بخشی از مقاله
چکیده
شرکتها برای باقی ماندن در عرصه رقابت به سرمایه گذاریهایی با ارزش فعلی خالص مثبت نیاز دارند و با توجه به رشد روز افزون شتاب تغییرات در عوامل درونی و بیرونی موثر بر سازمانها، نیاز به سرمایهگذاری اشخاص ضرورت پیدا میکند. سرمایه گذاران برای اکتساب بازده مورد انتظار و تصمیم گیری مناسب جهت انتخاب سرمایهگذاری با توجه به معیارهای مورد نظرشان، باید نسبت به اینکه شرکتها ممکن است از مدیریت سود استفاده نمایند، آگاهی یابند؛ و از آنجایی که این مورد از مفاهیم اساسی در حوزه ادبیات مدیریت مالی و حسابداری مالی است، پژوهش به بررسی تاثیر هزینه نمایندگی و خوشبینی مدیران بر هموارسازی سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میپردازد. در این پژوهش تعداد 102 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی 1387-1391 بررسی شده است. جهت آزمون فرضیهها از مدل رگرسیونی غیرخطی(لجستیک) استفاده شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد، خوشبینی مدیران بر هموارسازی سود تاثیر معکوس و معنادار دارد و هزینه نمایندگی بر هموارسازی سود تاثیر مستقیم و معناداری دارد.
واژههای کلیدی : خوش بینی مدیران، هموارسازی سود، هزینه نمایندگی.
×
×
مقدمه
هموارسازی سود، یکی از مباحث مهم در مدیریت سود میباشد. مدیران میتوانند از دانش خود درباره فعالیتهـای تجـاری بـرای بهبود اثربخشی صورتهای مالی به عنوان ابزاری جهت انتقال اطﻻعات به سرمایهگـذاران و اعتبـاردهنـدگان بـالقوه اسـتفاده نماینـد. چنانچه مدیران برای گمراه کردن استفادهکنندگان صورتهای مالی از طریق اعمال اختیارات خود در زمینه گزینشهـای حسـابداری در گزارشگری مالی، انگیزههایی داشته باشند، احتمال میرود مدیریت سود رخ دهد(سراج،.(1388
هموارسازی سود عبـارت اسـت از اعمال نظر مدیریت شرکت در تقدم و تاخر ثبت حسابداری هزینهها و درآمدها و یا به حساب گرفتن هزینهها یا انتقال آنها بـه سـال-های بعد به طوری که باعث شود شرکت در طول چند سال مالی متوالی از روند سـود بـدون تغییـرات عمـده برخـوردار
باشـد. بطـور خﻻصه هموارسازی سود نوعی عمل عمدی یا غیرعمدی است که توسط مدیریت و با استفاده از ابزارهای خاصی در حسابداری، جهت کاهش نوسانات در سود انجام میگیرد. از اهداف اصلی در هموارسازی سود ایجاد یک جریان با ثباتتر به منظور پشـتیبانی از سـطح سود پرداختی باﻻتر است. جریان سود با ثباتتر میتواند بعنوان ریسک پایینتر درک شود که منجر به قیمـت سـهام
بـاﻻتر و هزینـه استقراض کمتر میگردد(دیچو و همکاران1،.(2012 اما از طرفی دیگر با توجه به تئوری نمایندگی، مدیران به دنبـال حـداکثر کـردن منافع خود هستند. بر همین اساس مدیران از نفوذ نمایندگی خود بهره جسته و با هموارسازی سود به اهداف خود میرسند. به عﻻوه خوشبینی نیز
یکی از عوامل تاثیرگذار بر هموارسازی سود میباشد که یکی از موضوعات روانشناختی مالی رفتاری میباشد و مبـین این است که مدیران به عنوان یک گروه خاص نسبت به مردم عادی، بیش از دیگران خوشبین میباشند. بر همـین اسـاس در ایـن پژوهش با بررسی گسترده منابع مرتبط با موضوع پژوهش به تبیین تاثیر هزینه نمایندگی و خوشبینی مدیران بر همـوارسـازی سـود پرداخته میشود. بر همین اساس با توجه به اهمیت موضوع در ادامه این فصل، ابتـدا بیـان مسـاله، ضـرورت انجـام پـژوهش، اهـداف پژوهش، قلمرو پژوهش و.... ارایه میشود.
تشریح و بیان مساله
در شرکتهای گسترده امروزی به دلیل تعداد مالکان و سهامداران نظارت مستقیم بر عملکرد شـرکت توسـط سـهامداران میسـر نیســت(کبیــرزاده،.(1386 بــه همــین دلیــل مالکــان، اداره شــرکت را بــه مــدیران تفــویض کردنــد، در نتیجــهی جــدایی مالکیــت از مدیریت(کنترل)، یک مشکل سازمانی به نام»مشکل نمایندگی« به وجود آمد(حساس یگانه،.(1388 مشکل نمایندگی ناشی از انگیـزه مدیران جهت رسیدن به منافع شخصی است(جنسن2،.(1986 در این راستا جنسن و مک لینگ(1976)3 مبانی تئـوری نماینـدگی را مطرح نمودند. یکی از فرضیات اصلی تئوری نمایندگی این است که مدیران شرکت »کارگزاران« و سهامداران»کارگمار« تضـاد منـافع دارند و مدیران لزوما به نفع سهامداران تصمیم نمیگیرند. از دیگر مفروضات تئوری نمایندگی، این است که تایید کارهـای کـارگزاران برای کارگمار پرهزینه است. هزینههای نمایندگی1، ناشی از تﻻشهای سهامداران بـرای کنتـرل مـدیران مـی باشـد. از طـرف دیگـر،
1 . Dechow And Et Al 2 . Jensen 3 . Jensen & Meckling 1. Agency Cost
مدیران نیز مایل هستند تا اثبات نمایند که به دنبال افزایش ثروت سهامداران هستند. از نظـر جنسـن((1986 یکـی از شـاخصهـای اندازهگیری هزینه نمایندگی، سطح جریان نقد آزاد می باشد، که ممکن است برخی از مدیران جریانات نقـد آزاد را در پـروژههـای بـا ارزش فعلی خالص منفی سرمایهگذاری کنند تا در کوتاهمدت برخی از منافع شخصی خود را تامین کنند. هزینههای ناشـی از جریـان وجه نقد آزاد، هزینههایی هستند که در پروژههایی با ارزش فعلی خالص منفی سرمایهگذاری شدهاند(مهرانی و باقری،× .(1388
از طرفی دیگر خوشبینی بیش از حد مدیران یکی از بحثهای مهم در تئوریهـای مـالی رفتـاری اسـت کـه اصـل و اسـاس آن موضوعات روانشناختی میباشد با این اعتقاد که افراد در کل زیاد از حد خوشبین هستند. در ادامه پژوهشهای صورت گرفتـه، ایـن پیشینه روانشناختی مالی رفتاری را گسترش دادهاند و مدیران را به عنوان یک گروه خاص نسبت به مردم عادی میداننـد کـه مـی-توانند
بیش از دیگران خوشبین باشند(لندیر و تسمار2،.(2009 به نظر وینستن(2008)3 خوشبینی بیش از حد مدیران بر تصمیمات سرمایهگذاران بنگاه اثر میگذارد که این موضوع یک مساله مهم در پیشینه تامین مالی بنگاه بوده است(هوانـگ و همکـاران4،.(2010 هیتن(2002)5 مدلی را در مورد خوشبینی بیش از حد مدیران ارایه کرد که در این مدل او نشـان داد کـه خـوشبینـی بـیشازحـد مدیران بر حساسیت جریانهای نقدی سرمایهگذاری تاثیر مثبـت و معنـاداری دارد. در ارتبـاط بـا همـین موضـوع مطالعـات تجربـی دریافتند که ویژگیهای فردی مدیران به ویژه رفتارهای ناشی از خوشبینی مدیران منجر به انحراف در تصـمیمهـای سـرمایهگـذاری شده بنگاه خواهد شد و مدیران خوشبین حساسیت سرمایهگذار را به جریانـات نقـدی افـزایش مـیدهـد(لـین و همکـاران6،2000 و مالمندیر و تیت7،.(2005
مسایل نمایندگی و مدیران بیش از حد خوشبین منجر به کاهش ارزش شرکت شده و در نهایت باعث پرداخت سود سهام کمتـر به سهامداران میشوند(دیشماک8،.(2009 پژوهشها نشان دادهاند که میان مسایل نمایندگی و خوشبینی بیش از حد مدیران رابطـه معناداری وجود دارد و مدیران بیش از حد خوشبین از نفوذ نمایندگی خـود اسـتفاده نمـوده و موجـب بـیش سـرمایهگـذاری و کـم سرمایهگذاری می شوند و در نهایت منجر به عدم کارایی در سرمایهگذاری میشوند(هوانگ و همکاران،.(2010
آلبرت و ریچاردسون(1990)9 و میچلسن و همکاران(1995)10 هموارسازی سود را به دو نوع طبیعـی و سـاختگی تقسـیمبنـدی کردهاند. ایکل(1981)11 نیز هموارسازی را به دو نوع طبیعی و عمدی تقسیم بندی کرده است. هموارسـازی طبیعـی از یـک فرآینـد تولید که ایجاد کننده سودهای هموار باشد منتج میشود. در حالی که هموارسازی عمـدی نتیجـه روشهـای هموارسـازی سـاختگی است. اما به طور کلی یک واقعیت شناخته شده در ادبیات مالی این است که مدیران در هموارسازی سود دست دارند. آنها سـودهـایی
2. Landier And Thesmar 3. Weinstein 4. Huanget Al 5. Heaton 6. Lin Et Al
7. Malmendier And Tate 8. Deshmuk 9. Albrecht And Richardson
10. Michelson And Et Al 11. Eckel
را گزارش میکنند که گاهی از سود اقتصادی باﻻتر و گاهی پایینتر است. بررسیهای اخیر شواهد تطابقات بیشتری را فـراهم آوردنـد که نشان داد که مدیران فعاﻻنه سود را هموار میسازند.
کاریستا و بیومن(2014)12 با بررسی پژوهشها دریافتند که هـر چنـد بـه صـورت مسـتقیم، خـوشبینـی مـدیران مـیتوانـد بـر هموارسازی سود تاثیرگذار باشد اما احتماﻻ واضح نیست که آیا مدیران خوشبین میتوانند بیشتر بر هموارسازی تاثیر گذار باشـند یـا مدیران منطقی. آنها دریافتند یک مدیر خوشبین نسبت به یک مدیر منطقی به احتمال زیاد تﻻش مـیکنـد تـا در آینـده بـه سـود بیشتر دست یابد و بنابراین بیشتر مایل است تا از آن سودها قرض گیرد تا سود کنونی را باﻻ ببرد. این موضوع بدین معناست که یـک مدیر خوشبین ممکن است تمایل داشته باشد تا سود کنونی را باﻻتر از یک مدیر منطقی گزارش کند. اما به طور کلی فرضیه خوش-بینی که مورد استفاده قرار گرفت توسط مالماندر و تات(2005)13 توسعه یافت. فرضیه آنها بر این پیش فـرض اسـتوار بـود کـه یـک مدیر خوشبین یا بیش از حد خوشبین به صورت خودکار نتایج پروژههای شرکت خود را دست باﻻ میگیـرد، بنـابراین بـا توجـه بـه اهمیت مسایل نمایندگی و خوشبینی بیش از حد مدیران و اهمیت هموارسازی سود بر تصمیمات سـرمایهگـذاری شـرکت، پـژوهش حاضر در راستای نیاز به غنیتر نمودن پژوهشهای حسابداری و همچنین آگاهی بخشیدن به سرمایهگـذاران در ایـن جهـت کـه آیـا هزینه نمایندگی و خوشبینی مدیران بر هموارسازی سود تاثیرگذار می باشد، میپردازد.
با توجه به عنوان اصلی و اهداف پژوهش ، سوال اصلی پژوهش این میباشد که آیا هزینـه نماینـدگی و خـوشبینـی مـدیران بـر هموارسازی سود در شرکتهای پذیرفته شده بورس اوراق بهادر تهران تاثیر دارد یا خیر؟
فرضیههای پژوهش
با تعمق در پژوهشهای انجام شده در دنیا جهت پاسخگویی به پرسشهای مطرح شده و دستیابی به هدف پژوهش، فرضـیههـای زیر تدوین شده است:
-1 هزینه نمایندگی بر هموارسازی سود تاثیر دارد. -2 خوش بینی مدیران بر هموارسازی سود تاثیر دارد.
تعریف مفاهیم و متغیرهای پژوهش
هموارسازی سود: در این تحقیق برای اندازهگیری هموارسازی سود از شاخص ایکل استفاده میشود به طوری که اگر نسبت ضریب تغییرات سود به ضریب تغییرات فروش بزرگتر و مساوی یک باشد، دلیل بر این میباشد که شرکتها سود را هموار نمـیکننـد، ولـی اگر این شاخص کوچکتر از یک باشد، بیانگر این مطلب می باشد که شرکتها سود را هموار میکنند.
12. Christa And Bouwman 13. Malmendier And Tate
خوشبینی مدیران: خوشبینی باﻻی مدیران همان بیشاعتمادی مدیران میباشد. در این پژوهش بـرای انـدازهگیـری خـوشبینـی باﻻی مدیران از نسبت تفاوت سود پیشبینی نسبت به سود واقعی به سود پیشبینی بدست می آید.
هزینه نمایندگی: هزینه نمایندگی مطابق با پژوهش دوکاس و همکاران(2003)14 و مک نایت و ویـر(2008)15 بدسـت مـیآیـد. در این مدل ابتدا شاخص Q توبین را برای تمام شرکتهای نمونه محاسبه و آن را به دو گروه باﻻ و پایین میانه تقسیم میکنـیم سـپس به شرکتهایی که شاخص Q توبین آنها باﻻی میانه باشد عدد صفر و به شرکتهای گروه دوم عدد یک اختصاص مـیدهـیم. پـس از آن با ضرب دو عامل قدر مطلق جریان وجه نقد آزاد و شاخص Q توبین(صفر و یک)، هزینه نمایندگی شرکت را بدست میآوریـم. در نتیجه باﻻ بودن این حاصل ضرب نشان دهنده هزینه نمایندگی باﻻ و پایین بودن آن نشان دهنده هزینه نمایندگی پایین است.
پیشینه پژوهش
هوانگ و همکاران((2010 به بررسی رابطه بین هزینه نمایندگی، خوشبینی بیش از حـد مـدیران و حساسـیت جریانـات نقـدی پرداختند. آنها در تحقیق خود 120 شرکت را در سال های 2005-2002 مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که هزینـه نماینـدگی و خوشبینی بیش از حد مدیران بر
حساسیت جریانات نقدی سرمایهگذاری تاثیر معنادار و مثبتی دارد. قابل ذکر است که این پـژوهش در رشته مدیریت بازرگانی با گرایش مالی انجام شده است و تفاوت این پژوهش با پژوهش حاضر در این است کـه در پـژوهش حاضـر برای اندازهگیری هزینه نمایندگی از سه شاخص جریان وجه نقد آزاد، نسبت گردش دارایی ها و نسبت هزینههای عملیاتی به فـروش استفاده شده که در این پژوهش فقط از شاخص جریان وجه نقد آزاد استفاده شده است.
کریستا و بیومن(2014)16 آنها در پژوهش خود به بررسی خوشبینی مدیران و هموارسـازی سـود پرداختنـد آنهـا دریافتنـد کـه مدیران خوشبین نسبت به مدیران منطقی بیشتر از حداکثر سود استفاده میکنند. بر همین اساس این مدیران از هموارسـازی سـود کمتر استفاده میکنند. همچنین آنها دریافتند که هزینه نمایندگی در شرکتهای دارای هموارسازی سود بیشتر از شرکتهـای فاقـد هزینه نمایندگی است.
تاکنون پژوهشی به صورت مستقیم به بررسی تاثیر هزینه نمایندگی و خوشبینی مدیران بـر هموارسـازی سـود، در ایـران مـورد بررسی قرار نگرفته است. برخی از مرتبطترین این پژوهشها به شرح ذیل میباشد:
مﻻنظری و کریمی (1386) ارتباط بین هموارسازی سود با اندازه شرکت و نوع صنعت را مورد بررسی قرار دادند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که بین اندازه شرکت و هموارسازی سود همبستگی قوی وجود دارد و این ارتباط معکوس اسـت. همچنـین، تفـاوت قابل مﻻحظهای بین شرکتهای هموارساز سود از نظر نوع صنعت وجود ندارد. تنها در سطح سود ناویژه ارتباط ضعیفی بین صنعت و هموارسازی سود مشاهده میشود.
