بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر، بازارهای مالی با افشای متعدد اعمال متقلبانه برخی شرکتها به طور جدی متضرر شدهاند ورلدکام، انرون، آدلفیا، گلوبال کروسینگ و تیکو فقط تعداد اندکی از رسواییهای صورتهای مالی هستند که بازار سهام را دچار نوسان کرده و باعث سلب اعتماد عمومی شده اند از سوی دیگر، این رسواییها زیانهایی جبران ناپذیر برسرمایه گذاران وارد آورده و توان رقابت آنها را از میان برده است. لذا عواملی که با صورتهای مالی متقلبانه رابطه دارد از اهمیت به سزایی برخوردار است.
در این تحقیق رابطه توانایی مدیریت و محدودیت مالی با کشف صورت های مالی متقلبانه مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش شامل 120 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی 1389 تا 1394 است. از تحلیل آماری رگرسیون لجستیک برای آزمون فرضیه پژوهش استفاده شده است. به منظور اندازه گیری متغیرها، از شاخص دمرجیان - 2013 - به عنوان معیارهای اندازهگیری توانایی مدیریت و از مدل چن - 2016 - به عنوان معیار تعیین صورت های مالی متقلبانه و از شاخص کاپلان و زینگالس - 1998 - به عنوان معیار اندازهگیری محدودیت مالی شرکت استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که بین توانایی مدیریت و محدودیت مالی با کشف صورت های مالی متقلبانه شرکت ها رابطه معناداری وجود ندارد.
. 1 مقدمه
بورس اوراق بهادار به عنوان ابزار تخصیص منابع به شرکت ها،از منابع اطلاعاتی مختلفی برای انجام این مهم استفاده می کند و دسترسی به منابع اطلاعاتی قابل اعتماد، لازمه ی کارایی تخصیص منابع است. گزارشگری مالی متقلبانه منجر به ارائه اطلاعات ناصحیح به بازار می شود و برکارایی بازار در تخصیص منابع اثر میگذارد که پیامد آن سلب اعتماد سرمایه گذاران از بازار خواهد بود، در این راستا، با هدف حفظ منافع سرمایه گذاران و بهبود کارایی تخصیص بازار، مدیران وظیفه تایید صحت و سقم اطلاعات گزارشگری مالی و مطلوب بودن ارائه آن ها را برعهده دارند و برای این کار باید شناخت و درک مناسبی از تقلب و راهکارهای مقابله با آن داشته و بر مسئولیتهای خود در این زمینه آگاه باشند. رضایی - 2005 - تقلب در صورت های مالی را شامل هر گونه اقدام عمدی توسط شرکت برای گمراه کردن استفاده کنندگان از این صورت های مالی به ویژه سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان از طریق تهیه و انتشار صورت های مالی حاوی اشتباه با اهمیت بیان میکند.
براساس استاندارد حسابرسی شماره ی 240 ایران، تقلب عبارت است از هرگونه اقدام عمدی یا فریبکارانه یک یا چند نفر از مدیران، کارکنان یا اشخاصی ثالث برای برخورداری از مزیتی ناروا یا غیر قانونی، هر چند تقلب یک مفهوم قانونی گسترده دارد، اما آن چه مدنظر است، اقدامات متقلبانه ای است که به تحریف مهم در صورت های مالی میانجامد، هدف برخی از تقلبات ممکن است تحریف صورت های مالی نباشد. گزارشگری مالی متقلبانه با تحریف یا حذف مبالغ یا موارد افشا از صورت های مالی به عمد و برای فریب استفاده کنندگان صورت های مالی سروکار دارد و می تواند شامل این موارد باشد - استاندارد حسابرسی شماره 240، بند : - 6
الف - فریبکاری از قبیل سند سازی و دستکاری یا تغییر سوابق حسابداری یا مدارک پشتوانهی تهیهی صورت های مالی.
ب - ارائه نادرست یا حذف عمدی رویدادها، معاملات یا سایر اطلاعات مهم در صورت های مالی.
ج - به کارگیری نادرست استانداردهای حسابداری مرتبط با اندازه گیری ، شناسایی، طبقه بندی، ارائه یا افشا به عمد. مسئولیت اصلی پیشگیری و کشف تقلب و اشتباه با مدیریت واحد مورد رسیدگی است - استاندارد حسابرسی شماره 240، بند - 10 و حسابرس مسئول برنامه ریزی و انجام حسابرسی برای کسب اطمینان معقول درباره عاری بودن صورت های مالی از اشتباه های مهمی است که موجب اشتباه یا تقلب میشوند.
وجه تمایز بین تقلب و اشتباه، عمدی یا غیر عمدی بودن اقدامی است که به تحریف در صورت های مالی منجر می شود، تقلب، برخلاف اشتباه، عمدی و معمولا با کتمان آگاهانه حقایق همراه است. اگر چه حسابرس ممکن است بتواند فرصت های بالقوه ارتکاب تقلب را شناسایی کند، اما تشخیص نیت مرتکب، اگر غیر ممکن نباشد، برای وی بسیار دشوار است ، به ویژه در موضوعاتی که به قضاوت مدیریت برمیگردد.
این مطالعه در نظر دارد به تبیین عوامل موثر بر تقلب در گزارشگری مالی از نگاه استفاده کنندگان بپردازد و رابطه توانایی مدیریت و محدودیت مالی با کشف صورت های مالی متقلبانه شرکت ها را مورد بررسی قرار دهد. از آنجایی که در شرکت های ایرانی به دلیل عدم اطلاع رسانی شفاف موارد تخلف انجام گرفته در شرکتها، امکان مطالعه ی مستقیم این رویداد میسر نیست، در این مطالعه، با اتکا به نسبت های مالی و مطالعات انجام شده در زمینه تقلب در گزارشگری مالی، از این عوامل برای تعیین شاخص تقلب استفاده شده است.
. 2 بیان مساله
فدراسیون بین المللی حسابداران در سال 1982 بیانیه بین المللی حسابرسی 1 شماره 11را با موضوع تقلب و اشتباه و توضیحاتی که مشخص کننده تفاوت بین تقلب و اشتباه بود؛ منتشر نمود.البته این انجمن در استاندارد شماره 99 خود که جایگزین استاندارد شماره 82 شد اقدام به معرفی 42 علامت خطر به عنوان شاخص های بالقوه تقلب موجود در واحد تجاری نمودکه نمایانگر ریسک بالا و تقلب در گزارشهای مالی هستند. انجمن حسابداران خبره آمریکا1در سال 1983 در بیانیه استانداردهای حسابرسی2شماره 47 متذکر می شود که اصطلاح اشتباه به اشتباهات ناآگاهانه یا از قلم افتادگی مبالغ یا موارد افشاء در صورتهای مالی اشاره دارد.
بیانیه استانداردهای حسابرسی بر این دیدگاه تاکید داردکه تقلب یک اقدام آگاهانه بوده و شامل فشار برای ارتکاب و یا داشتن انگیزه جهت ارتکاب به تقلب و وجود فرصتی برای انجام آن می-باشد - زیبلمن،. - 1997 وجود این استانداردها و پیامدهای ناشی از ارتکاب به تقلب باعث افزایش نیاز به کشف اثر بخش تقلب می شود - مانسینو، . - 1997 کشف تقلب با استفاده از روشهای معمولی حسابرسی کار بسیار مشکلی است - کودری، . - 1999 دلیل آن این است که نخست دانش کمی در ارتباط با ویژگیهای تقلب مدیریت وجود دارد.
دوم اینکه بخشی از حسابرسان فاقد تجربه مورد نیاز درکشف تحریف ها بویژه موارد تقلب هستند. نهایتا اینکه برخی مدیران عمدا سعی می کنند حسابرسان را فریب دهند - الیوت و همکاران، . - 1980 برای چنین مدیرانی که به محدودیتهای حسابرسی آگاه هستند؛ روشهای مرسوم حسابرسی ممکن است کافی نباشد. این محدودیتها نیاز به روش های تحلیلی اضافی برای کشف موثر تقلب را تداعی می سازند. در کشور ما نیز هیچ نهادی بطور مستقیم برای تحقیق و کشف موارد تقلب احتمال و همچنین هیچ پایگاه اطلاع رسانی برای این مهم وجود ندارد.
همچنین فقدان مطالعات تحقیقی در این زمینه از دیگر محدودیتهای قابل توجه است در این تحقیق، برای تعیین صحت پیش بینی های انجام شده در کشف با استفاده از رگرسیون لجستیک و نسبتهای مالی - به عنوان متغیرهای مستقل - استفاده شده است.این متغیرها - نسبتهای مالی - مستقل به عنوان شاخصهایی از تقلب درنظرگرفته شدند. برخی ازعمده ترین این متغیرها عبارتند ازنسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، فروش به جمع داراییها، سودخالص به فروش ، حسابهای دریافتنی به فروش، سود خالص به جمع داراییها، سرمایه درگردش ، سود قبل از بهره و عملیات ، سود ناخالص به جمع داراییها ، نسبت موجودیها به فروش ، جمع بدهی ها به جمع دارایی ها، با استفاده از رگرسیون لجستیگ گام به گام ؛ مدل با احتمال بالایی از کشف تقلب صورتهای مالی در نمونه مورد نظرتدوین شده است.
از طرفی مدیران کارآتر و دارای توانایی های ذاتی بالاتر می توانند به سرعت از شرایط واحد اقتصادی تحت تصدی و صنعت مورد فعالیت خود، شناخت کافی به دست آورده و نسبت به انتخاب پروژه های با کیفیت تر و دارای ریسک پایین تر اقدام کنند . بنابراین توانایی مدیران می تواند به صورت مستقیم بر پایداری فعالیت شرکت - از طریق پایداری سود و .. - اثر گذاشته و به تبع آن تصمیمات استفاده کنندگان از صورت های مالی را تحت تأثیر قرار دهد زیرا هر چه شرکت از پایداری بیشتری برخوردار باشد، برای آن شرکت دورنمای بهتری ترسیم شده و برای سرمایه گذاران از جذابیت بالاتری برخوردار خواهد بود.
مدیران دارای توانایی بالا قدرت درک بهتری از شرایط داخلی و خارجی شرکت داشته و از قدرت برآورد بالایی در رابطه با اقلام تعهدی برخوردارند .مدیران توانا علاوه بر برآوردهای با کیفیتی که انجام می دهند، به واسطه شناخت و قدرت درک خود، پروژه های سودآور را شناسایی کرده و با سرمایه گذاری در آنها جریان های نقدی عملیاتی را نیز بهبود می بخشند - دمیرجیان و همکاران، . - 2013 اهمیت مدیریت به حدی است که در هنگام مواجهه با بحران ، بینانگذاران واحدهای بازرگانی و صنعتی، با جذب مدیران توانمند، زمینه را برای آغاز دوره تکامل بعدی، یعنی رشد از طریق هدایت، فراهم می آورند.
بعضی معتقدند که خود کارکنان قادرند وظایف مدیریت را نیز انجام دهند و به واحد مدیریت جدا و مستقل نیاز ندارند . ولی هنوز مورخین و جامعه شناسان، نهادی را نیافته اند که بدون داشتن سلسله مراتب اداری پایدار مانده باشد - گلوئیک، .3 - 1977 به علاوه بسیاری از صاحب نظران موفقیت و شکست نهادها را ناشی از تفاوت در نحوه مدیریت آنها می دانند. به اعتقاد پیتردراکر، عضو اصلی و حیات بخش هر سازمان، مدیریت آن است.
