در فرار و گریز از موقعیت، تعریف می شود - تراچسل، کریگر، گیلبرت، گروس هولتفورث ُ، - 2010 فردی که احساس گرفتاری را تجربه می کند تصور دارد رفتارهای دفاعی وی فاقد کار ایی بوده و لذا تمایل به گریز از موقعیت جاری دارد؛ در عین حال فکر می کند تمام راه های ممکن برای فایق آمدن وی بر این موقعیت مسدود شده است - گیلبرت و آلان، به نقل از قمرانی، سیادتیان و پیشداد، . - 1392
هرچند نظریه احساس گرفتاری در ابتدا به منظور تبیین اختلال افسردگی و سایر رویدادهای استرس زا مطرح شد اما با این وجود، در سالهای اخیر شواهدی مبنی بر ارتباط احساس گرفتاری با سایر اشکال اختلالات روانی به دست آمده است . در این راستا، ارتباط احساس گرفتاری با خودکشی، اختلال استرس پس از سانحه و سایر اختلا لات اضطرابی به تأیید رسیده است - تیلور، گودینگ، وود، جانسون، پرات، تریرِ، - 2010 مکانیسم عمل و تأثیرگذاری احساس گرفتاری در اختلالات گوناگون، به ویژه افسردگی از طریق اختلال در حل مسئله و حافظه و ایجاد ناامیدی و رفتارهای خودکشی به اثبات رسیده است . در این راستا، بریچوود ّ و همکاران دریافتند در اختلالات روانی شدید، آن دسته از بیمارانی که احساس گرفتاری بیشتری دارند در مقایسه با بیمارانی که احساس کنترل و مدیریت را تجربه کرده اند ، بیشتر به افسردگی دچار می شوند - بریچوود، میدن، تاور، گیلبرت، پلیستوْ، . - 2000
اختلالات اضطرابی یکی از شایعترین اختلالات عاطفی- روانی کودکان و نوجوانان می باشد . مطالعات انجام شده در مورد شیوع شناسی این اختلال نشان داده است که در حدود 12%-8% کودکان و %5-%10 نوجوانان با یکی از معیارهای تشخیصی اختلال اضطرابی، تا اندازه ای که روند زندگی عادی و عملکرد روزانه ی آنها را مختل نماید مواجه هستند - اسپنسَ، . - 2003 اختلالات اضطرابی به ویژه اختلال اضطراب جدایی از میزان بالایی در میان کودکان و نوجوانان شایع است، به طوری که برخی مطالعات میزان شیوع اختلال اضطراب جدایی را تا %42 نیز گزارش داده اند - هادسون، رپیُ، . - 2001 اختلال اضطرابی در کودکان و نوجوانان ممکن است در یکی از اشکال اضطراب جدایی، هراس اجتماعی، اختلال اضطر اب تعمیم یافته، اختلال آسیمگی با بازار هراسی و یا بدون آن، اختلال وسواس فکری- عملی و هراس های اختصاصی وجود داشته باشد - اسپنس، پاولا، برت، سینتیا، تورنرٌ، 2003؛ برنشتین، لین، اگانٍ، 2005؛ فردیناندَ، . - 2007
انواع اختلالات اضطرابی خصوصیات مشترک بسیاری داشته و در تاکید اختصاصی بر نوع ترس با هم تفاوت دارند . کودکان در پاسخ به تهدیدهای دریافت شده در محیط ، اضطراب را تجربه می کنند. میزان دریافت تهدید کنندگی محرک ها از یک اختلال به اختلال دیگر متفاوت است. زمانی که کودکان مضطرب می شوند به طور افراطی و بیش از اندازه بر پیامدهای منفی که ممکن است رخ دهد توجه می کنند و تغییرات جسمانی زیادی را تجربه میکنند - بارهیم، دان، اشل و ساگی-شوارتزُ، . - 2007 دانش آموز مبتلا به اختلال رفتاری به دانش آموزی گفته میشود که علیرغم هوش متوسط یا بالاتر، رفتار اجتماعی و عاطفی وی از نظر فراوانی، شدت، مداومت و شرایط ظهور، تفاوت معناداری با دیگر همسالان خود دارد - گیفرِ، . - 2003 اختلالات هیجانی در نوجوانان اشاره به مشکلات سلامت روان دارد که این اختلالات زندگی آنها را متاثر می سازد - حیدری، . - 1387 با توجه به این حقیقت، غربالگری نوجو انان، یافتن عوامل مرتبط با اختلالات رفتاری و نیز معرفی ایشان به مراکز مشاوره جهت درمان اختلالات رفتاری از اهمیت شایانی برخوردار است - جعفری، یزدانپرست و همتزاده، به نقل از خداکرمی و همکاران، . - 1392 بین 6 تا 10 درصد کودکان و نوجوانان مدرسه رو به مشکلات جدی و پایدار رفتاری و هیجانی مبتلا هستند - هلاهان، کافمن، به نقل از خداکرمی و همکاران، . - 1392
در پژوهش های پیشین بر رابطه ویژگی های والدین، به خصوص مادران، با مشکلات رفتاری و اضطرابی کودکان تأکید شده است اما به نظر می رسد احساس گرفتاری در مادران نیز بتواند بر اختلالات اضطرابی و رفتاری فرزندانشان تاثیرگذار باشد و این اختلالات میتواند در سلامت روان و زندگی فردی و اجتماعی کودکان تاثیر منفی بسیاری بگذارد ، با این وجود این موضوع در پژوهش های پیشین مورد توجه چندانی قرار نگرفته است، لذا پژوهش گر در این پژوهش به دنبال این پاسخ است که آیا احساس گرفتاری مادران با اختلالات اضطرابی و رفتاری فرزندان 7 تا 12 ساله آنها رابطه ای وجود دارد یا خیر؟
روش
این پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی بود. همچنین این پژوهش بر حسب هدف، در دسته پژوهش های کاربردی قرار می گیرد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه مادران و کودکان دبستانی شهر اصفهان در سال تحصیلی 95-94 بود. با توجه به این که روش پژوهش انجام شده از نوع همبستگی پیش بین بود، نمونه تحقیق از طریق نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب گردید. از بین نواحی پنج گانه آموزشی شهر اصفهان، 2 ناحیه به صورت تصادفی انتخاب گردید - نواحی 3 و . - 5 سپس از بین مدارس موجود در این نواحی دو مدرسه ابتدایی دخترانه و پسرانه 1 - مدرسه دخترانه و 1 مدرسه پسرانه از هر دو ناحیه - و در هر پایه 30 دانش آموز به صورت تصادفی انتخاب شد و به مادران آن ها پرسشنامه احساس گرفتاری ارائه شد - جمعا تعداد 360 دانش آموز در مرحله اول پرسشنامه دریافت کرد - از بین مادرانی که در این پرسشنامه ها نمرات بالایی را بدست آوردند - نمره بالاتر از 32 در پرسشنامه احساس گرفتاری - ، تعداد 100 نفر به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس پرسشنامه اختلالات اضطرابی و اختلالات رفتاری کودکان به این مادران جهت تکمیل ارائه شد.
گیلبرت و آلن با استفاده از دو گروه نمونه شامل دانشجویان و افراد مبتلا به اختلال افسردگی؛ روایی و پایایی مقیاس گرفتاری را مطلوب ارزیابی کردند. همچنین همسانی درونی مقیاس با روش ضریب آلفای کرونباخ بین 86/0؛93/0 و روایی همزمان از طریق اجرای همزمان مقیاس گرفتاری با مقیاس افسردگی بک، مطلوب r= 58/0 - و - p< 001/0 ارزیابی شد. به منظور پایایی مقیاس، از روش های همسانی
