بخشی از مقاله
-1 مقدمه
اگر تمام خواستهها و نیازهای بشر به راحتی ارضا میشد دیگر در زندگی چیزی به نام مشکل وجود نداشتامّا. همانگونه که می-دانیم موانع و مشکلات مختلف آداب و رسوم، سنتهای اجتماعی، قوانین قراردادی و غیره مانع ارضای بسیاری از نیازهای انسان میشود. از بین بردن برخی از این موانع آسان و رویارویی با برخی دیگر بسیار مشکل است. همانگونه که میکروب باعث ناراحتی جسمانی میگردد احساس گناه و عذاب وجدان و همچنین ارضا نشدن خواستهها و امیال نیز سبب به وجود آمدن استرس روانی یا همان اضطراب میشود و موجب تنش میگردد و تا زمانی که تعادل دوباره بازنگردد بهبود نمییابد. این حالتهای روانی، واکنشهای دفاعی شخصیت را تحریک کرده و مکانیزمهای دفاعی وارد عمل میشوند.
به بیان بهتر » من« مرکزیترین و اصلیترین هسته شخصیت است و هر گونه کوچک شمردن ارزش آن تهدیدی برای این هسته محسوب میشود. به همین خاطر و به جهت محافظت از من در برابر فروپاشی و تحقیر، مکانیزمهای دفاعی گوناگونی به وجود آمده است - فروید، 1956، ترجمه گوهریراد و جوادی، . - 1387 مفهوم مکانیزمهای دفاعی یکی از مهمترین کمکهای روانتحلیلگری در مطالعهی شخصیت است. فروید اولین فردی بود که وجود چند مکانیزم دفاعی را مطرح کرد. در همهی مکانیزمهای دفاعی عنصر خودفریبی در کار است.
ما آدمیان همگی که گاه مکانیزم-های دفاعی را به کار میبریم و با کمک مکانیزمهای دفاعی شرایط دشوار را از شدت میاندازیم تا اینکه بتوانیم به صورت مستقیمتر آن موقعیت تنشزا را حل و فصل کنیم - اتکینسون و همکاران، 2001، ترجمه براهنی و همکاران، . - 1385 فرض روانتحلیلگران بر این است که اگر چه مکانیزمهای دفاعی در کاهش اضطراب مفیدند، ولی از این خطر که فرد را از واقعیت دور میکند ناسازگارانه تلقی میشوند. مکانیزمهای دفاعی در نظریهی فروید همان پاسخهای شناختی عاطفی به عوامل استرسزا همانند ناکامیها عدم موفقیت و عدم ارضا است. دفاعها یک ارتباط قوی با کارکرد شخصیت در بزرگسالی و آسیب شناسی روانی دارند.
مکانیزم-های دفاعی ناهشیارانه روی میدهند و فقط میتوانند با حالت هیجانی درونی تداخل کنند و تحریفی از واقعیت به وجود آورند. مکانیزم-های دفاعی انعکاس دهندهخصوصیات نسبتاً پایدار افراد هستند - زوکالی، موسکاتلو و برنو، 2006، به نقل از جواهری و همکاران، . - 1390 مکانیزمهای دفاعی که مسئولیت محافظت از من را در مواجه با مشکلهای مختلف اضطراب بر عهده دارند، برحسب نوع کنشوری ممکن است بهنجار یا نابهنجار و کارآمد یا ناکارآمد باشند - وایلنت، . - 1971 بر همین اساس، اندروز و همکاران مکانیزمهای دفاعی را به سه دسته تقسیم کرده است:
- 1 مکانیزمهای دفاعی رشدیافته، که شامل والایش، شوخ طبعی، پیشبینی و فرونشانی است؛
- 2 مکانیزمهای دفاعی روانآزرده، که شامل ابطال، نوعدوستی کاذب، آرمانسازی و واکنش وارونه است؛
- 3 مکانیزمهای دفاعی رشدنایافته، که شامل فرافکنی، پرخاشگری منفعلانه، عملیسازی، مجزاسازی، تفرق، دوپارگی، دلیلتراشی و بدنیسازی است - اندروز، سینگ و بوند، 2000، به نقل از جواهری و همکاران، . - 1390 در این تقسیمبندی همان طور که از اسم آنها بر میآید، مکانیزمهای دفاعی رشدیافته نسبت به رشدنایافته و روانآزرده کارآمدتر و بهنجارتر هستند. دفاعها نقش مهمی در سلامت افراد ایفا میکنند. بررسیهای متعددی از این فرض حمایت کردهاند و در پژوهشها مشخص شده است که سلامت روانی و جسمی افراد به طور معناداری با مکانیزمهای دفاعی آنها در ارتباط است. پور یزدی، بیرشک، فتی و دژکام - 1388 - در تحقیقی نشان دادهاند که افراد با سطح مطلوب سلامت روانی عمومی و نمره اضطراب حالت و صفت پایین از سبکهای دفاعی پخته استفاده میکنند.
تجربهی شادکامی و رضایت از زندگی هدف برتر زندگی به شمار میروند و احساس غم و ناخرسندی اغلب مانع در راه انجام وظایف فرد شمرده میشود - آناس، 1993، به نقل از لاگلین و هیونید، . - 2001 شوارتز و استراک - - 1991 باور دارند که افراد شادکام کسانی هستند که در پردازش اطلاعات سوگیری دارند. یعنی اطلاعات را به گونهای پردازش میکنند که به خوشحالی آنها میانجامد. همچنین تحقیقات نشان میدهد که افراد افسرده نسبت به مهارتهای خود قضاوتهای دقیقتری انجام میدهند - آکرمن و دروینر، . - 1991 در مقابل مردم خوشحال مهارتهای خود را زیاد برآورد کرده و حوادث مثبت را بیشتر از منفی به خاطر میسپارند، ولی در برنامهریزی بهترند زیرا از استراتژیهای مهم مثل جستجوی اطلاعات مرتبط با سلامتی استفاده میکنند - آسپین وال، . - 2001 از اینرو، با توجه به این شواهد میتوان فرض کرد که بین استفاده از مکانیزمهای دفاعی با شادکامی و رضایت از زندگی رابطه وجود دارد.
شادکامی هدف مشترک افراد است و همه برای رسیدن به آن تلاش میکنند که نتیجه ارزشیابی افراد از خود و زندگیشان است - بالن، 2000، به نقل از دییری و دلاور و صرامی، . - 1390 شادکامی عبارتست از مقدار ارزش مثبتی که یک فرد برای خود قائل است - وینهوون، . - 1997 این سازه دو جنبه دارد یکی عوامل عاطفی که نماینگر تجربه هیجان، شادی، سرخوشی، خوشنودی و سایر هیجانهای مثبت هستند و دیگری ارزیابی شناختی قلمروهای مختلف زندگی که بیانگر شادکامی و بهزیستی روانی است.
به نظر آرجیل، مارتین و لو - 1995 - سه جزء اساسی شادکامی عبارتند از: هیجان مثبت، رضایت از زندگی و نبود هیجانات منفی از جمله افسردگی و اضطراب. او و همکارانش دریافتند که روابط مثبت با دیگران، هدفمند بودن زندگی، رشد شخصی، دوست داشتن دیگران و طبیعت نیز از اجزاء شادکامی هستند. رضایت از زندگی به عنوان یک قضاوت شناختی آگاهانه از میزان رضایتی که فرد از زندگی خود دارد تعریف شده است که نشان دهنده میزان رضایت کلی و شادکامی فرد است. در واقع رضایت از زندگی یکی از پیشبینی کنندههای سلامت روانی است که امروزه توجه محققان را به خود جلب کرده است.
رضامندی از زندگی بیانگر میزان ارضای تمایلات و نیازهای اساسی انسان است. رضامندی را میتوان به عنوان ارضای نیازهای اساسی و ارزیابی و تلقی مثبت افراد در قلمروهای مختلف زندگی در نظر گرفت - به نقل از عظیمی هاشمی، . - 1383 یکی از شاخصهای بهداشت روانی میزان رضایت از زندگی است. مراد از رضایت از زندگی، نگرش فرد، ارزیابی عمومی نسبت به کلیت زندگی خود و یا برخی از جنبههای زندگی همچون زندگی خانوادگی و تجربه آموزشی است - دینر، سان، لوکاس و اسمیت، . - 1999 رضایت از زندگی بازتاب توازن میان آرزوهای شخصی و وضعیت فعلی فرد است.
به بیان دیگر هر چه شکاف میان سطح آرزوهای فرد و وضعیت عینی وی بیشتر گردد رضایتمندی او کاهش مییابد - اینگهارت، به نقل از زکی، . - 1386 افزایش تنشها و مشکلات رفتاری، ناامیدی، اضطراب، افسردگی و غیره از جمله آثار منفی نارضایتی از زندگی در سطح فردی است که در سطح میانه و کلان نیز پیامدهایی چون کاهش روحیه مشارکتجویی، تعاون، اعتماد کنندگی، عامگرایی خواهد داشت - عظیمی هاشمی، . - 1383 از اینرو، مطالعه حاضر به دنبال بررسی رابطه میزان استفاده از مکانیزمهای دفاعی رشدیافته با شادکامی و رضایت از زندگی بود.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه مورد بررسی در پژوهش حاضر کلیه دانشجویان پسر و دختر مقطع کارشناسی دانشگاه ملایر بود. نمونه آماری در پژوهش حاضر شامل 100 نفر دانشجو دختر و پسر بود که با استفاده از روش نمونه-گیری در دسترس انتخاب شدند. میانگین سنی گروه نمونه 20/14 سال با انحراف استاندارد 1/65 بود. برای اجرای این تحقیق تعداد 120 عدد پرسشنامه تهیه شد. سپس پرسشنامهها در سطح دانشگاه در بین دانشجویان دختر و پسر داوطلب شرکت در تحقیق توزیع گردید. به آنها توضیح و فرصت کافی داده شد تا با دقت به پرسشها پاسخ دهند. از بین این تعداد تنها 100 عدد از پرسشنامهها به صورت کامل پاسخ داده شده بودند. در نتیجه در تحلیل نهایی از آنها استفاده شد.
-1-2 ابزارهای تحقیق
مقیاس سبکهای دفاعی: در پژوهش حاضر برای سنجش نوع مکانیزمهای دفاعی به کار گرفته شده توسط دانشجویان از پرسشنامهی سبکهای دفاعی اندورز، سینگ و بوند 1993 - ، به نقل از جواهری و همکاران، - 1390 استفاده شد. پرسشنامه سبکهای دفاعی شامل 40 سوال است و مقیاس نمرهگذاری آن به صورت لیکرت است. روایی و پایایی این پرسشنامه در ایران مورد تأیید قرار گرفته است. بهطوری که، سبک رشدیافته با آلفای کرونباخ 0/75 و ضریب بازآمایی با فاصله چهار هفتهای 0/82 به دست آمد - بشارت، شریفی و ایروانی، . - 1380
مقیاس رضایت از زندگی: این مقیاس شامل 5 سؤال است که توسط داینر و همکارانش - 1985 - جهت سنجش میزان رضایت از زندگی تهیه شده است. در مطالعه آنان آلفای کرونباخ مقیاس 0/89 گزارش شد. این مقیاس توسط خیر و سامانی - 1383 - در ایران مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج مطالعه آنان نشان داد که این مقیاس از روائی و پایایی خوبی برخوردار است.
مقیاس شادکامی آکسفورد: مقیاس شادکامی آکسفورد دارای 29 عبارت چهار گزینهای است که نمره کلی مقیاس در دامنهای بین صفر تا 87 قرار دارد. در ایران این پرسشنامه توسط علیپور و آگاه هریس - 1386 - مورد اعتباریابی قرار گرفته است. در مطالعه آنان آلفای کرونباخ پرسشنامه 0/91 به دست آمد و آن با مقیاس افسردگی بک و نوروزگرایی رابطه منفی معنادار و با برونگردی رابطه مثبت معنادار داشت.
