بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه فقدان لذت جویی مادران با اختلالات اضطرابی و رفتاری فرزندان 7 تا 12 ساله آنها بود. این پژوهش در قالب یک طرح پژوهشی توصیفی- همبستگی از نوع پیمایشی پیش بین انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه مادران و کودکان دبستانی شهر اصفهان در سال تحصیلی 95-94 بود. نمونه گیری به صورت تصادفی خوشه ای انجام شد . بدین منظور از بین نواحی پنج گانه آموزشی شهر اصفهان، 2 ناحیه به صورت تصادفی انتخاب گردید - نواحی 3 و . - 5 سپس از بین مدارس موجود در این نواحی دو مدرسه ابتدایی دخترانه و پسرانه - 1 مدرسه دخترانه و 1 مدرسه پسرانه از هر دو ناحیه - و در هر پایه 30 دانش آموز به صورت تصادفی انتخاب شد و به مادران آن ها پرسشنامه فقدان لذت جویی اسنیث و همیلتون - - 1995 ارائه شدجمعاً - تعداد 360 مادران دانش آموزان در مرحله اول پرسشنامه دریافت کردند - . از بین مادرانی که در این پرسشنامه ها نمرات بالایی را بدست آوردند - در پرسشنامه نمره بالاتر از 42 در پرسشنامه فقدان لذت جویی - ، تعداد 100 نفر به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس پرسشنامه اختلالا مرتبط با اضطراب کودکان بیماهر - - 1999 و اختلالات مشکلات رفتاری کودکان راتر - - 1975 به این مادران جهت تکمیل ارائه شد. داده های بدست آمده توسط نرم افزار SPSS و با روش تحلیل رگرسیون گام به گام و همبستگی پیرسون تجزیه و تحلیل شدند. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان داد که بین فقدان لذت جویی در مادران با مشکلات رفتاری و اختلالات اضطرابی کودکان آن ها رابطه معناداری وجود دارد. همچنین بین فقدان لذت جویی مادران با اضطراب اجتماعی و هراس جسمانی فرزندان رابطه معناداری وجود دارد.
کلید واژه ها: فقدان لذت جویی، اختلالات اضطرابی، اختلالات رفتاری
مقدمه
اغلب کودکان و نوجوانان با اختلالات رفتاری، احساسات منفی دارند و با دیگران بدرفتاری می کنند . با وجود مشکلات بسیاری که این افراد با آن مواجه اند، بیشتر آنان تا سالها پس از ورود به مدرسه شناسایی نمیشوند و تحت آموزش ویژه قرار نمی گیرند، مگر اینکه اختلال رفتاری و مشکلات تحصیلی آنان شدید باشد - غباری و همکاران، . - 2009 در سال های اخیر در سبب شناسی مشکلات رفتاری و ترس های مرضی کودکان به کیفیت روابط والد – کودک توجه بیشتری شده است. در بسیاری از پژوهش ها ویژگی های روانشناختی مادر در ایجاد مشکلات رفتاری کودک و ترس های مرضی کودکان مورد توجه محققان قرار گرفته است . در این میان ویژگی های روانشناختی مادر از قبیل فقدان لذت جویی نقش به سزایی ایفا می کند - دیکسونٌ،1995؛ گیلبرتٍ، . - 2002
فقدان لذت جویی مشخصه اصلی کلینیکی - بالینی - اختلال اسکیزوفرنیا و سوء مصرف مواد میباشد؛ و در این راستا مشخص شده است که فقدان لذت جویی به عنوان یکی از علایم منفی مهم در اختلال اسکیزوفرنیا است - فانینگ، برمن، گویلوتَ، . - 2012 فرضیه ها حاکی از آن است افرادی که فقدان لذت جویی بیشتری دارند، احساس میل به خوردن و مصرف الکل بیشتر، توانایی کمتر در کنترل خوردن غذا و تمایل بیشتری به از دست دادن وزن دارند - کرانن، راسیناهو، هاکو، ساوولاینن، لیندمنُ، . - 2010
اختلالات اضطرابی یکی از شایعترین اختلالات عاطفی- روانی کودکان و نوجوانان می باشد . مطالعات انجام شده در مورد شیوع شناسی این اختلال نشان داده است که در حدود 12%-8% کودکان و %5-%10 نوجوانان با یکی از معیارهای تشخیصی اختلال اضطرابی، تا اندازه ای که روند زندگی عادی و عملکرد روزانه ی آنها را مختل نماید مواجه هستند - اسپنسِ، . - 2003 اختلالات اضطرابی به ویژه اختلال اضطراب جدایی از میزان بالایی در میان کودکان و نوجوانان شایع است، به طوری که برخی مطالعات میزان شیوع اختلال اضطراب جدایی
را تا %42 نیز گزارش داده اند - هادسون، رپیّ، . - 2001
از طرفی اختلال اضطرابی در کودکان و نوجوانان ممکن است در یکی از اشکال اضطراب جدایی، هراس اجتم اعی، اختلال اضطراب تعمیم یافته، اختلال آسیمگی با بازار هراسی و یا بدون آن، اختلال وسواس فکری- عملی و هراس های اختصاصی وجود داشته باشد - اسپنس، پاولا، برت، سینتیا، تورنرْ، 2003؛ برنشتین، لین، اگانَ، 2005؛ فردیناندُ، . - 2007 انواع اختلالات اضطرابی خصوصیات مشترک بسیاری داشته و در تاکید اختصاصی بر نوع ترس با هم تفاوت دارند . کودکان در پاسخ به تهدیدهای دریافت شده در محیط ، اضطراب را تجربه می کنند. میزان دریافت تهدید کنندگی محرک ها از یک اختلال به اختلال دیگر متفاوت است. زمانی که کودکان مضطرب می شوند به طور افراطی و بیش از اندازه بر پیامدهای منفی که ممکن است رخ دهد توجه می
کنند و تغییرات جسمانی زیادی را تجربه میکنند - بارهیم، دان، اشل و ساگی-شوارتزًٌ، . - 2007
دانش آموز مبتلا به اختلال رفتاری به دانش آموزی گفته میشود که علیرغم هوش متوسط یا بالاتر، رفتار اجتماعی و عاطفی وی از نظر فراوانی، شدت، مداومت و شرایط ظهور، تفاوت معناداری با دیگر همسالان خود دارد - گیفرٌٌ، . - 2003 اختلالات هیجانی در نوجوانان اشاره به مشکلات سلامت روان دارد که این اختلالات زندگی آنها را متاثر می سازد - حیدری، . - 1387 با توجه به این حقیقت، غربالگری نوجوانان، یافتن عوامل مرتبط با اختلالات رفتاری و نیز معرفی ایشان به مراکز مشاوره جهت درمان اختلالات رفتاری از اهمیت شایانی برخوردار است - جعفری، یزدانپرست و همتزاده، به نقل از خداکرمی و همکاران، . - 1392 بین 6 تا 10 درصد کودکان و نوجوانا ن مدرسه رو به مشکلات جدی و پایدار رفتاری و هیجانی مبتلا هستند - هلاهان، کافمن، به نقل از خداکرمی و همکاران، . - 1392
در مطالعه مسعودزاده و همکاران شیوع اختلالاتی مانند بیقراری، گوشهگیری، هیجانپذیری و پرخاشگری در بین دختران دانشآموز شهر ساری در سال 79-80 را بررسی و میزان شیوع این اختلالات را نسبتا" بالا گزارش کردند - حسینی، موسوی و رضازاده، . - 1382 مطالعه داشیپور و شکیباز هم نشان داد که میزان شیوع برخی علایم روانی در کودکان زنجانی حدود 25درصد است - شکیباز، داشیپور، ایزدی، . - 1382 براساس پژوهش های موجود، شیوع این اختلالات در بین کودکان و نوجوانان شهرکرمان حدود %7/7 بوده که از این میزان 2/3% آن مربوط به دختران است - غفاری نژاد، به نقل از خداکرمی و همکاران، . - 1392
مشاهده شده که بین شدت موارد استرس زا و وقوع آن به ویژه در موا ردی مثل نزاع والدین، عدم توجه و تنبیه توسط معلم، به موقع به مدرسه نرسیدن و عدم انجام تکالیف ارتباط وجود دارد - جعفری، یزدان پرست و همتزاده، به نقل از خداکرمی و همکاران، . - 1392 این افراد آرامش خانواده و جامعه را نیز بر هم می زنند . در حالت عادی بسیاری از رفتارها به عنوان خصوصیات اخلاقی افراد در نظر گرفته شده و مخصوصا در کودکان و نوجوانان ب ه دلیل مواجهه با بحران بلوغ ممکن است طبیعی فرض شده و مورد بی توجهی قرار بگیرند. سلامت روانی دانش آموزان یکی از محورهای مهم بهداشت روانی جامعه است و سازماندهی خدمات روانی در مدارس، راهبرد اساسی برای ارتقا سلامت روان دانش آموزان و در نهایت کل جامعه محسوب می شود.
در پژوهش های پیشین بر رابطه ویژگی های والدین، به خصوص مادران، با مشکلات رفتاری و اضطرابی کودکان تأکید شده است اما به نظر می رسد فقدان لذت جویی در مادران نیز بتواند بر اختلالات اضطرابی و رفتاری فرزندانشان تاثیرگذار باشد و این اختلالات می تواند در سلامت روان و زندگی فردی و اجتماعی کودکان تاثیر منفی بسیاری بگذارد ، با این وجود این موضوع در پژوهش های پیشین مورد توجه چندانی قرار نگرفته است، لذا پژوهش گر در این پژوهش به دنبال این پاسخ است که آیا بین فقدان لذت جویی مادران با اختلالات اضطرابی و رفتاری فرزندان 7 تا 12 ساله آنها رابطه ای وجود دارد یا خیر؟
روش
این پژوهش از نوع توصیفی - همبستگی بود. همچنین این پژوهش بر حسب هدف، در دسته پژوهش های کاربردی قرار می گیرد . جامعه آماری پژوهش شامل کلیه مادران و کودکان دبستانی شهر اصفهان در سال تحصیلی 95-94 بود. با توجه به این که روش پژوهش انجام شده از نوع همبستگی پیش بین بود، نمونه تحقیق از طریق نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب گردید . از بین نواحی پنج گانه آموزشی شهر اصفهان، 2 ناحیه به صورت تصادفی انتخاب گردید - نواحی 3 و . - 5 سپس از بین مدارس موجود در این نواحی دو مدرسه ابتدایی دخترانه و پسرانه - 1 مدرسه دخترانه و 1 مدرسه پسرانه از هر دو ناحیه - و در هر پایه 30 دانش آموز به صورت تصادفی انتخاب شد و به مادران آن ها پرسشنامه فقدان لذت جویی ارائه شد - جمعا تعداد 360 دانش آموز در مرحله اول پرسشنامه دریافت کرد - . از بین مادرانی که در این پرسشنامه ها نمرات بالایی را بدست آوردند - نمره بالاتر از 42 در پرسشنامه فقدان لذت جویی - ، تعداد 100 نفر به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس پرسشنامه اختلالات اضطرابی و اختلالات رفتاری کودکان به این مادران جهت تکمیل ارائه شد.
در این پژوهش از ابزار های زیر استفاده شده است:
پرسشنامه فقدان لذتجویی اسنیثٌ و همیلتونٍ:
این پرسشنامه توسط اسنیث و همیلتون - 1995 - در 14 سوال طراحی شد و هدف آن ارزیابی فقدان لذت جویی از ابعاد مختلف - تعاملات اجتماعی، تجربیات حسی، تفریح/ سرگرمی، آشامیدن و خوراک - می باشد. برای بررسی روایی مقیاس فقدان لذتجویی از روش های روایی محتوا، همبستگی گو هی ها با نمره کل - تحلیل مواد - ، همبستگی خرده آزمون ها با نمره کل و تحلیل عوامل و به منظور بررسی پا اییی مقیاس از روشهای آلفای کرونباخ و پا اییی تنصیفی استفاده شد. ضرایب همبستگی گو هی ها با نمره کل در تمام موارد معنیدار و بین 0/40 تا 0/77 متغری بود. ضریب همبستگی خرده مقیاسها با نمره کل، برای خرده مقیاس آشامیدن و خوراک 0/72، خرده مقیاس عاملات اجتماعی 0/82، خرده مقیاس تجربیات حسی 0/89، و سرگرمی و تفریح 0/68 برآورد گردید. پا اییی مقیاس با استفاده از ضریب آلفای
