بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش، بررسی ارتباط سبکهای فرزندپروری با خودکارآمدی در دانشآموزان بود. روش این پژوهش، توصیفی - همبستگی و جامعه آماری آن کلیه دانشآموزان دبیرستانهای شهر تهران بود. دادههای تحقیق از 120 دانشآموز که با روش نمونهگیری تصادفی خوشهای انتخاب شدند، جمعآوری گردید. برای جمعآوری اطلاعات از پرسشنامه پرسشنامه فرزندپروری یانگ - YPI - و پرسشنامه خودکارامدی عمومی شرر استفاده شد. دادهها با استفاده از آزمونهای آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که شیوه فرزندپروری با خودکارآمدی رابطه معنیداری وجود دارد. همچنین بین شیوه فرزندپروری مقتدرانه با خودکارآمدی ارتباط مثبت معنادار، با شیوه فرزندپروری مستبدانه ارتباط منفی معنادار وجود دارد و با شیوه فرزندپروری سهلگیرانه رابطه منفی وجود دارد.
مقدمه
ازآنجا که خانواده در رشد و پرورش اجتماعی کودک نقش بسزایی دارد بهطوریکه روابط میان والدین و کودک ، انتظارات و واکنشهای کودک را در روابط اجتماعی آینده طرحریزی مینماید، پس محیطی که کودک در آن رشد میکند جایگاه ویژهای دارد چراکه شخصیت کودک و سلامت اجتماعی و جسمانی او در آنجا پایهریزی میشود. بنابراین والدین و دیگر اعضاء خانواده میتوانند کودک را به هر شکلی که میخواهند تربیت کنند و افراط وتفریط در شیوه تربیتیشان منجر به رشد نقایص پرورش و رفتاری ناهنجار در کودکان میشود - باقری، . - 1372 نظارت و کنترل بخشی از فرایند تربیت فرزندان توسط والدین است که تعیینکننده شیوه فرزند پروری است - احمدی، . - 1387 هر خانواده شیوههای خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش بکار میگیرد.
این شیوهها که شیوههای فرزند پروری نامیده میشود متأثر از عوامل مختلفی ازجمله عوامل فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی، اقتصادی و غیره است - هاردی5 و همکاران، . - 1993 بنابراین نگرشها ، اعتقادات و رفتارهای والدین که در قالب الگوی خانوادگی یا شیوههای فرزند پروری نمود پیدا میکند عامل بسیار مهمی در تکوین شخصیت و تثبیت خصوصیات اخلاقی و تواناییهای فردی ، اجتماعی و شخصیتی است - کارگر شولی و پاک نژاد ،. - 1382 یکی از متغیرهای روانشناختی که ممکن است متأثر از شیوههای فرزندپروری باشد، خودکارآمدی است.
خودکارآمدی از دید بندورا قضاوت افراد در مورد تواناییها، ظرفیتها و قابلیت هایشان جهت انجام تکلیف خاص میباشد. خودکارآمدی بهعنوان یک متغیر شخصیتی، نقش مهمی در رویارویی فرد با مسائل زندگی دارد و بهعنوان یک ویژگی شخصیتی پیشبینیکننده میتواند در موقعیتهای تحصیلی و آموزشی، عاملی مؤثر باشد - کاپرا1 و همکاران، . - 2005 اصطلاح خودکارآمدی که بر نظریه شناختی-اجتماعی آلبرت بندورا - 1997 - مبتنی است به باور شخص در مورد اینکه چگونه بهخوبی میتواند در تغییر موفق باشد، دلالت دارد. خودکارآمدی، توان سازندهای است که بهوسیله آن، مهارتهای شناختی،اجتماعی، عاطفی و رفتاری انسان برای تحقق اهداف مختلف بهگونهای اثربخش، سازماندهی میشود - پاستورلی2 ،. - 2001 سبک فرزندپروری میتواند پیشبینی کننده رشد روانی اجتماعی، عملکرد تحصیلی، رفاه و سلامت و حتی مشکلات رفتاری فرزندان در آینده باشد.
بهطورکلی میزان پاسخدهی والدین پیشبینیکننده کفایتهای اجتماعی و کارکردهای روانی اجتماعی است؛ درحالیکه تقاضاهای والدینی با انجام فعالیتهای مؤثر و کنترل رفتاریمانند عملکرد تحصیلی و مشکلات رفتاری رابطه دارد. ریشه بسیاری از مشکلات رفتاری و شخصیتی در کودکان را باید در الگوهای تربیتی والدین و ویژگیهای آنان جستجو نماییم. هریک از سبکهای فرزندپروری تأثیر متفاوتی در توانایی اجتماعی، تحصیلی، و همچنین خصوصیات شخصی آینده کودک دارد - شکوهی، همکاران، . - 1389 یکی از این تاثیرات میتواند روی خودکارآمدی افراد خانواده به ویژه نوجوانان باشد. با توجه به کمبود پیشینه پژوهش در این زمینه و اهمیت نوع شیوه فرزندپروی در خودکارآمدی افراد، پژوهش حاضر به بررسی این مسئله پرداخته است که آیا سبکهای فرزند پروری - مقتدرانه، استبدادی و سهلگیرانه - با خودکارآمدی دانشآموزان رابطه دارد؟
روش
پژوهش حاضر به روش توصیفی از نوع همبستگی انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشآموزان دختر مشغول به تحصیل در مقطع دبیرستانهای شهر تهران در سال تحصیلی 92 - 93 بود. جهت جمع آوری اطلاعات پس از هماهنگی با اداره آموزش و پرورش شهرتهران، به شیوه نمونهگیری تصادفی خوشهای از بین دانشآموزان مقطع دبیرستان شهر تهران تعداد 120 نفر انتخاب گردید.
در این مطالعه برای کاهش خطای نمونه گیری و جلوگیری از افت آزمودنی ها تا 120 نفر افزایش داده شد.همچنین روش نمونه گیری نیز تصادفی خوشه ای بود بدین ترتیب که بر اساس فهرست اسامی دبیرستانهای منطقه 1 تهران ،4 دبیرستان دخترانه دولتی و 2 دبیرستان دخترانه غیر دولتی تعداد 120 دانشآموز با انتخاب تصادفی تعیین شدند و با مراجعه به آنها از هر پایه تحصیلی یک کلاس هر خوشه شامل 20 دانشآموز بصورت تصادفی انتخاب شدند.
ابزار پژوهش
پرسشنامه فرزند پروری یانگ : - YPI - پرسشنامه فرزند پروری - یانگ1، - 1994یک ابزار اولیه برای شناسایی ریشه های دوران کودکی طرح واره ها است. این پرسشنامه 72 آیتم دارد که در آن پاسخ دهنده پدر و مادر خود را بهطور جداگانه، بر اساس نوع رفتاری که با وی داشته اند، در یک مقیاس شش درجه ای رتبه بندی می کند. تمام سوالهایی که برای هر یک از والدین نمره 5 یا 6 داده شده مشخص میشود زیرا فرض بر این است که نمرات 5 یا 6 را میتوان به احتمال قوی ازنظر بالینی بهعنوان نقطه برش ریشهای تحوّلی یک طرحواره خاص در نظر گرفت. تنها مورد استثناء سوالات 1 تا 5است که ریشهای تحوّلی طرحواره محرومیت هیجانی را می سنجند و نمره گذاری آن برعکس است.
در این مورد، نمره پایین نشان دهنده ریشه های والدینی طرحواره محرومیت هیجانی است . در این پرسشنامه برخلاف پرسشنامه طرحواره، اگر فقط یکی از سوالات مربوط به طرحواره، نمره بالایی داشته باشد، میتوان آن سوال را معتبر دانست خصیصههای ، روان سنجی پس از تحلیل عاملی، آلفای کرونباخ با دامنه %91 ، %7را نشان داد. هم چنین، نتایج بازآزمایی بیانگر اعتبار بالا بود و اعتبار سازه در حد قابل قبولی بود - یانگ، . - 1994 در ایران فرم اصلی این پرسشنامه توسط صلواتی ترجمه شده و سپس در 62 دانشجوی ایرانی اجرا گردیده است .
با استفاده از روش دو نیمه سازی، برای فرم مادر ضریب اعتبار %69 و برای فرم پدر ضر یب اعتبار %80 به دست آمد - صلواتی، . - 1995 پرسشنامه خودکارامدی عمومی2 شرر: نمونه اصلی مورد مطالعه جهت ساخت آزمون شامل 506 دانشجوی روانشناسی بود که مقیاس خودکارامدی و شش اندازه شخصیتی را تکمیل کردند. ماده های آزمون برای اندازه گیری انتظارات خودکارامدی عمومی مواردی مانند مهارتهای اجتماعی یا شایستگی های حرفه ای است این موارد بر موضوعات زیر متمرکز است.
الف - گرایش به آغازگری رفتار - ، ب - تمایل به تکمیل رفتار - ، ج - پافشاری در انجام تکالیف در صورت ناکامی - . به هر ماده مقیاس خودکارامدی عمومی از1 تا 5 نمره تعلق میگیرد. مقیاس شرر دارای 17 ماده بوده و هر ماده دارای 5 گزینه است. بدین ترتیب ماده های شماره 1، 3، 8، 9، 13، 15 که بر حسب مقیاس لیکرت است به ترتیب نمراتی از 5 الی 1 می گیرند و بقیه آیتم ها یعنی شماره های 2، 4، 5، 6، 7، 10، 11، 12، 14، 16، 17 نمراتی از 1 تا 5 می گیرند. بدین ترتیب بالاترین نمره خودکارآمدی در این مقیاس 85 و پایین ترین نمره 17 می باشد. براتی 1376 جهت بررسی پایایی مقیاس خودکارامدی از روش دونیمه کردن 7و %76با طول / استفاده کرد. ضریب اعتبار آزمون ازطریق روش اسپیرمن- براون با طول برابر%76و آلفای کرونباخ یا همسانی کلی سؤالات%79 به دست آمد که رضایت بخش بود.
