بخشی از مقاله
چکیده
ایجاد یک هویت و دستیابی به یک تعریف منسجم از خود، مهمترین جنبه رشد روانشناختی و اجتماعی در دوره جوانی و نوجوانی است.انقلاب ارتباطات و جهانی شدن در عصر حاضر تأثیرات شگرفی را در ابعاد گوناگون زندگی انسانها گذاشته است که از مهمترین آنها میتوان به تأثیرات فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی بر هویتها اشاره کرد. هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه استفاده از اینترنت بر هویت اجتماعی کاربران آن میباشد. روش تحقیق پیمایشی و از نظر هدف کاربردی میباشد و از نظر نوع تحلیل توصیفی، همبستگی و تبیینی میباشد. جامعه آماری این پژوهش را 400 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد تایباد که در سال تحصیلی 91-92 مشغول به تحصیل می باشند تشکیل میدهدکه از طریق نمونهگیری تصادفی منظم منطبق انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل دادهها نیز از آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج تحلیلها نشان داد که بین استفاده از اینترنت و هویت اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.
واژههای کلیدی: رسانههای الکترونیکی، هویت اجتماعی، اینترنت.
1 مقدمه
فراگیر شدن رسانهها در آغاز قرن بیست و یکم و موضوع جدّی نقش اینترنت در شکلدهی به فرهنگ، هویت و باورها و ارزشهای اجتماعی، اهمیت پژوهش در این زمینه را افزایش داده است. در جامعه امروز ما، گرایش به رسانههای الکترونیکی و استفاده از آن چنان رایج شده است که بیشتر خانوادهها، رایانه شخصی دارند و اعضای خانواده، بخش زیادی از وقت خود را در استفاده از رسانههای الکترونیکی سپری میکنند. رسانههای الکترونیکی در میان همه گروههای اجتماعی اعم از زن و مرد، پیر و جوان، بیسواد و باسواد از جذابیت خاصی برخوردار است. گسترش رسانههای الکترونیکی، مانند هر نوآوری دیگری به ایجاد دگرگونیهایی در جنبههای مختلف زندگی انجامیده و استفاده از آن، امری اجتنابناپذیر شده است؛ به گونهای که بدون آن زندگی برای کسانی که بدان خوگرفتهاند، دشوار میشود. بسیاری از نظریهپردازان ارتباطات، رسانههای الکترونیکی را گام مهمی در پیشرفت کشورهای در حال توسعه قلمداد میکنند.
از این رو، با توجه به کاربردهای فراوان رسانههای الکترونیکی که با هدف انتقال اطلاعات قصد دارد باورهای مشخصی را درباره کالاها یا خدمات مرتبط با آن در جامعه رواج دهد، بررسی این پیامها از نظر مضمون، محتوا و فرم ارائه، اهمیت ویژهای دارد. از سوی دیگر، چگونگی این پیامها بر ما پوشیده است. در واقع، بسیاری از کاربران رسانههای الکترونیکی نمیدانند که این رسانه چه نوع شیوه زندگی را معرفی میکند و دارای کدامین ارزشهای اجتماعیاست؟ بدین معنی که هویت جدیدی را شکل می دهند. آیا میتوان از آثار منفی رسانههای الکترونیکی در جنبههای فردی و اجتماعی غافل بود و درباره فرهنگسازی و آموزشهای درست از آن چشم پوشید؟
گسترش فضای اجتماعی و عام شدن بسیاری از امور خاص و درهم تنیدگی جهان، موجب شده که نوجوانان و جوانان امروزی در انتخاب هویتهایی منسجم و یگانه با مشکل و حتی بحران مواجه شوند و هویت آنها دچار چندپارگی گردد. لذا آنچه به چشم میخورد فرایند آرام و پیوسته انتقال هویت از نسلی به نسل دیگر نیست بلکه در دنیای کنونی بیشتر شاهد بحرانهای هویتی و به همان نسبت بازسازی های هویتی هستیم.اشرفی - 1381 - درباره عواقب عدم هویتیابی موفق در سنین نوجوانی و جوانی می گوید: "اگر توجهی به آثار، پیامدها و نتایج ناگوار »فقدان هویت« داشته باشیم و از عمق رنج و دردی که جوانان به هویت احساس میکنند آگاه شویم، در می یابیم بخش قابل توجهی از افسردگیها، احساس پوچی و درون تهی شدنها نتیجه منطقی بیهویتی است - اشرفی،1381؛. - 2
یکی از عوامل اجتماعی شدن، وسایل ارتباط جمعی است. با گسترش این وسایل در دوره جدید نقش موثر آنان بر فرایند جامعه پذیری کودکان و نوجوانان و سمت سو دادن به نگرشها و گرایشهای ارزشی آنان فزونی یافته است. روزنامه، مجلات، کتابها، سینما، تلویزیون، رادیو، ویدئو، نوار ضبط صوت و در شرایط فعلی ماهواره و ارسال امواج از نقاط مختلف کره زمین در شمار وسایل ارتباط جمعی قرار میگیرند. این وسایل بخش زیادی از مخاطبین را بدون اینکه ارتباط شخصی بین فرستندگان و گیرندگان آن پیامها، بوجود آید، در بر میگیرد. »این نوع عامل جامعه پذیری، فرد را با طیف فوق العاده وسیعی از مردم که تنها به طور غیر مستقیم شناخته میشوند آشنا میسازد از قبیل شخصیتهای ورزشی و تاریخی، سیاستمداران، نویسندگان، روزنامه نویسان، اعلام کنندگان و گویندگان برنامهها، گردانندگان نمایشهای تلویزیونی، گویندگی اخبار، موسیقیدانان و حتی افراد معمولی که در گزارشهای خبری به عنوان شاهد مورد مصاحبه قرار میگیرند.
رسانهها از طریق معرفی کردن نقشها، دیدگاهها، مطالبی را به مخاطبین خود میآموزند که مردم از طریق روشهای دیگر نمیتوانند به آنها دسترسی یابند. طبقه جوان از طریق تبلیغات مطالبی را درباره نقش های آینده خود و نیز درباره ارزشهای والا و ارزش های مادی میآموزد. تغییرات هنجارها و ارزشهای اجتماعی به سرعت در زمینه های گروهی منعکس می شوند و ممکن است به آسانی توسط مردمی که به نحو دیگری ممکن نبود به آنها دسترسی یابند پذیرفته شوند، مثلا گسترش سریع گرایشهای جدید در فرهنگ جوانان عمدتاً بستگی به رسانههایی مانند نوارهای مشهور، تلویزیون، رادیو، مجلات ویژه جوانان و سینما دارد - نیاز آذری،1381؛. - 184
رسانههای الکترونیکی به عنوان متغیر مستقل ما در این تحقیق با ماهیت خاصی که دارند سبب رشد فردگرایی میشوند و فرصتهای لازم برای رشد هویتهای قومی و باثبات را از بین میبرند. افراد، با این رسانهها ارتباط برقرار مینمایند و رسانهها نیز آنها را به صورت افراد مستقل و اعضای بینام و نشان و مخاطبانی انتزاعی و همگانی محسوب میکنند. عدم توجه به این مسئله، سبب از هم گسستن پیوندهای اصیل خانوادگی و اجتماعی میگردد و جاذبههای آن باعث میشود افراد، بیشتر اوقات خود را با این برنامهها سپری کنند. شواهد نشان میدهد بعضی از افراد ترجیح میدهند با یک رایانه کاملاً بیطرف ارتباط برقرار کنند تا با انسانها. »همچنین هر فردی که از اینترنت استفاده میکند، میتواند بر خلاف زندگی روزمره، چندین شخصیت و هویت متفاوت برای خود اجرا کند« و این مسئله میتواند به مرور زمان به بحران هویت منجر شود.
اریکسون معتقد است: »فردی که قادر به یافتن ارزشهای مثبت پایدار در فرهنگ، مذهب یا ایدئولوژی خود نیست، ایدهآلهایش بههم میریزد. چنین فردی که از درهمریختگی هویت رنج میبرد، نه میتواند ارزشهای گذشته خود را ارزیابی نماید و نه صاحب ارزشهایی میشود که به کمک آنها بتواند آزادانه برای آینده طرحریزی نماید. چنانچه جامعه به وظیفه خود در سامان دادن به یک هویت جمعی سالم به افراد خود نکوشد یا سستی کند، نتیجهاش وابستگی، بیهویتی، مقلد محض بودن، توسری خور بودن، مأیوس شدن، افسردگی، عدم رشد و توسعه، احساس حقارت در مقابل بیگانگان، عقب ماندگی، مصرفی بار آمدن و هزار مشکل اجتماعی دیگر خواهد بود.اینترنت در ایران هر روز فراگیر تر می شود ،در حالی که 20 سال طول کشید تا رادیو به ایران بیاید ،30 سال طول کشید تا سینما در ایران ساخته شود و یا 13 سال پس از تولید تلویزیون ایرانیان نیز این جعبه جادویی را به خانه های خود بردند ،اینترنت به فاصله اندکی پس از عمومی شدن ،به ایران آمد. از آن زمان تاکنون اینترنت نه تنها در کشور ما بلکه در سایر کشور های جهان به صورت انفجاری رشد کرده است.
به طوری که اکنون ضریب نفوذ اینترنت در ایران از متوسط آسیا بالاتر رفته و خاورمیانه نیز به مقام اول دست یافته است . با این حال، ایران برای رسیدن به جایگاه مناسب در دسترسی به اینترنت، هنوز باید گامهای بلندی بردارد .شمار کاربران اینترنت در ایران در سال 1994 از 250 نفر فراتر نمی رفت اما اکنون بیش از 4/5 میلیون ایرانی به صورت دائم و 3/5 میلیون نفر به صورت کاربر غیر دائم از اینترنت استفاده می کنند . به این ترتیب ضریب نفوذ اینترنت از صفر در سال 1994 به 5/3 در سال 2003 افزایش یافته است. بر اساس بر آورد ها شمار کاربران اینتر نت در سال 2004 به 5 میلیون و600 هزار نفر و در سال 2005 به 15 میلیون نفر ودر سال 2012 به 39 میلیون نفر افزایش یافته است - ایسنا. - 1392
بدین ترتیب امروزه، که اطلاع رسانی در بستر فن آوری ارتباطات و اینترنت سرعتی وصف ناپذیر یافته و زمان و مکان را در نوردیده است و هیچ مانعی را بر سر راه خود بر نمی تابد و جوانان که بازیگران اصلی و سواران پیشتاز این موج هستند، بیش از هر زمان نیاز به شناختن و شناخته شدن دارند و شناخت واقعی و عملی نیازهای این نسل مستلزم بررسی ابعاد مختلف عوامل تاثیر گذار و اثر پذیر از این فناوری نوین ارتباطی است. آگاهی از وضعیت هویتی دانشجویان به عنوان متغیر وابسته و تاثیر رسانه عای الکترونیکی بر ابعاد هویتی، دولت و آموزش و پرورش را یاری خواهد داد تا در امور فرهنگی، آموزشی و تربیتی، تالیف کتب درسی، مشاوره و... به اقتضای سن و جنسشان برنامه ریزی نمایند.این پژوهش در پی پاسخگویی به این سوال است که آیا رابطه معنیداری بین استفاده از اینترنت با هویت اجتماعی دانشجویان یافت میشود؟
-2 مبانی نظری تحقیق
معمای هویت در سطح فردی و اجتماعی مهمترین دغدغه انسان امروزی است و یکی از اساسیترین و بدیعترین مباحث عصر مدرن و پسامدرن شمرده میشود که واجد معانی متعدد میباشد و تبیین آن مستلزم تبیین بینرشتهای است. هویت بهعنوان یکی از مهمترین مباحث علمی توجه صاحبنظران عرصه روانشناسی، روانشناسیاجتماعی، جامعهشناسی، مطالعاتفرهنگی، علومتربیتی، علومسیاسی و فلسفه را حداقل به خود معطوف داشته است.این مهم ناشی از آن است که انسانها دارای هویتهای گوناگونی هستند کهلزوماً این هویتها در مقابل یکدیگر قرار نمیگیرند. زیرا افراد از هویتهای گوناگون به عنوان بستههای اطلاعاتی استفاده میکنند و در موقعیتهای مناسب از آنها سود میجویند. هویت یعنی کیفیت یکسان بودن در ذات، ترکیب و ماهیت و نیز یکسان بودن در هر زمان و هر شرایط بهر حال، هویت داشتن، یا یگانه بودن دارای دو جنبه متفاوت میباشد همانند دیگران بودن در طبقه خود و همانند خود بودن در گذر زمان است - گل محمدی،. - 16 :1380
در ایران اولین مرحله استفاده از کامپیوتر در سال 1340 و با ورود اولین سری از کامپیوتر های بزرگ تحت نام تجاری IBM شروع می شود. در این مرحله استفاده کنندگان اصلی چند سازمان بزرگ دولتی - مرکز آمار ایران، چند بانک ، ... - بودند و هدف این دستگاهها به وجود آوردن سیستم اطلاعات مکانیزه بود تا تمرکز و پردازش اطلاعات اداری گسترده و پیچیده را امکان پذیر سازند - محسنی،. - 1375در ایران آغاز فعالیت شبکه های الکترونیک به سال 1366 بر می گردد هرچند که مرحله اصلی گسترش آن از سال 1371 آغاز می شود.در سال 1366 یک شبکه اطلاع رسانی خصوصی به نام سروش فعالیت خود را در چهارچوب شرکت طرح و توسعه سیستم ها شروع می نماید و در سال 1369 سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی کشور شبکه معروف به - ایروست - را به وجود می آورد - محسنی، . - 1380
ایران در سال 1371 با پیشتازی مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات از طریق شبکه بیت نت ,عضویت در موسسه پژوهش و آموزش اروپا - ترنا - و با همکاری دانشگاه وین در اتریش با اینترنت پیوند یافت. به این ترتیب ایران دومین کشور خاورمیانه بود که به اینترنت می پیوست.این مرکز با اخذ کلاس سی و 500 آدرس آی ام پی و با استفاده از یک خط 9600 بایت در ثانیه برخی مراکز دانشگاهی را از طریق خط اختصاصی خود به اینترنت متصل می کرد - قادری، . - 14 :1390
