بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین سبک رهبری تحولی باس و سرمایه اجتماعی در دانشگاه های اصفهان در سال 1392 به روش توصیفی همبستگی انجام شد. جامعه آماری در پژوهش حاضر شامل کلیه اساتید دانشگاه آزاد خوراسگان و دانشگاه اصفهان است که تعداد آن ها به ترتیب 310 و 530 نفر بودند. بر اساس فرمول حجم نمونه کوکران - 220 - نفر به عنوان نمونه آماری برای دانشگاه اصفهان و - 170 - نفر برای دانشگاه خوراسگان برآورد شد . ابتدا به روش خوشه ای از بین دانشگاه های موجود در شهر اصفهان دو دانشگاه اصفهان و دانشگاه آزاد خوراسگان انتخاب گردید سپس به روش تصادفی سیستماتیک نمونه گیری انجام شد. ابزارهای مورد استفاده، دو پرسشنامه معتبر و پرکاربرد سبک رهبری تحولی باس - - 1997 و پرسشنامه سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال - 1998 - با طیف پنج درجه ای لیکرت بودند. روایی صوری پرسشنامه ها توسط تعدادی از اساتید مشابه با نمونه آماری تأیید شد و پایایی آن ها از طریق ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب - 0/78 - و - 0/77 - برآورد گردید.
تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی وآمار استنباطی با استفاده از آزمون های رگرسیون چند گانه، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون تحلیل واریانس انجام شد. نتایج نشان داد که بین سبک رهبری تحول آفرین با سرمایه اجتماعی هم در دانشگاه اصفهان و هم در دانشگاه آزاد خوراسگان رابطه معنی دار وجود دارد، ضمناً تفاوت معنی داری بین میزان شدت این دو رابطه - همبستگی - در این دو دانشگاه وجود دارد به طوری که رابطه این متغیرها در دانشگاه آزاد خوراسگان قوی تر است. در دانشگاه اصفهان بهترین پیش بینی کننده سرمایه اجتماعی بعد ترغیب ذهنی بود. در دانشگاه آزاد خوراسگان بهترین پیش بینی کننده سرمایه اجتماعی بعد انگیزش الهام بخش بود. در خصوص متغیرهای جمعیت شناختی در دانشگاه اصفهان بین نظرات اساتید با سابقه کار 21 تا 30 سال با نظرات اساتید با سابقه کار بیش از 30 سال، در مورد متغیر رهبری تحولی و نظرات اساتید با سن بیش از 60 سال با اساتید با سنین 41 تا 50 و 51 تا 60 سال و همچنین اساتید با مدارج تحصیلی متفاوت - فوق لیسانس و دکتری - در مورد سرمایه اجتماعی تفاوت معنی دار وجود داشت. در دانشگاه آزاد خوراسگان بین نظرات اساتید مرد و زن و اساتید با مدرک فوق لیسانس و دکتری، در مورد رهبری تحولی تفاوت معنی دار وجود داشت.
واژگان کلیدی: رهبری تحولی باس، سرمایه اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، دانشگاه اصفهان.
مقدمه
رهبری عبارت است از توانایی در اعمال نفوذ بر گروه و سوق دادن آن به هدف های مورد نظر. منبع این قدرت یا اعمال نفوذ جنبه رسمی دارد، همانند تکیه زدن بر مسند مدیریت در یک سازمان. از آن جا که مقام مدیریت جنبه رسمی دارد و اختیارات به صورت رسمی به وی داده می شود، امکان دارد یک نفر در نتیجه گرفتن یک پست، در یک سازمان نقش رهبری بپذیرد - رابینز، . - 1390 کامیابی در محیط سازمانی دنیای امروز به توانایی مدیران در ایفای نقش رهبری مؤثر بستگی دارد و رهبری تحول آفرین یکی از تازه ترین رویکردهای مطرح شده در خصوص رهبری است. نظریه سبکهای رهبری تحول آفرین یکی از چارچوب های نظری در دنیا است که از سوی برنز و بس مطرح شده است - مورهد و گریفین، . - 1389 بس - 1990 - بیان کرد که رهبران می توانند با استفاده از ویژگی های رفتاری رهبری تحول آفرین پیروان خود را به سوی عملکردی بیش از انتظار رهنمون شوند - هیگز. - 20031 یکی از مفاهیمی که در دهه های اخیر وارد ادبیات سازمان و مدیریت شده و با سبک رهبری مدیر در ارتباط می باشد سرمایه اجتماعی است - الوانی، . - 1387
سرمایه اجتماعی مفهومی جامعهشناسی است که در تجارت، اقتصاد، علوم انسانی و بهداشت عمومی جهت اشاره به ارتباطات درون و مابین گروهی از آن استفاده می شود. اگرچه تعاریف مختلفی برای این مفهوم وجود دارد، اما در کل سرمایه اجتماعی به عنوان نوعی “علاج همه مشکلات” جامعه مدرن تلقی شده است - پورترز2، . - 1998 دانشگاه و نظام آموزش عالی، کانون های اصلی پدیدآوری و گسترش سرمایه اجتماعی در سطح جامعه است و توسعه نیافتگی آموزش عالی در راه پدیدآوری، تولید و افزایش کیفیت سرمایه اجتماعی جامعه، به اثربخش نبودن و ناکارآمدی نهاد آموزش عالی در پیش برد برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور خواهد انجامید. سرمایه اجتماعی یکی از مهم ترین عناصر پویای نظام اجتماعی و فرهنگی جوامع به شمار می آید و فضای دانشگاه می تواند منتقل کننده این سرمایه در جامه ی انگاره ها، ارزش ها، هنجارها و اعتماد اجتماعی به دانشگاهیان باشد - مرجایی، . - 1383 ایده اصلی این است که “شبکههای اجتماعی دارای ارزش هستند.
همانطور که پیچگوشتی - سرمایه فیزیکی - یا تحصیلات دانشگاهی - سرمایه انسانی - هم به صورت فردی و هم در شکل جمعی میتوانند موجب افزایش بهره وری شوند، ارتباطات اجتماعی هم بر بهره وری افراد و گروهها تأثیر میگذارند - پوتنام3، . - 2000 از دیدگاه کلمن سرمایه اجتماعی4 منبعی اجتماعی ساختاری است که دارایی و سرمایه افراد به شمار می رود. این دارایی ناظر بر ویژگی هایی در ساختار اجتماعی است و باعث می شود افراد، آسان تر وارد کنش های اجتماعی شوند، این گونه سرمایه امکان دستیابی به هدف هایی معین را که در نبود آن دست نیافتنی است فراهم می سازد. سرمایه اجتماعی بر پایه کارکرد آن تعریف می شود و خود هویتی جداگانه ندارد - صالحی و مهرعلی زاده، . - 1383 جوامع و سازمان ها به خودی خود منابع لازم را برای توسعه دارا نیستند، از این رو رهبران باید توجه خود را بر توانمند سازی و مشارکت در درون این جوامع و سازمان ها متمرکز کنند. آنان همچنین سرمایه اجتماعی را کاهش دهنده فقر و متعادل سازنده درآمدها می دانند که این تعادل خود از شناسه های توسعه به شمار می رود.
همچنین می توان با به کارگیری روش های ارائه شده برای افزایش ذخیره ی سرمایه اجتماعی در سازمان ها، این سرمایه را در سازمان ها به طور کلی و نیز در سازمان های آموزشی افزایش داد - وولک و نارایان5 ،. - 2000 سرمایه اجتماعی برخلاف سرمایه مادی به صورت فیزیکی وجود ندارد بلکه برآیند داد و ستدهای گروهی است و افزایش آن می تواند سازمان را در دستیابی به اهداف یاری کند. اگر مدیران آموزش عالی بتوانند به گفته ی بنیس و نانوس به مدیریت اعتماد بپردازند آن گاه خواهند توانست با افزایش همکاری اعضا، سازمان را در رسیدن به اهداف یاری کنند. پیشرفت های اخیر در فناوری اطلاعات، هزینه های مدیریت داده را به میزان قابل توجهی کاهش داده است. این پیشرفت ها مفاهیم سازمان های دانشی و مدیریت دانش را وارد ادبیات مدیریت و سازمان کرده است. سازمان ها با به کارگیری استراتژی های مدیریت دانش امکان نوآوری در فرآیندها، فعالیت ها، محصولات و خدمات خویش را فراهم آورده اند و در نتیجه موقعیت رقابتی خویش را بهبود می بخشند. شناخت عوامل اثرگذار بر مدیریت دانش سازمانی از جمله اقدامات اولیه در به کارگیری اثربخش سرمایه های فکری سازمان است.
نظر به این که، کلیه سازمان های آموزشی، دانش را در متن و بطن خود دارند و طی روند روزمره اطلاعات را پردازش و به دانش تبدیل می کنند و با در آمیختن با ارزش ها، راهبردها و تجارب، مبنای تصمیم گیری و اقدامات آینده سازمان را شکل می دهند. آن چه در این فرآیند مهم است، آگاهی و دانش آفرینی آگاهانه است. در این بین سازمان های آموزشی در نقش سازمان های دانش محور، عمدتاً فعالیت های اصلی خود را معطوف به یادگیری، خلق و نشر دانش می کنند. از طرف دیگر سرمایه اجتماعی نقش بسیار مهم تری نسبت به سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمان ها و جوامع ایفا می کند. امروزه در جامعه شناسی و اقتصاد و به تازگی در مدیریت و سازمان، مفهوم سرمایه اجتماعی به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است - الوانی و شیرانی، . - 1386 سبک رهبری نشان دهنده طرز تفکر، جهان بینی و شخصیت رهبران است.
چنانچه سبک رهبری به طور نامناسبی انتخاب شود از یک سو منجر به کاهش کارایی افراد و سازمان می شود و از سوی دیگر به عنوان عاملی جهت هدر رفتن سرمایه های سازمان از جمله سرمایه های دانشی و سرمایه های اجتماعی می شود - شهرانی، . - 1383 با توجه به تغییرات و پویایی های محیطی که در عصر حاضر وجود دارد، اداره سازمان های آموزشی امروزی، امری بسیار پیچیده شده است و راهکارهایی که برای اداره آن ها در گذشته به کار می رفت، دیگر کارآمدی خود را از دست داده اند. در دانشگاه ها بدون داشتن انبوهی از سرمایه اجتماعی نمی توان به فرآوری دانش امید داشت.
سرمایه اجتماعی در یک سازمان به شدت از عملکرد مدیر و رهبر متأثر می باشد. از آنجایی که دانشگاه ها مهم ترین سازمان های اجتماعی هستند و وظیفه خطیر آن ها آموزش و پژوهش می باشد و حقیقتاً اساس پژوهش و نوآوری در دانشگاه ها صورت می گیرد و از آن جایی که اعضای هیأت علمی مهم ترین و اساسی ترین سرمایه های دانشگاه ها از جهت نقشی که در تحقق و پیشرفت علم و تکنولوژی و فناوری دارند، می باشند؛ بنابراین ضرورت داشت این پژوهش صورت گیرد و راهکارهایی برای بهبود و اجرای بهینه سبک رهبری تحولی در دانشگاه ها ارائه گردد تا اعضای هیأت علمی با اشتیاق و علاقه بیشتری در دانشگاه و کلاس های درسی حضور یابند و علاقه به یاددهی در بین آنان که مهم ترین سرمایه انسانی دانشگاه ها می باشند، افزایش یابد و به تبع آن دانشجویان از پیشرفت تحصیلی و پژوهشی بالاتری برخوردار گردند و مسئولان و رهبران دانشگاهی به اشکالات و نقایص برنامه های خود پی ببرند و درصدد رفع آن ها برآیند. همچنین آنان می توانند این نتایج را سرلوحه کار خود قرار داده و در جهت استقرار سبک رهبری تحول آفرین در دانشگاه تلاش نمایند تا از این طریق دانشگاه ها با رهبری و مدیریت موثر سرمایه های اجتماعی خود، در جهت اهداف مطلوب سازمانی خود گام بردارند و همچنین وضعیت کنونی و رقابتی که دانشگاه ها در جذب دانشجو دارند و نقش این متغیرها به عنوان عوامل مزیت رقابتی برای این دانشگاه ها و ... محقق را واداشت که دست به انجام پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه سبک رهبری تحولی با سرمایه اجتماعی در دانشگاه مذکور بزند.
شعبانی ورکی و آهنچیان - 1384 - در پژوهشی تحت عنوان "رهبری دانشگاهی و سرمایه اجتماعی: رویکردی جامعه شناختی به آموزش عالی" مؤلفه های سرمایه اجتماعی - دیدگاه ها و هدف های مشترک، ارزش های مشترک، اعتماد، احترام دوسویه، تفاهم، دوستی و پشتیبانی گروهی، رایزنی و ایفای نقش مثبت، مشارکت و تواناسازی، تعارض سازنده، گفتگوی برنده و نوع دوستی - و مؤلفه های رهبری دانشگاهی با عنوان - رهبری آموزشی، رهبری پژوهشی، مدیریت عادل و کارا، راهبرد و روشن بینی، رهبری دگرگون ساز و مشارکتی و توانایی های بین فرد - به این نتایج دست یافتند که سرمایه اجتماعی در گروه علوم تجربی که رهبران دانشگاهی آنان نقش رهبری آموزش عالی را بیشتر ایفا کرده اند به گونه ای معنادار بیش از گروه علوم انسانی است که رهبران دانشگاهی آنان نقش رهبری آموزش عالی را کم تر ایفا کرده اند.
سیدنقوی و میری - 1389 - در پژوهشی تحت عنوان " نقش رهبری تحول آفرین در توسعه سرمایه اجتماعی با تأکید بر عدالت سازمانی - مطالعه موردی: شرکت نفت و گاز پارس - " به این نتایج دست یافتند که عدالت سازمانی در تبیین نقش رهبری تحول آفرین در توسعه سرمایه اجتماعی مؤثراست. همچنین تمام متغیرهای مورد مطالعه، هم به طو ر مستقیم و هم غیرمستقیم از طریق عدالت سازمانی به طور معنی داری بر سرمایه اجتماعی تأثیر می گذارند. نتایج به دست آمده از پژوهش بختی و قلی پور و گودرزی - 1390 - تحت عنوان " تبیین رهبری تحول آفرین و سرمایه اجتماعی به عنوان اهرم های ارتقاء اثربخشی تیمی" بیانگر ارتباط قوی رهبری تحول آفرین با سرمایه اجتماعی و سرمایه اجتماعی با اثربخشی تیمی به صورت مستقیم و همچنین ارتباط رهبری تحول آفرین با اثربخشی تیمی به صورت غیرمستقیم بود. نتایج پژوهش سامی - 2014 - 1 نشان داد بین رهبری تحولی و توانمندسازی روانشناختی کارکنان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.یکی از عوامل مؤثر بر تقویت سرمایه اجتماعی، توانمندسازی روانشناختی کارکنان است که با هدف مداری مدیر، تغییر مداری مدیر و آینده نگری مدیر بهبود می یابد.
سؤال های پژوهش سؤال اصلی
آیا بین سبک رهبری تحول آفرین و سرمایه اجتماعی در دانشگاه های اصفهان رابطه معنی داری وجود دارد؟
سؤالات جزیی
-1 آیا بین سبک رهبری تحول آفرین با سرمایه اجتماعی در دانشگاه اصفهان رابطه معنی داری وجود دارد؟
-2 آیا بین سبک رهبری تحول آفرین با سرمایه اجتماعی در دانشگاه خوراسگان رابطه معنی داری وجود دارد؟
-3 آیا بین دانشگاه های اصفهان و خوراسگان از نظر رابطه بین سبک رهبری تحول آفرین با سرمایه اجتماعی تفاوت معنی دار وجود دارد؟
