بخشی از مقاله
چکیده:
اختلال های اضطرابی از شایع ترین اختلال های روانشناختی و رفتاری در کودکان است و از آنجا که کودکان بیشتر وقت خود را در خانواده می گذراند، مسلماعملکرد و رفتار آنان و دیگر اعضای خانواده به طور متقابل بر یکدیگر اثر می گذارد. پژوهش حاضر با هدف تفاوت واکنش عاطفی در خانواده های دارای کودکان مبتلا و غیرمبتلا به اختلالات اضطرابی صورت گرفته است. 107 نفر از بین کلیه دانش آموزان پسر کلاس چهارم و پنجم دبستان شهرستان بجنورد به همراه والدین آن ها به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. سپس پرسشنامه سنجش خانواده و مقیاس اضطراب کودکان و والدین اسپنس اجرا شد.
آزمون t نشان داد که بین واکنش عاطفی در خانواده کودکان مبتلا و غیرمبتلا به اختلال های اضطراب هول ، واضطراب اجتماعی و اختلال فوبی اختصاصی تفاوت معناداری وجود داشت ولی بین واکنش عاطفی در خانواده کودکان مبتلا و غیرمبتلا به اختلال های اضطراب جدایی ، وسواس و اضطراب فراگیر تفاوت معناداری یافت نشد. واکنش عاطفی در خانواده می تواند در سبب شناسی اختلالات اضطرابی همچون هول ، اضطراب اجتماعی و فوبی اختصاصی دخیل باشد.
مقدمه
امروزه شاهد ان هستیم که جوامع به دوران کودکی اهمیت فروانی می دهند ولی هرچه اگاهی افراد بیشتر می شود، به جای کاهش اختلالات دوران کودکی، با افزایش آن روبه رو هستیم
بنابر پژوهش های تشخیصی و آماری اختلالات روانی هر اختلال روانی به صورت چیزی تصور می شود که به عنوان رفتار مهم بالینی یا نشانگان روان شناختی هست یا الگویی که در فرد اتفاق می افتد و با پریشانی حال رابطه دارد یا با یک خطر مهم و رو به افزایش رنج کشیدن از مرگ، درد، ناتوانی یا فقدان مهم آزادی می باشد که اخیرا به صورت ناتوانی های رفتاری، روان شناختی یا زیستی در فرد ظاهر شده است. همچنین رفتار منحرف یا تعارضاتی که به طور عمده بین فرد و جامعه وجود دارد، اختلال روانی شمرده نمی شود مگر اینکه انحراف یا تعارض نشانه ناتوانی در فرد باشد
اختلال های اضطرابی از شایع ترین اختلال های روان پزشکی در جمعیت عمومی هستند. اضطراب هشداری است که فرد را گوش به زنگ می کند. هشداری که در پاسخ به تهدیدی پیدا می شود که نامعلوم، درونی و مبهم است و یا از تعارض منشا می گیرد و می تواند منطقی و بهنجار یا غیرمنطقی و نابهنجار باشد
طبق DSM-IV-TR اختلال های اضطرابی در دوران کودکی شامل موارد زیر هستند:
- 1 اختلال هول: حملات عود کننده غیر منتظره با علائمی چون : تپش قلب، تعریق، لرزش، تنگی نفس، احساس خفگی، درد قفسه سینه، سرگیجه، مسخ واقعیت، ترس از دست دادن کنترل، ترس از مردن، گرگر گرفتگی و ...که می توانند همراه با هراس باشند.
- 2اضطراب اجتماعی: ترس بارز و مداوم از یک یا چند موقعیت اجتماعی یا ارایه عملکرد در آن موقعیت که در آن ها بیمار نگران ارزیابی منفی یا نگاه موشکافانه دیگران است.
- 3 هراس اختصاصی: ترس بارز و مداومی که افراطی و غیرمعقول بوده و بر اثر وجود یا پیش بینی وجود یک شی یا موقعیت به خصوص بروز می کند.
- 4اختلال وسواسی-جبری: وسواس های فکری تکانه ها یا تصاویری عودکننده و مداوم هستند که فرد آن ها را مزاحم و نا مناسب می داند. وسواس های عملی رفتار ها یا اعمال ذهنی تکراری هستند که هدف آن ها جلوگیری یا کاهش اضطراب یا ناراحتی است.
- 5اختلال اضطراب فراگیر: نگرانی و اضطراب مفرط در مورد تعدادی از رویداد ها یا فعالیت ها در اکثر روزها به مدت حداقل 6 ماه.
- 6اضطراب جدایی: اضطراب مفرط و از لحاظ رشدی نا مناسب به مدت حداقل 1 ماه در مورد جدایی از خانه یا از کسی که به وی دلبستگی دارد
یکی از عللی که پژوهشگران در زمینه اختلالات اضطرابی دوران کودکی ، به آن توجه ویژه ای داشته اند؛ نهاد خانواده است. چون نهاد خانواده اولین نهادی است که کودک عضو آن می شود و بیشتر وقت خود را در آن می گذراند، طبیعتا باید اثر خانواده بر کودک بیشتر از اثر نهادهای دیگر باشد. هم چنین به دلیل نفوذ و قدرتی که والدین بر کودک دارند و کودک آنان را منبع رفع نیازهای خود می داند،مسلما عملکردها، رفتارها آنان و دیگر اعضای خانواده و هم چنین خود کودک به طور متقابل بر آن ها موثر است . منظور از بعد واکنش عاطفی در خانواده ، به پاسخدهی عاطفی به توانایی اعضای خانواده به طور مناسب در موقعیت های هیجانی مثبت و منفی گفته می شود
در تحقیقی که به بررسی ترس از مدرسه ، اضطراب و افسردگی و رابطه آن با الگوهای روانی تربیتی خانواده در کودکان دبستانی شهر اصفهان پرداختند، درصد شیوع اختلال اضطرابی در بین دانش آموزان دبستانی 1 درصد و نسبت جنسی 2 به 1 در پسرها در برابر دخترها بود. در این بررسی نیمی از کودکان با اضطرابجدایی ، والدین با اختلال اضطرابی یا خلقی داشتند و مشخص شد که فرایندهای تربیتی در اختلال های دوران کودکی سهم بالقوه ای را بازی می کنند
در تحقیقی دیگر سهم خانواده درآسیب زایی روانی اجتماعی کودکان و نوجوانان کانون اصلاح و تربیت بیش از سهم مدرسه به دست آمده بود و بین شکست تحصیلی ، تنبیه در مدرسه ، تحصیلات والدین، روش های تربیتی خانواده ، سابقه درگیری مددجویان در مدرسه با آسیب زایی روانی اجتماعی مددجویان کانون اصلاح و تربیت در سطح معنا داری 05/0، روابط معناداری یافت شد
بااین حال ، در پژوهش دیگری نشان داده شد که بین واکنش عاطفی در خانواده کودکان اضطرابی و غیراضطرابی - به طور کلی - با 5 درصد خطا تفاوت معنی داری وجود ندارد
کیرکلدی1، فرنهام و استیفن - 2010 - در پژوهشی که به بررسی پیش بینی کننده های روان شناختی ، اجتماعی و خانوادگی رفتارهای وسواس فکری و عملی در کودکان و نوجوانان پرداختند، شیوع اختلال وسواس فکری -عملی در جمعیت بالینی 2%،1 در بین 2500 نوجوان آلمانی تخمین زدند که تفاوتی بین عملکرد شناختی و عملکرد خانواده گروه هایی با ویژگی های زیاد و کم وسواسی وجود نداشت .
در پژوهشی دیگر فقدان گرمای عاطفی و ویژگی های اختلال عملکرد خانواده با شدت پایدارتری با اضطراب اجتماعی ، به خصوص در تعامل با آسیب شناسی روانی پدر و مادر رابطه داشت و نشان داده شد که عوامل پیش بینی کننده برای تداوم SP از پیش بینی کننده های اولیه SP متفاوت است . محیط نامساعد خانواده به تنهایی و در تعامل با اختلال های والدین با شدت پایدارتری SP را پیش بینی می کردند - کنپ و همکاران ،. - 2009 تاناکا، راشویچ و اسکارپا - 2009 - نیز که به بررسی تعارض خانوادگی و اضطراب کودکی پرداختند، تصریح کردند که تعارض خانوادگی با سطوح بالای اضطراب رابطه دارد.
به علاوه قره باغی و وفایی - 1388 - نیز که به بررسی نقش ارزیابی شناختی کودک ازتعارض میان والدین و مقابله هیجان مدار کودک با تعارضات خانواده در سلامت جسمی و روانی -اجتماعی دانش آموزان پایه پنجم شهر تهران پرداخته بودند، یافته ها نشان دهنده رابطه معنادار ارزیابی شناختی منفی کودک از تعارضات والدین با مقابله هیجان مدار کودک و هم چنین رابطه معنادار این دو متغیر با سلامت جسمی و سلامت روانی -اجتماعی کودک بودند.
بنابراین ، خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی است که اعضای آن با هم تعاملات پیچیده عقلانی - عاطفی - اجتماعی - اقتصادی - فرهنگی دارند و بالطبع دارای نگرش ها، مسئولیت ها و عملکردهایی نسبت به یکدیگر هستند که این امر در تأمین نیازهای همه - جانبه اعضا و در نتیجه سلامت جسمی و روانی آن ها سهم مهمی ایفا می کند و پژوهش ها تا به حال به تأثیر این تعامل پیچیده عقلانی -اجتماعی بر اختلال اضطراب جدایی ، وسواس و اضطراب اجتماعی کودکان اشاره کرده است . با این حال ، با توجه به وجود پژوهش های متناقض و از طرفی ، با توجه به این که پژوهش های صورت گرفته در فرهنگ های دیگر بوده است ، لذا پژوهش حاضر با هدف مقایسه واکنش عاطفی درخانواده کودکان مبتلا و غیرمبتلا به اختلال های اضطرابی نظیر هول ، اضطراب فراگیر، فوبی ، وسواس و اضطراب اجتماعی صورت گرفت
روش تحقیق
روش پژوهش حاضرازنوع علی - مقایسه ای یود. در این پژوهش جامعه کلیه دانش آموزان پسر کلاس چهارم و پنجم دبستان شهرستان بجنورد و والدین آن ها بودند که در سالتحصیلی 95-94 مشغول به تحصیل بودند. در این راستا، 107 دانش آموز کلاس چهارم و پنجم به همراه والدین این دانش آموزان از دو دبستان پسرانه در شهرستان به طور تصادفی انتخاب شدند. از بین کلیه آزمودنی ها 6/5 درصد از آن ها به طور کلی مبتلا به اضطراب بودند که میانگین میزان اضطراب آن ها در مقایسه با گروه غیرمبتلا به ترتیب 50/21 و 05/19 بود. به علاوه ، میزان شیوع هول ، اضطراب جدایی ، فوبی اختصاصی ، اضطراب اجتماعی ، وسواس و اضطراب فراگیر به ترتیب 6/5، 56/20، 28/10، 8/1، 34/9 و 7/3 بود.
در این پژوهش با توجه به این که تهیه لیستی از تمامی دانش آموزان پسر کلاس چهارم و پنجم دبستانی شهرستان بجنورد امکان پذیر نبود، از نمونه گیری تصادفی خوشه ای استفاده شد. به عبارت دیگر از بین کلیه نواحی آموزش و پرورش استان خراسان شمالی ، شهرستان بجنورد انتخاب شد. سپس به طور تصادفی دو مدرسه پسرانه از بین کلیه مدارس پسرانه انتخاب شدند. در مدرسه پسرانه اول از بین دو کلاس چهارم و دو کلاس پنجم به طور تصادفی یک کلاس چهارم و یک کلاس پنجم انتخاب شدند. در مدرسه پسرانه دوم نیزاز بین چند کلاس چهارم و پنجم دو کلاس پنجم به طور تصادفی گزینش شدند.
