بخشی از مقاله
چکیده
هدف از اجراي این پژوهش آگاهی نسبت به این مساله بنیادي است که آیا شناسایی و گزارشگري هزینههاي تحقیق و توسعه - آر.اند.دي - در دفاتر، سوابق و صورتهاي مالی حسابرسی شده و بودجه اي شرکتهاي تولیدي و خدماتی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و همچنین نحوه برخورد چندگانه حرفهي حسابداري با اینگونه مخارج - جاري، سرمایهاي یا جاري - سرمایهاي تلقی کردن مخارج تحقیق و توسعه - میتواند به عنوان ابزاري توانمندي براي اعمال مدیریت سود و هموارسازي درآمد در چرخه تجاري مختلف و دورههاي متفاوت اقتصادي قلمداد شود . ضمن اینکه اجراي چنین نیتی قطعاً زمینههاي ایجاد تعارض منافع بین صاحبان ثروت و مدیران و مباشران بنگاه اقتصادي را به ارمغان میآورد.
این تحقیق از منظر میزان و توان دستکاري متغیرهاي تحقیق از نوع پژوهشهاي میدانی نیمه تجربی یا شبه آزمایشی بوده، از نظر هدف در جرگهي مطالعات کاربردي و از نظر زمان وقوع داده هاي اولیه در زمره ي پژوهش هاي پسرویدادي دستهبندي میشود. جامعه آماري مورد مطالعه شامل کلیه شرکتهاي پذیرفته در بورس اوراق بهادار بوده که فاقد محدودیت تبیین شده در این تحقیق میباشند. در این راستا از بین 510 شرکت فهرست شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از نمونهگیري به روش حذف سیستماتیک یا نظاممند تعداد 100 شرکت شد. قلمرو زمانی تحقیق نیز سال هاي 1386 تا 1390 را در برمیگیرد.
١- مقدمه
الگوهاي متنوعی در خصوص نحوه برخورد حسابداري با مخارج تحقیق و توسعه وجود دارد که انتخاب هر یک از رویکردهاي میتواند نوعاً منجر به هموارسازي سود توسط بنگاه تجاري شود.در رویکرد اول کل مخارج تحقیق و توسعه با توجه به داشتن انتفاع متصور آتی سرمایه اي تلقی شود. در رویکرد دوم کل مخارج تحقیق و توسعه به دلیل فقدان انتفاع متصور آتی در دوره وقوع به عنوان هزینه دوره شناسایی شود. در رهیافت سوم از رویکرد ترکیبی اول و دوم استفاده میشود و نهایًتا در رویکرد چهارم کلیه مخارج تحقیق و توسعه در دوره وقوع به حساب خاص منتقل شود.
انتخاب هر یک از روشهاي فوق به دلیل بحت قضاوتی انتفاع متصور آتی توسط مدیریت واحد تجاري میتواند موجبات هموارسازي سود را مهیا سازد. امروزه بدلیل این که فعالیت هاي تحقیق و توسعه پایگاه اصلی نوآوري هستند و بطور مداوم امکان فیزیکی، بستر و زمینه براي تقاضاهاي جدید که خود محرك سرمایه گذاري و در نهایت تضمین کننده رشد و شکوفایی اقتصادي هستند، را فراهم میکند از اهمیت بسزایی در نیاي صنعتی امروز برخوردارند.
در عصر حاضرکه حاکمیت علم و تکنولوژ ي در اقتصادجهانی است برداشتن گام هاي جدید به منظور جاي گرفتن در اقتصاد جهانی، امري ضروري به نظر میرسد. دردهه آتی که اقتصاد جهان بررویکرد دانش بنیان استوار خواهد بود انتظار میرود دانش نوین در تجدید حیات اقتصادي نقش عمده اي داشته باشد. در دنیاي کنونی امروز که با سرعت سرسام آوري در حال دگردیسی است، توقف و ایستایی به منزله مرگ تدریجی یک بنگاه تجاري خواهد بود؛ و این الزام به دلیل تغییرات و توسعه مداوم فنآوري ،وجود رقبا و همچنین تعیین اولویت نیاز مشتریان پدید آمده است .مکانیزم تحقیق و توسعه جداي از وابستگی مشخصاش با توسعه تکنیکی و علمی، داراي معناي اقتصادي ویژهاي نیز است.
٢- مبانی نظري و پیشینه تحقیق
تحقیق و توسعه 1هرگونه فعالیت منسجم و خلاق در جهت افزایش سطح دانش مربوط به انسان، فرهنگ ،جامعه و استفاده از این دانش براي کاربردهاي جدید است - علی احمدي، - 1377 تحقیق و توسعه فرآیند تبدیل اندیشهها به تولیدات جدید و باکیفیت ترشدن تولیدات موجوداست. این تولیدات مربوط به موارد سوددهی به مصرف کننده ي نهایی یا مربوط به فناوري هاي فرآیند تولیداست . نقش اساسی تحقیق و توسعه در رشد اقتصادي تا حدي است که ازآن به عنوان یک متغیر مهم در اقتصاد نام برده می شود - جفري، . - 1989
مفاهیم و تعاریف هموارسازي سود
هموارسازي سود نوعی اقدام آگاهانه میباشدکه توسط مدیریت با استفاده از ابزارهاي خاص در حسابداري جهت کاستن از نوسانات در سود انجام میگیرد. به گفته لوپولد اي. بی هموارسازي سود بیشتر عملی سفسطه آمیز و مودبانه است و به ندرت بر اساس دروغهاي آشکار انجام میگیرد، زیرا هموارسازي سود بیشتر در اثر تعبیر و تفسیر به دست آمده از اصول و استانداردهاي پذیرفته شده حسابداري حاصل می گردد.
انگیزهها و اهداف هموارسازي سود
از دیدگاه نظري حسابداري، پدیده هموارسازي سود در رویکرد رفتاري ، موضوعی قابل تامل است . همچنین در عمل نیز حسابداران و تحلیل گران مالی در فرآیند گزارشگري مالی که گزارشگري سود از مهمترین اجزاي آن به شمار می رود به نوعی با این پدیده و پیامدهاي آن مواجه می شوند. شناخت ابعاد مختلف رفتار هموارسازي سود در راستاي شناسایی ویژگی ها و محدودیت هاي سود حسابداري قرار میگیرد. در صورت امکان ارائه یک چارچوب نظري براي این پدیده که به نظر می رسد تاکنون میسر نشده است احتمال دارد بتوان به پیشرفتی در زمینه کیفیت گزارشگري سود دست یافت . جوو - - 1991 انگیزه هاي ناشی از پدیده هموارسازي سود را سه مورد زیر بیان می کند:
الف - افزایش رفاه سهامداران 2
ب - تسهیل قابلیت پیش بینی سود3
ج - افزایش رفاه مدیریت میدانند4
معیارهاي شناخت هموارسازي 5
تحقق اهداف و تداوم فعالیت واحدهاي انتفاعی موجب شده است که وجود هزینه هاي ثابت عملیاتی وهزینه هاي ثابت مالی درفهرست هزینه واحد انتفاعی اجتناب ناپذیر شود . اهرم مرکب معیاري براي سنجش تاثیر هزینه ثابت عملیاتی ومالی در سود خالص وبازده سهمامدارن است. درحقیقت یک اهرم کلی است . به این معیار ، درجه اهرم مرکب6 اطلاق شده است .اهرم مرکب ، رابطه بین متغیر مستقل - فروش - را بامتغیر وابسته - سودخالص وسودهر سهم - می سنجد. چناچه یک درصد در فروش تغییر ایجاد شود ،بیش از یک درصد سود خالص و سودهرسهم - یعنی به میزان حاصل ضرب درصد تغییر فروش در درجه اهرم مرکب - تغییر خواهد یافت.
٣- پیشینه تحقیق تحقیقات انجام شده داخلی
جامعترین تحقیق با موضوع "شناسایی عوامل موثر بر هموار سازي سود" توسط بدري، - 1378 - تحت عنوان پایاننامه براي اخذ درجه دکتري حسابداري در دانشگاه تهران صورت گرفته است. نتایج بدست آمده در تحقیق »بدري« با نتایج تحقیقات صورت گرفته در کشورهاي دیگر مخصوصاً آمریکا کاملاً متفاوت است. در تحقیقات صورت گرفته در کشورهاي دیگر نسبت به سودآوري به عنوان یکی از عوامل موثر در هموارسازي سود شناسایی شده است و به این نتیجه رسیدهاند که هموار سازي سود در شرکت با درجه سودآوري پایین رایج تر است. و شرکتها عموماً از این رفتار به عنوان یک سپر دفاعی استفاده میکنند.
"نمازي، محمد" و " خواجوي، شکرا..." - 1383 - در تحقیقی به بررسی سودمندي متغیرهاي حسابداري در پیش بینی ریسک سیستماتیک شرکتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختهاند. نتایج این تحقیق نشان میدهد هموار سازي سود میتواند بر ارزش بازار شرکتها را بواسطه تاثیر در هزینه تأمین مالی، بیثباتی کمتر در سود و کاهش احتمال ورشکستگی, بیشتر کند.
"قائمی، محمد حسین" و " قیطاسوند، محمود"و" توجوکی، محمود" - 1382 - در تحقیقی تأثیر هموار سازي سود بر بازده سهام شرکتهاي داراي مخارج آر.اند.دي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران-تجربه شرکتهاي داراي مخارج ار.اند.دي را مورد بررسی قرار دادهاند. نتایج حاصل از آزمون فرضیهها نشان داد که هموارسازي اثري بر بازده غیر عادي شرکتهاي داراي مخارج تحقیق و توسعه ندارد. ولی اثر توأم صنعت با هموارسازي بر بازده غیر عادي شرکتها مشهود است.
۴- روش تحقیق
پژوهش حاضر، تحقیق تجربی در حوزه تحقیقات اثباتی حسابداري است که بر اساس اطلاعات واقعی بازار سهام و صورتهاي مالی شرکت ها به انجام خواهد رسید. در ای ن تحقیق ابتدا اطلاعات به وسیله امکانات نرمافزاري از صورتهاي مالی شرکتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران جمعآوري شده، سپس با استفاده از نرمافزارهاي تحلیلگر آماري، تجزیه و تحلیل لازم روي دادهها صورت خواهد پذیرفت.
٥- تعاریف عملیاتی متغیرها متغیرهاي مستقل
مخارج تحقیق و توسعه بودجهاي بلندمدت:7 این متغیر در بخش هزینههاي سرمایهاي بلندمدت در بودجههاي سرمایهاي - بلند مدت - واحد تجاري و در گزارشات هیات مدیره به مجمع عمومی صاحبان سهام پیشبینی می شود و عمدتاّ هدف از بودجه بندي چنین مخارجی برآورد مخارج اولیه لازم براي اجراي پروژههایی است که بازدهی آنها در طول بیش از یک سال مالی مشخص میشود. این متغیر در واحد تجاري که چنین مخارجی را در گزارشات بودجهاي شامل ترازنامه و صورت سود یازیان بودجه شده شناسایی کرده باشند عدد یک و در غیر اینصورت عدد صفر را اختیار میکند.
مخارج تحقیق وتوسعه بودجهاي کوتاه مدت: 8 این مخارج در بخش هزینههاي جاري - یا حساب معین هزینههاي فروش و تبلیغاتی - در گزارشات بودجه اي هیات مدیره به مجمع و یا بودجههاي عملیاتی - بودجه سود و زیانی - شرکت پیش بینی میشود وعمدتاً هدف از بودجهبندي چنین مخارج اجراي پروژههایی است که بازدهی آنها مختوم به یک سال مالی است و یا در جرگهي حصهجاري مخارج تحقیق و توسعه بلندمدت یا سرمایهاي طبقهبندي میشوند. این متغیر در واحد تجاري که چنین مخارجی را در گزارشات بودجهاي شامل صورت سود یا زیان بودجه شده یا گزارش هیات مدیره به مجمع شناسایی کرده باشند عدد یک و در غیر اینصورت عدد صفر را اختیار میکند. - جفري و سایرین - 1989
